Katastrofa autobusu w Gdańsku

Miejsce katastrofy: pamiątkowa płyta i krzyż
Państwo	Polska
Miejsce	Gdańsk
Rodzaj zdarzenia	katastrofa drogowa
Data	2 maja 1994
Godzina	19:01
Ofiary śmiertelne	32 osoby
Ranni	43 osoby
Położenie na mapie Gdańska miejsce zdarzenia
Położenie na mapie Polski w latach 1993–1998 miejsce zdarzenia
Położenie na mapie województwa pomorskiego miejsce zdarzenia
54°21′08,5″N 18°28′36,1″E/54,352361 18,476694
Multimedia w Wikimedia Commons

Katastrofa autobusu w Gdańsku – katastrofa w ruchu lądowym, która wydarzyła się 2 maja 1994 w Gdańsku (w dzielnicy Kokoszki). W wypadku autobusu, który zjechał wówczas na pobocze i uderzył w przydrożne drzewo, zginęły 32 osoby, a 43 zostały ranne. To katastrofa drogowa z największą liczbą ofiar śmiertelnych, która wydarzyła się na terytorium Polski.

Autobus Autosan H9-21 o numerze rejestracyjnym GAG 5127 należący do PKS Gdańsk, wyprodukowany w 1983 r. (w chwili katastrofy miał 11 lat), pół roku wcześniej (pod koniec 1993 r.) przeszedł kapitalny remont^[1][2]. Wypadek wydarzył się podczas popołudniowo-wieczornego kursu relacji Zawory – Kartuzy – Gdańsk. W momencie wypadku przepełniony, zamiast przepisowych 51 pasażerów (39 na miejscach siedzących i 12 na miejscach stojących), na pokładzie było 75 osób^[1]. Autokar kierowany był przez 39-letniego Jerzego Marczyńskiego, który w PKS pracował ponad 18 lat^[3].

Do wypadku doszło na prostym odcinku ówczesnej drogi krajowej nr 219 (obecnie droga krajowa nr 7^[a]), 500 metrów przed przystankiem w Gdańsku Kokoszkach. W tym miejscu obowiązywało wówczas ograniczenie prędkości do 50 km/godz.

Poniedziałek, 2 maja 1994 - mimo że wypadł pomiędzy świętami majowymi - był normalnym dniem roboczym^[5]. Podmiejskie autobusy liniowe gdańskiego PKS kursowały jednak według sobotniego rozkładu jazdy – było ich mniej niż zazwyczaj, natomiast liczba pasażerów nie odbiegała od standardów^[6]. Tego dnia Jerzy Marczyński miał tylko dwa półtoragodzinne kursy popołudniowe: Gdańsk – Kartuzy – Zawory i Zawory – Kartuzy – Gdańsk. Na tym odcinku autobusy były wówczas zwykle przepełnione pasażerami.

Feralny w skutkach kurs rozpoczął się o godz. 17:50^[3] w Zaworach nad jeziorem Kłodno, chętnie odwiedzanym przez mieszkańców Gdańska. Tłok w autobusie zaczął się już od następnego przystanku w Chmielnie (godz. 17:50)^[3], lecz największa liczba pasażerów wsiadła w Kartuzach (godz. 18:17)^[3]. Z Kartuz autobus jechał przepełniony, stan ten jednak - mimo że naruszał przepisy przewozowe - był normą na liniach podmiejskich^[1]. Od Kartuz kierowca nie chciał już wpuszczać więcej podróżnych, jednak uległ prośbom i w Żukowie (godz. 18:43)^[3] do autobusu weszły jeszcze dwie osoby. Kierowca wiedział, że to ostatni kurs tego dnia na linii Zawory – Kartuzy – Gdańsk, więc - motywowany chęcią pomocy podróżnym - zabrał wszystkie chętne osoby. Na ostatnim przystanku przed Gdańskiem – w Leźnie (godz. 18:55)^[3] do autobusu wsiadło jeszcze ośmioro ludzi^[3]. Następnym przystankiem miał być Gdańsk-Kokoszki. Wśród pasażerów były całe rodziny, licealistki wracające z biwaku, osoby udające się do pracy, turyści^[6].

Około 500 metrów przed przystankiem, na prostym odcinku drogi, zaraz za zakrętem i w miejscu obowiązywania ograniczenia prędkości do 50 km/h, kierowca przepełnionego autobusu zdecydował się na manewr wyprzedzania wolno jadącej ciężarówki marki Jelcz. Autobus zdaniem prokuratury jechał z prędkością około 60 km/godz., kierowca jednak zeznał, że prędkościomierz pokazywał 40–45 km/godz. W momencie powrotu na prawy pas doszło do pęknięcia prawej przedniej opony. Spowodowało to wyrwanie kierownicy z rąk, a następnie niekontrolowane zniesienie autobusu na pobocze i uderzenie w rosnące na nim drzewo (lipę), w które Autosan wbił się czołowo na długość 4 metrów o godz. 19:01^[1].

Akcję ratunkową rozpoczęli kierowcy przejeżdżających aut oraz lżej ranni pasażerowie, próbując dostać się do poszkodowanych, rozcinając lub rozrywając wrak autobusu. Pierwszy zastęp straży pożarnej dojechał na miejsce z Żukowa po 20 minutach^[1]. Drużyna OSP Żukowo nie miała jednak odpowiedniego sprzętu ratowniczego. Za nimi przyjechała PSP Kartuzy z jedynym w okolicy nożyco-rozpierakiem do pojazdów. Wkrótce na miejsce katastrofy dotarły kolejne służby: pogotowie ratunkowe, policja oraz PSP z Gdańska i Pruszcza Gdańskiego. Łącznie na miejscu pojawiło się ok. 50 strażaków^[7]. Z wraku wyciągano zmiażdżone ciała pasażerów. Układano je wzdłuż drogi, po jej prawej i lewej stronie. Wszędzie było słychać jęki, płacz. Metalowe elementy autobusu były porozrzucane w promieniu kilkudziesięciu metrów^[6]. Na miejscu stwierdzono 25 zgonów, przed przybyciem do trójmiejskich szpitali zmarły dwie osoby, kolejne trzy podczas nadchodzącej nocy. Po tygodniu ostateczny bilans wzrósł do 32 zabitych i 43 rannych – wielu wyszło z wypadku z ciężkimi obrażeniami.

Obwieszona tabliczkami z nazwiskami ofiar i krzyżami lipa rosła jeszcze przez 14 lat. Gdy uschła została ścięta w lutym 2008 r.^[7]

Minister transportu Bogusław Liberadzki powołał komisję mającą ustalić przebieg i przyczyny wypadku^[6]. Śledztwo prowadzone przez prokuraturę wykazało, że główną przyczyną katastrofy było pęknięcie opony autokaru, spowodowane jej złym stanem technicznym^[7]. Sąd Rejonowy w Gdańsku – IV Wydział Karny wydał wyrok 21 stycznia 1999. Kierowca autobusu został skazany na karę dwóch lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania kary na okres próby czterech lat za umyślne sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy i nieumyślne jej spowodowanie, bowiem nie sprawdził ciśnienia w kołach przed kursem, dopuścił do przeciążenia maszyny o prawie dwie tony oraz przekroczył dozwoloną prędkość o 5-10 km/h^[6][7]. Za dopuszczenie autobusu do ruchu mistrz stacji obsługi został skazany na karę jednego roku pozbawienia wolności, a zastępca dyrektora do spraw technicznych – na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności. Wykonanie tych kar warunkowo zawieszono na okres próby dwóch lat^[8].

Lista ofiar z tablicy pamiątkowej ustawionej w miejscu katastrofy z inicjatywy Zarządu Miasta Gdańska, odsłoniętej 31 października 1997^[9]:

W 2014 r. zmarł kierowca autobusu – Jerzy Marczyński, który przez 20 lat od dnia wypadku był napiętnowany mianem zabójcy. Przez wielu jest uznawany za ostatnią, 33. ofiarę katastrofy w Gdańsku Kokoszkach^[2][3].

• Katastrofa tramwajowa w Szczecinie
• Katastrofa kolejowa pod Otłoczynem

• JarosławJ. Reszka JarosławJ., Cześć, giniemy! Największe katastrofy w powojennej Polsce, Warszawa: Wydawnictwo PAP, 2001, s. 216 .

• Fotografia z portalu TVP, TVP, 13 grudnia 2004 [zarchiwizowane z adresu 2007-09-30] .
• BartłomiejB. Kozłowski BartłomiejB., Katastrofa autobusowa pod Gdańskiem [online], polska.pl [zarchiwizowane z adresu 2006-12-30] .
• JacekJ. Wierciński JacekJ., Największe akcje strażaków na Pomorzu z ostatnich 20 lat, Dziennik Bałtycki, 5 czerwca 2012 [dostęp 2013-05-02] . – Fotografie z miejsca katastrofy
• MaciejM. Naskręt MaciejM., 19. rocznica katastrofy autobusu w Kokoszkach, trojmiasto.pl, 2 maja 2013 [dostęp 2013-05-02] . – wywiad z dowódcą ówczesnej akcji ratowniczej, st. bryg. Edmundem Kwidzińskim
• RyszardaR. Wojciechowska RyszardaR., Piętnaście lat temu w wypadku autobusu w Kokoszkach zginęły 32 osoby, Dziennik Bałtycki, 2 maja 2009 [dostęp 2013-05-03] . – artykuł ze wspomnieniami kierowcy autobusu
• Katastrofa autobusu w Kokoszkach. 24. rocznica tragicznego wypadku autobusu w Kokoszkach. Zginęły 32 osoby, Dziennik Bałtycki, 2 maja 2018 [dostęp 2018-05-08] . – archiwalne zdjęcia