Dom Gwarka

nr rej. A/617/66 z 15 kwietnia 1966[1]
Dom Gwarka, ul. Gliwicka 2
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Tarnowskie Góry (Śródmieście-Centrum)
Adres	ul. Gliwicka 2
Architekt	nieznany[2]
Inwestor	nieznany[2]
Ukończenie budowy	1598[3]
Ważniejsze przebudowy	XVIII wiek (1717, 1785[3][4]), 1891[2]
Pierwszy właściciel	nieznany[2]
Kolejni właściciele	1746: Heinrych Wacław Gawłowski z Gawłowa 1754–1854: szkoła ewangelicka 1856–1890 (formalnie do 1907): Joseph Lukaschik, fabrykant 1891–1911: Karl Lukaschik, fabrykant 1911–1930: Hans Lukaschik 1941: J. Lukaschik[2]
Obecny właściciel	Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej (od 1954)
Położenie na mapie Tarnowskich Gór Dom Gwarka
Położenie na mapie Polski Dom Gwarka
Położenie na mapie województwa śląskiego Dom Gwarka
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Dom Gwarka
50°26′37,8″N 18°51′16,1″E/50,443833 18,854472
Multimedia w Wikimedia Commons

Dom Gwarka – zabytkowa^[1] kamienica z końca XVI wieku znajdująca się u zbiegu ulic Gliwickiej i Zamkowej na terenie zabytkowego śródmieścia miasta Tarnowskie Góry.

Budynek zbudowany został w 1598 roku, a jego właścicielami przez dziesięciolecia byli gwarkowie (łac. cultores montium, czyli właściciele i udziałowcy kopalń upoważnieni przez władcę do wydobycia kruszcu w zamian za pobieranie od nich dziesięciny lub innej opłaty, tzw. olbory^[5][6]) oraz inni przedstawiciele tarnogórskiego mieszczaństwa^[7].

Podczas pożarów miasta w 1701 oraz 1746 roku dom poważnie ucierpiał. Przed 1746 jego wartość katastralną wyceniano na 370 talarów, a po 1765 – na 355 talarów^[2].

Prawdopodobnie w tym budynku – należącym wówczas do radcy von Gawlowskiego – odbyło się w 1744 roku pierwsze nabożeństwo luterańskie po przywróceniu wolności religijnej, o którym wspomniał Zasadius w swej Muzyce Anielskiej^[2][8].

W 1754 budynek został przekazany popieranym przez pruskie władze ewangelikom, którzy założyli w nim swoją szkołę. Dom Gwarka był jej siedzibą przez 100 lat aż do 1854^[9]. W 1784 roku w dwóch klasach uczyło się 100 uczniów, zaś w 1847 szkoła miała już trzy klasy ze 140 dziećmi. Nauczycieli było trzech, a roczny budżet placówki – pochodzący z podatków miejskich i danin kościelnych – wynosił ok. 300 talarów^[10][4].

Po przeniesieniu w 1854 szkoły do nowej siedziby przy Henckelstraße 2 (obecnie ul. Jana Bondkowskiego) dom został sprzedany i wszedł w skład zabudowań fabryki mydła Josepha Lukaschika (założonej w 1845 roku, działającej do początku lat 40. XX wieku)^[11].

W 1891 roku wykonano drugie wejście do budynku (obecnie nieistniejące) oraz przebudowano sąsiednie okno. Pracami kierował Ernst Hofmann^[2].

Po II wojnie światowej Dom Gwarka był zrujnowany i przewidziany do rozbiórki, jednak dzięki staraniom Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, które postanowiło obrać go na swoją siedzibę, został wyremontowany i oddany do użytku 17 maja 1965 roku^[12][13]. Pieniądze na remont pochodziły z popularnej wówczas śląskiej gry liczbowej Karolinka, a także z dotacji katowickiego wojewódzkiego konserwatora zabytków^[4].

Współcześnie w budynku znajduje się siedziba Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej – na parterze znajdują się biura, z kolei dwukondygnacyjne poddasze zajmował dom wycieczkowy „Gwarek”^[13], przekształcony w 2021 roku w hostel „Młotek i Perlik” nawiązujący nazwą do mydła będącego sztandarowym produktem wytwarzanym niegdyś w zakładzie Józefa Łukasika^[14] (niem. nazwa marki: „Schlägel-und-Eisen-Seife”, firma: J[oseph]. Lukaschik Seifenfabrik Tarnowitz)^[15].

Dom Gwarka to narożny budynek wzniesiony na rzucie kwadratu, murowany, parterowy z półszczytem od strony ul. Gliwickiej oraz wysokim dwukondygnacyjnym poddaszem, trzytraktowy^[16]. W części pomieszczeń sklepienia krzyżowe oraz żaglaste na gurtach, trójprzęsłowe^[3][2]. Dach naczółkowy, elewacja bezstylowa, od ul. Gliwickiej sześcioosiowa, a od ul. Zamkowej – siedmioosiowa^[16][2]. Na fasadzie północnej (od strony ul Gliwickiej) zachowana data 1598 (data budowy), dawniej widoczne również były daty przebudów – 1717 i 1785 – obecnie zatynkowane^[2]. W 1990 roku wmurowana została tablica upamiętniająca pobyt w mieście Johanna Wolfganga von Goethego^[4].

• Marian Broniec, Ryszard Bednarczyk, Arkadiusz Czech, Mieczysław Filak, Krzysztof Gwóźdż, Jan Hahn, Marek Kandzia, Alicja Kosiba-Lesiak, Zofia Krzykowska, Dominik Ochman, Marek Panuś, Przemysław Rubacha, Anna Sopuch, Gabriela Szubińska, Marek Wojcik, Roman Wolniszewski: Przewodnik Tarnowskie Góry. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2009. ISBN 978-83-61458-36-4.Sprawdź autora:15.