Po wybuchu II wojny światowej kontynuowała naukę na tajnych kompletach, a od roku 1943 zaczęła pracować jako urzędniczka na kolei, by uniknąć wywiezienia na roboty do Rzeszy. W tym też czasie po raz pierwszy wykonała ilustracje do książki[11] (podręcznik języka angielskiego First steps in EnglishJana Stanisławskiego) i zaczęła pisywać opowiadania oraz z rzadka – wiersze.
Od 1945 brała udział w życiu literackim Krakowa, do 1946 należała do grupy literackiej „Inaczej”[12]. Według wspomnień poetki największe wrażenie wywarł na niej Czesław Miłosz. W tym samym roku podjęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, by następnie przenieść się na socjologię. Studiów jednak nie ukończyła ze względu na trudną sytuację materialną.
W 1957 Szymborska nawiązała kontakty z paryską „Kulturą” i Jerzym Giedroyciem. W 1964 znalazła się wśród sygnatariuszy sfałszowanego przez władze protestu potępiającego Radio Wolna Europa za nagłośnienie Listu 34[14]. W latach 1945–1966[15] była członkinią Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). W 1975 podpisała protestacyjny List 59, w którym czołowi polscy intelektualiści protestowali przeciwko zmianom w konstytucji, wprowadzającym zapis o kierowniczej roli PZPR i wiecznym sojuszu z ZSRR, a w styczniu 1978 podpisała deklarację założycielską Towarzystwa Kursów Naukowych.
W listopadzie 2011 Szymborska przeszła poważną operację. Zmarła 1 lutego 2012 w czasie snu w swoim mieszkaniu przy ulicy Piastowskiej w Krakowie[17]. Informację o śmierci Szymborskiej przekazał jej sekretarz Michał Rusinek[18]. Pogrzeb poetki odbył się 9 lutego 2012[19]. Zgodnie z jej wolą urna z prochami została złożona w grobie rodzinnym na cmentarzu Rakowickim (kwatera GD-10-10[20]). Pogrzeb miał charakter świecki[21].
Życie prywatne
W kwietniu 1948 wyszła za mąż za poetę Adama Włodka, zamieszkali w Domu Literatów przy ul. Krupniczej 22. Klimat środowiska miał inspirujący wpływ na twórczość poetki[22]. Z mężem rozwiodła się w 1954. Od października 1967 była związana z pisarzem Kornelem Filipowiczem aż do jego śmierci w 1990 (nie łączyły ich jednak nigdy związek małżeński ani wspólne mieszkanie). Filipowicz cieszył się autorytetem i wychowywał młodych pisarzy. Para odbywała rejsy kajakowe, wakacje spędzała w Papierni i Olejnicy, zbierała grzyby czy łowiła ryby na Dunajcu, Skawie czy Rabie, w okolicach Nowego Sącza i Poznania[23].
Twórczość literacka
Ta sekcja wymaga uzupełnienia informacji.
Artykuł należy uzupełnić o istotne informacje: rozwinąć twórczość od 1957 roku – sekcja zbytnio skupia się na twórczości okresu socrealizmu, pomijając dalsze dokonania poetki. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
Nagrobki
Pierwsze wiersze opublikowała w krakowskim „Dzienniku Polskim”, następnie w „Walce” i „Pokoleniu”. W tych czasach Wisława Szymborska była związana ze środowiskiem akceptującym socjalistyczną rzeczywistość. W latach 1947–1948 była sekretarzem dwutygodnika oświatowego „Świetlica Krakowska” i – między innymi – zajmowała się ilustracjami do książek. W 1949 roku pierwszy tomik wierszy Szymborskiej pt. Wiersze (według innych źródeł Szycie sztandarów) nie został dopuszczony do druku. Cenzura PRL stwierdziła, iż „nie spełniał wymagań socjalistycznych”. Jej debiutem książkowym był wydany w roku 1952 tomik wierszy pt. Dlatego żyjemy. Szymborska została przyjęta do Związku Literatów Polskich. Była także członkinią Stowarzyszenia Pisarzy Polskich[24]. W latach 1953–1981 wchodziła w skład zespołu redakcyjnego tygodnika „Życie Literackie”, gdzie od 1968 roku prowadziła stałą rubrykę „Lektury nadobowiązkowe”, które zostały później opublikowane także w formie książkowej. W latach 1981–1983 była członkinią redakcji krakowskiego miesięcznika „NaGłos”[4]. Kiedy w latach osiemdziesiątych rozwiązane zostało krakowskie „Pismo”, swoje „Lektury nieobowiązkowe” publikowała we wrocławskim miesięczniku „Odra”. W tymże miesięczniku zamieściła też w 1991 roku wiersz „Kot w pustym mieszkaniu” napisany po śmierci swojego partnera Kornela Filipowicza.
Szymborska była nierozerwalnie związana z Krakowem i wielokrotnie podkreślała swoje przywiązanie do tego miasta. Orędownikiem poezji Szymborskiej w Niemczech był Karl Dedecius, tłumacz literatury polskiej. W twórczości Wisławy Szymborskiej ważne miejsce zajmują także limeryki, z tego względu zasiadała ona w Loży Limeryków, której prezesem jest jej sekretarz Michał Rusinek. Wisława Szymborska uznawana jest również za twórczynię i propagatorkę takich żartobliwych gatunków literackich, jak lepieje, moskaliki, odwódki i altruiki. Należy do najczęściej tłumaczonych polskich autorów. Jej książki zostały przetłumaczone na 42 języki[25].
23 września 2012 w radiowej Trójce zostały wyemitowane niepublikowane dotąd wiersze Szymborskiej[26].
Krytyka
W okresie stalinizmu zaliczana do Pryszczatych, grupy młodych pisarzy przełomu lat 40. i 50., entuzjastycznych propagatorów realizmu socjalistycznego, którzy za główne zadanie literatury przyjmowali wspieranie aparatu władzy we wprowadzaniu w polskim społeczeństwie ustroju socjalistycznego[27].
Lektury nadobowiązkowe, 1973, razem sześć wydań – cykl felietonów
Nowe lektury nadobowiązkowe. 1997-2002, Kraków, Wydawnictwo Literacie, 2002 – cykl felietonów
Wszystkie lektury nadobowiązkowe, Kraków, Wydawnictwo Znak, 2015
Rymowanki dla dużych dzieci, Kraków, Wydawnictwo a5, 2003, ISBN 83-85568-59-X – zbiór limeryków, moskalików i innych krótkich form poetyckich, a także kolaży autorki
Błysk rewolwru, Warszawa, Agora, 2013, ISBN 978-83-268-1248-4 – zbiór utworów i rysunków z młodości, a także utworów niepoważnych z okresu późniejszego w tym limeryki, rajzefiberki (neologizm wprowadzony przez redaktorów książki), altruitki, lepieje wraz z podgatunkiem lepiej hotelowy (podobnie neologizm) i adoralia.
Listy:
Karteczki własnego wyrobu: listy Wisławy Szymborskiej do Tadeusza Zakrzewskiego w Toruniu, Toruń, Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu, 2012, ISBN 978-83-62881-30-7 – pod redakcją Zefiryna Jędrzyńskiego.
Tak wygląda prawdziwa poetka, podciągnij się! Listy, Wydawnictwo Znak, 2019, ISBN 978-83-240-5950-8 – korespondencja Wisławy Szymborskiej i Joanny Kulmowej.
wyróżnienie Podkomitetu Literatury i Sztuki Nagrody Państwowej za tomy poezji Dlatego żyjemy i Pytania zadawane sobie (1955)[39]
Nagroda Fundacji im. Kościelskich (1990, przyznana wyjątkowo, jednorazowa Nagroda im. Zygmunta Kallenbacha za najwybitniejszą książkę ostatniego dziesięciolecia)[40]
Nagroda Literacka Miast Partnerskich Torunia i Getyngi im. Samuela Bogumiła Lindego (1996)
Nagroda Nobla w dziedzinie literatury (przyznana 3 października 1996, wręczona w Sztokholmie 9 grudnia 1996). Komitet Noblowski w uzasadnieniu przyznania poetce nagrody napisał: „za poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości”[43].
„W Wisławie Szymborskiej Szwedzka Akademia chce uhonorować przedstawicielkę niezwykłej czystości i siły poetyckiego spojrzenia. Poezji jako odpowiedzi na życie, sposobu na życie, pracy nad słowem jako myślą i wrażliwością. Wiersze Wisławy Szymborskiej to perfekcja słowa, wysoce wycyzelowane obrazy, myślowe allegro ma non troppo, jak nazywa się jeden z jej wierszy. Jednak ciemności, której nie ulegają one bezpośrednio, wyczuwa się w nich tak, jak ruch krwi pod skórą”[45].
Upamiętnienie
Przy wejściu do kawiarni Nowa Prowincja w Krakowie (w której regularnie bywała Wisława Szymborska) od marca 2014 znajduje się Domofon poezji, na którym można odtworzyć nagranie poetki czytającej własny wiersz[46][47][48];
Jej limeryki zainspirowały Annę Molgę do prac, które zaprezentowała na wystawie „Focus Szymborska” w Beletage Galerie w Berlinie[49];
„Wir i napromieniowanie tęczą – Hommage a Wisława Szymborska” to tytuł muralu znajdującego się w gdańskiej dzielnicy Zaspa-Młyniec, wykonanego przez włoskiego artystę posługującego się pseudonimem „Opiemme”[50];
Dla upamiętnienia Wisławy Szymborskiej, m.in. jako autorki wiersza „Otwornice”, w 2018 jeden z nowo odkrytych gatunków otwornic nazwano Cyrea szymborska[51][52];
6 października 2017 na elewacji kamienicy przy ulicy Radziwiłłowskiej 29 w Krakowie odsłonięta została tablica poświęcona pamięci Wisławy Szymborskiej. Autorem tablicy jest rzeźbiarz prof. Czesław Dźwigaj[53];
W Krakowie w kwietniu 2012 roku, na mocy testamentu pozostawionego przez Noblistkę, została założona Fundacja Wisławy Szymborskiej. Od 2013 roku Fundacja przyznaje Nagrodę im. Wisławy Szymborskiej za tom poetycki wydany w języku polskim lub przełożony na język polski, w ramach Funduszu Zapomogowego udziela pomocy finansowej pisarzom i tłumaczom w trudnej sytuacji materialnej oraz przyznaje Nagrodę im. Adama Włodka młodym pisarzom, tłumaczom oraz literaturoznawcom[54];
W ramach projektu Kody Miasta poetka jest patronem literackim ławeczki w Krakowie na Plantach. Projekt ten jest realizowany przez Krakowskie Biuro Festiwalowe, operatora tytułu Kraków Miasto Literatury UNESCO, którym Kraków został uhonorowany w 2013 roku[55];
W mieszkaniu przy ulicy Piastowskiej 46 w Krakowie, w którym poetka spędziła 15 ostatnich lat życia (od 1997), w ramach projektu Rezydencje u Szymborskiej realizowanego przez Wrocławski Dom Literatury we współpracy z Fundacją Wisławy Szymborskiej, okresowo zamieszkują literaci, dziennikarze[54]
W 2014 roku na Domu Pracy Twórczej „Astoria” w Zakopanem odsłonięto tablicę poetki, na której napisano: „W tym domu 3 października 1996 roku Wisławę Szymborską zaskoczyła wiadomość o Nagrodzie Nobla”[58];
Justyna Budzyn, artystka zajmująca się ceramiką, mozaikami i rzeźbą ceramiczną jest autorką projektu łączącego poezję Szymborskiej ze sztuką: „Mapa Szymborskiej” albo „z humorem i bez patosu-śladami Szymborskiej”. Od 2019 roku powstają ceramiczne mozaiki z fragmentami wierszy poetki. Umieszczane są w miejscach związanych z noblistką. Do 2020 roku zostały zrealizowane cztery prace. Trzy z nich umieszczono w okolicach Gorców (Szymborska często wypoczywała w Lubomierzu-Rzeki): pierwsza inspirowana wierszem „Hania” – na czarnym szlaku z Lubomierza na Kudłoń i dalej na Turbacz, druga inspirowana wierszem „Upamiętnienie” – na jednej z bacówek przy żółtym szlaku wiodącym z Jamnego na przełęcz Przysłop, trzecia inspirowana wierszem „Rzeka Heraklita” – nad rzeką Kamienicą, przy biwaku Wiatrówki[59]. Czwarta mozaika znajduje się w Kórniku na promenadzie im. Wisławy Szymborskiej, inspirowana wierszem „Kizia”. Artystka planuje kontynuację projektu[60];
1996 rok – na znaczku przedstawiono podobiznę Wisławy Szymborskiej na tle pejzażu z drzewem odbijającym się w wodzie oraz napis Literacka Nagroda Nobla 1996. Autorem projektu jest Janusz Wysocki
2001 rok – w serii Polskie Milenium na znaczku umieszczono wizerunki Wisławy Szymborskiej i Mikołaja Reja
2003 rok – w cyklu Polonica na polskim znaczku znajduje się znaczek szwedzki wydany przez Pocztę Szwedzką w roku 2000 z portretem Noblistki. Autorem rytu znaczka jest Czesław Słania
2023 rok – znaczek projektu Rocha Stefaniaka przedstawiający poetkę o nominale 3,90 zł w dwóch wariantach i łącznym nakładzie 144 tys. sztuk[62].
Anna Bikont, Joanna Szczęsna, Wisława Szymborska (książka towarzysząca albumowi Wisława Szymborska, wyd. Agora SA, 2010).
Janusz Drzewucki: Gdzieś obok, poza wszystkim oraz Radość pisania i radość czytania, w książce: Smaki słowa. Szkice o poezji. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1999. ISBN 83-7023-744-4.
Artur Sandauer, Na przykład Szymborska, [w:] Liryka i logika, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
Artur Sandauer, Pogodzona z historią, [w:] Poeci czterech pokoleń, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1977.
Marian Stala: Kot i puste mieszkanie, w książce: Druga strona. Notatki o poezji współczesnej, Wydawnictwo Znak, Kraków 1997. ISBN 83-7006-649-6.
Michał Rusinek: Nic zwyczajnego, Wydawnictwo Znak, Kraków 2016.
W 2020 roku ukazała się książka biograficzna wydana przez Wydawnictwo Znak – Szymborska. Znaki szczególne. Biografia wewnętrzna, napisana przez Joannę Gromek-Illg[65][66].
Michał Rusinek: Szalik. O Wisławie Szymborskiej dla dzieci, Zygzaki, Poznań 2023[67].
2010: 4-płytowy album Wisława Szymborska, wyd. Agora SA (na dwóch płytach Szymborska czyta swoje wiersze, na trzeciej dziewięciu wykonawców śpiewa dziesięć piosenek z tekstami Szymborskiej, na czwartej – DVD – znajduje się film dokumentalny Chwilami życie bywa znośne. Przewrotny portret Wisławy SzymborskiejKatarzyny Kolendy-Zaleskiej).
↑JarosławJ.MalesińskiJarosławJ., Wspomnienie [online], www.mieczewo.com - serwis informacyjny mieszkańców Mieczewa, 2 lutego 2012 [dostęp 2023-08-13].
↑Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1961 r. w sprawie zmiany granic miasta Kórnika w powiecie śremskim, województwie poznańskim (Dz.U. z 1961 r. nr 13, poz. 63).
↑Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. Julian Krzyżanowski (red.). T. 2: N–Ż. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 441. ISBN 83-01-05369-0.
↑Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dnia 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 10: Województwo poznańskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1926, s. 101.
↑Janusz R. Kowalczyk: Wisława Szymborska. culture.pl, listopad 2012. [dostęp 2017-09-18].
↑BartłomiejB.KuraśBartłomiejB., PawełP.SmoleńskiPawełP., Krzyżyk niespodziany: czas Goralenvolk, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2017, s. 18, ISBN 978-83-8049-458-9 [dostęp 2024-02-08].
↑AgnieszkaA.PapieskaAgnieszkaA., Zachwyt i rozpacz. Wspomnienia o Wisławie Szymborskiej, Warszawa 2014, s. 208–210, ISBN 978-83-7705-391-1, OCLC899121285 [dostęp 2023-01-27].
↑Barbara Dolczewska, Marceli Kosman: Zamek w Kórniku. Dzieje i zbiory. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1982, s. 23. ISBN 83-210-0313-3.
↑AnnaA.BikontAnnaA., Pamiątkowe rupiecie. Biografia Wisławy Szymborskiej, Wyd. 1, Kraków: Wyd. Znak, 2012, ISBN 978-83-240-1931-1, OCLC795921854 [dostęp 2023-01-25]. Brak numerów stron w książce
↑Grzegorz Gazda: Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 202. ISBN 83-01-13181-0.
↑Wojciech Czuchnowski: Blizna. Proces Kurii krakowskiej 1953. Kraków: Znak, 2003. ISBN 83-240-0271-5. Brak numerów stron w książce
↑MichałM.RusinekMichałM., Nic zwyczajnego. O Wisławie Szymborskiej, Wydanie I, Kraków 2016, ISBN 978-83-240-4091-9, OCLC945657602 [dostęp 2023-01-25]. Brak numerów stron w książce
↑M.P. z 1955 r. nr 96, poz. 1298 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki” - wymieniona jako Szymborska Wiesława c. Wincentego.
↑Stefan Drajewski: Nie do końca odeszła. Zostały nam wiersze. Magazyn Głosu Wielkopolskiego, nr 28 (20.663), 3 lutego 2012, s. 2.
↑Nobel Prizes and Laureates, Wislawa Szymborska – Facts. Nobelprize.org. [dostęp 2017-02-07]. Cytat: For poetry that with ironic precision allows the historical and biological context to come to light in fragments of human reality.