İYİ Parti, 25 Ekim 2017 tarihinde Meral Akşener liderliğinde kurulan ve Türkiye'de faaliyet gösteren bir siyasi partidir. Parti tüzüğüne göre resmî kısaltması "İYİ PARTİ" şeklindedir. Simgesi güneş ve parti isminin Kayı boyu bayrağından esinlenilerek yazılmasıdır. TBMM'de 30 milletvekili ile grubu bulunmaktadır. Genel başkanı Müsavat Dervişoğlu'dur.
Parti, Milliyetçi Hareket Partisinden (MHP) ayrılan tanınmış isimler tarafından kurulmuştur. Partinin kurucusu ve genel başkanı Meral Akşener ile ilk genel başkan yardımcısı Koray Aydın, parti kurulmadan önce MHP'nin yönetiminde görev almıştır. MHP'nin 2017 anayasa referandumunda 'Evet' oyu çağrısı ve partinin genel başkanı Devlet Bahçeli'nin yerine başka bir genel başkan getirmek için düzenlenen bir kurultayın ardından tanınmış MHP üyeleri arasında yeni parti fikri ortaya çıktı. Siyasi yorumculara göre parti genel olarak etnik milliyetçiliğe karşı ılımlı sivil milliyetçiliği desteklemektedir.[36] Parti kendisini siyasi yelpazeninmerkezinde olarak tanımlar ve Avrupa Birliği ile Türkiye'nin yakın ilişkilere sahip olduğu olumlu bir gündemi savunur, Türkiye'nin Batı Bloku'nun bir parçası olmaya devam etmesi gerektiğini vurgular.[25] Üçüncü taraf kaynaklar, partiyi siyasi yelpazenin merkez sağında veya sağ kanadında olarak tanımlamıştır.[48]
Parti, özellikle parlamenter sistem ve yargının ve diğer kurumların bütünlüğünü koruması konusuna büyük önem vermektedir. Parti, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ve iktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) hükûmetine muhalif olan sağcı seçmenler için "alternatif bir kapı" olarak yorumlanmıştır.[53]
Tarihçe
Kuruluşu: 2015–2017
Kasım 2015 genel seçimleri sonrasında MHP bünyesinde bulunan bazı milletvekilleri ve parti üyeleri genel başkan Bahçeli'nin seçim başarısızlığını eleştirerek parti içerisinde sert bir muhalefet gösterdiler. Başta Meral Akşener, Ümit Özdağ ve Sinan Oğan gibi isimler MHP'yi olağanüstü kongreye götürmek için delege imzaları toplamaya başladı. Ancak hukuki nedenlerle olağanüstü kongreye gidemeyen partililer, Disiplin Kurulunun aldığı karar sonrasında ihraç edildiler.
25 Ekim 2017'de, gerçekleştirilen kongrede Meral Akşener liderliğinde ve Koray Aydın yardımcılığında İYİ Parti'nin kuruluşu ilan edildi. MHP'den ihraç edilen dört milletvekili (Yusuf Halaçoğlu, Nuri Okutan, Ümit Özdağ, İsmail Ok) ve Cumhuriyet Halk Partisi'nden istifa eden Aytun Çıray dahil olmak üzere ağırlıklı olarak MHP ve ülkücü kökenli kimseler bulunsa da RP, ANAP, DYP ve DSP’de görev yapmış kişiler de kurucular arasında bulundu.[56] 200 kurucu üye tarafından oluşturulan parti, isim, logo ve sloganını duyurdu. Akşener, oy birliğiyle partinin ilk genel başkanı seçildi.
Parti kurulduktan 17 gün sonra Çankaya'da genel merkez binası açıldı. Akşener burası için "İyilerin Evi" ismini verdi.[57]
Parti kısa sürede TBMM'de daha önce başka partilerden seçilmiş beş milletvekili ve eski partilerinden ayrılan çok sayıda il genel meclisi ve belediye meclisi üyesi kazandı.[58]2018 genel seçimleri öncesinde, CHP'den 15 milletvekili daha, partinin seçimlere katılma hakkı kazanabilmesi için iki parti arasındaki bir anlaşma sonucunda İYİ Parti'ye katıldı.[59]
İYİ Parti, ilk katıldığı seçim olan 2018 seçimlerinde CHP, SAADET ve DP ile birlikte Millet İttifakını oluşturdu ve %9,96 oy ile TBMM'de 43 milletvekili kazandı. Akşener ise partinin cumhurbaşkanı adayı olarak %7,29 oy aldı.[60]
Akşener, İYİ Parti'nin aldığı sonuçlar nedeniyle partiyi olağanüstü kurultaya götürme kararı aldı. Temmuz 2018'de yaptığı açıklamada, kongrede aday olmayacağını ifade etti, ancak sonrasında "Töre konuştu, Han sustu. İradenize boyun eğdim. 'gel' dediniz, geldim." ifadeleriyle yeniden aday olduğunu duyurdu ve olağanüstü kongrede yeniden genel başkan seçildi.[61]
Aralık 2018'de CHP ve İYİ Parti, 2019 yerel seçimlerinde işbirliği yapma kararı aldı.yn Bu kapsamda, 21 büyükşehir ile bazı il ve ilçelerde işbirliği yapılması için görüşmeler yapıldı. 2019 yerel seçimlerinde İttifakın kurulmasıyla, uzun bir aradan sonra iktidara karşı seçim başarısı sağlandı.[64] İstanbul ve Ankara 25 yılın ardından farklı görüşler tarafından yönetilmeye başlandı.
26 Mayıs 2021 tarihinde Akşener, "iyileştirilmiş ve güçlendirilmiş parlamenter sistem" önerisini 26 Mayıs'ta kamuoyuna açıkladı.[65] Ardından CHP, DEVA, DP, İYİ Parti, Gelecek ve SAADET üzerinde ortak çalışma yürüttükleri "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem" ile ilgili ortak metne 14 Aralık'ta son biçimini verdi.[66] 12 Şubat 2022'de Ankara'da toplanan 6 muhalefet partisi lideri, CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu'nun çağrısı üzerine Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem mutabakat metni üzerinde görüşmek üzere bir araya geldi. 5 saat 15 dakika süren bir görüşme sonrasında ortak irade beyannamesini içeren mutabakat metni imzalandı.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni 28 Şubat tarihinde kamuoyuna duyuruldu.[67] 6 muhalefet partisinin liderleri, dördüncü buluşmanın ardından 10 maddelik Temel İlkeler ve Hedefler Bildirgesi imzaladı.[68] Güçlendirilmiş parlamenter sistem toplantısı ve katılımcıları, basında "Altılı Masa"[71] adıyla da anıldı.
Altılı Masa, 2 Mart 2023'te aday ismini belirlemek üzere toplandı.[72] İddialara göre, tüm partilerin Kemal Kılıçdaroğlu'nun adaylığına onay verdiği belirtildi ancak adayın ismi daha sonra açıklanacaktı.[73] İYİ Parti, aynı gün acil bir toplantı düzenledi.[74] Toplantıda GİK toplantısının cuma günü yapılması kararlaştırıldı. 3 Mart 2023'te Meral Akşener, basın açıklamasında "İYİ Parti kıskaca alınmıştır, buna boyun eğmeyeceğiz. Ne bir kumar masasında ne de noter masasında olmayacağız. Üzülerek söyleyerek geldiğimiz noktada Altılı Masa millet iradesini yansıtma kabiliyetini kaybetmiştir. Bir noter masasına dönüşmüştür." diyerek ittifaktan ayrıldı.[77]
Kılıçdaroğlu, Altılı Masa’da kalan 4 siyasi parti lideri ile telefonda görüştü.[78]Ekrem İmamoğlu ve 4 CHP'li belediye başkanı, Ankara’ya gelerek Mansur Yavaş ve Kemal Kılıçdaroğlu ile görüştü.[79] Altılı Masa, bunun akabinde 6 Mart 2023’te yeniden toplanacağını açıkladı.[80] İmamoğlu ve Yavaş, Meral Akşener’i ikna edebilmek görüşmelerde bulundu.[81] Ardından İmamoğlu ve Yavaş cumhurbaşkanı yardımcısı adayı olarak duyuruldu[82] ve İYİ Parti ittifaka geri döndü.[83] 2023 seçimlerini Millet İttifakı parlamentoda ve cumhurbaşkanlığında kaybetti. Haziran ayında partinin genel sekreteri Uğur Poyraz ittifakın dağıldığını açıkladı.[84] Ancak parti sözcüsü Kürşad Zorlu henüz kesin kararın alınmadığını açıkladı.[85] 24 Haziran 2023 tarihinde İYİ Parti ittifaktan ayrıldığını duyurdu.[86]
6 Eylül 2023 tarihinde Akşener 81 ilde ittifaksız aday çıkaracaklarını açıkladı ve Ümit Özlale'nin İzmir belediye başkanlığına potansiyel aday olduğunu söyledi.[87] 18 Eylül'de Akşener "Biz ittifak sisteminden vazgeçtik. Dolayısıyla ittifak sistemini reddediyoruz ve ittifak sistemiyle yol yürümeyeceğiz" açıklamasında bulundu.[88] Kasım 2023'te CHP lideri Özgür Özel, Akşener'i ziyaret ederek iş birliği teklifi sundu fakat parti yerel seçimde iş birliği teklifini reddettiğini açıkladı.[89]
Yerel seçim sürecinde İstanbul İl Başkanı, İBB Grup Başkanvekili İbrahim Özkan'ın istifasının istendiğini söyledi. Akşener'in talebi üzerine istifa eden Özkan, başkanvekili olarak yeniden seçildi.[96] İl Başkanı Coşkun, seçim işlemine onay vermediğini belirterek Özkan'ın tekrar seçilmesinde imza atanları kesin ihraç talebiyle disipline sevk etti.[97] Disipline gönderilenlerin arasında Akşener'in Tuzla Belediye Başkan adayı olarak gösterdiği Akın Gürkan'da yer aldı.[98]
2024 yerel seçimlerinde büyük bir oy kaybı yaşayan parti, %3,7 ile seçimleri altıncı sırada tamamladı. Parti, 81 ilden sadece Nevşehir'de yerel seçimlerden galip çıktı. Meral Akşener olağanüstü kurultay kararı alarak aday olmayacağını açıkladı.[99] 27 Nisan 2024'te düzenlenen kurultayda Müsavat Dervişoğlu partinin yeni genel başkanı olarak seçildi.
Parti pozisyonu olarak, bazı siyasi analist ve gazeteciler de partinin merkez olma çabasını teyit etmektedir.[103] İYİ Parti STK İlişkileri Başkanı Burak Akburak da partinin merkez bir parti olduğunu belirtmektedir.[104] Daha sonraki zamanlarda partinin merkezden ziyade merkez sağ çizgide yer almayı hedeflediğine dair görüş ve tespitler vardır.[105]
2021'de TBMM Grup Toplantısı'nda Akşener, öğrencilere en az bir öğün ücretsiz yemek dağıtımını sağlamak amacıyla çözüm önerilerini "Rüzgârgülü" projesi altında açıkladı.[108]
Djital dönüşüm
2021'de Akşener tarafından duyurulan Artagan, Türkiye'de dijital dönüşümü teşvik eden bir projedir.[109]Öz Türkçede "bolluk" ve "bereket" anlamına gelen bu proje, nakitsiz bir toplumu desteklemeyi amaçlamaktadır.[112] Tüm ödeme alışverişleri, sözleşmeler, mâli denetim ve vergi kayıtlarının dijitalleştirilmesini hedefleyen proje, kayıt dışı ekonomiyi ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. Ayrıca, vergi yükünün ve sigorta primlerinin yüksek olmasına rağmen, vergi geliri ve sigorta primi gelirlerinin GSYİH içindeki oranının OECD ülkeleri arasında sondan 5. sırada olmasına dikkat çekmektedir. Artagan, nakit dolaşımının tamamen ortadan kalkmasıyla, ekonomik hareketlerin blok zinciri altyapısında güvenle saklanmasını ve vergi dilimlerinin adilce belirlenmesini önermektedir.[116]
Yapılanma
Partinin amblemi
İYİ Parti'nin adı, Kayı boyunun bayrağından esinlenilmiştir.[117] Partinin logosu ise mavi zemin üzerinde 8 ışıklı güneş olarak belirlenmiştir. Partinin ismi, logosu ve sloganı, Antalya BB BaşkanıMenderes Türel'in 2014 yerel seçim kampanyasına benzediğinin iddia edilmesiyle yasal zorluklara ve tartışmalara tabi tutuldu. Türel, 2015 yılında patente sahip olduğunu iddia etti. Bilecik Belediye Başkanı Selim Yağcı, amblemin Bilecik belediye ambleminden çalındığını iddia ederek partiyi mahkemeye vereceğini söyledi. Kayı Aşireti Derneği ise 2014 yılından bu yana patentinin olduğu iddia etmektedir.[120]
Genel başkanlar
25 Ekim 2017'de kurulan İYİ Parti'nin bugüne kadar genel başkanlığı yapan kişiler aşağıdaki gibidir.
^abc"What's in a Name? IYI Party – Good for Turkey?". blog.prif.org. 9 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2022."In other words, the IYI party represents the – typical – modern face of Turkish conservatism... Moreover, Akşener also emphasized the crucial importance of democracy by defining this new party is “a march of democracy” and stated that “…individual freedoms will be extended”."
^Sazak, Selim (13 Temmuz 2021). "Turkey's Left-Wing 'Squad' Is Coming for Erdogan". Foreign Policy. 1 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2022. Selim Sazak is the chief advisor to the secretary-general of Turkey's Iyi (Good) Party, a center-right opposition party.
^Somer, Murat (April 2022). Return to Point Zero The Turkish-Kurdish Question and How Politics and Ideas (Re)Make Empires, Nations and States. State University of New York Press. ISBN9781438486734.