Urdatx

Urdatx
 Zuberoa, Euskal Herria
Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Zuberoa
Administrazioa
Estatua Frantzia
Eskualdea Akitania Berria
Departamendua Pirinio Atlantikoak
ElkargoaEuskal Hirigune Elkargoa
BarrutiaOloroe-Donamaria
KantonamenduaEuskal Mendialdea
Izen ofiziala Sainte-Engrâce
AuzapezaAlbert Aguiar
(2008-2014)
Posta kodea64560
INSEE kodea64475
Herritarraurdaxtar / santagraztar
Ezizenakontrabandista salbajiak
Geografia
Azalera72.69
Garaiera300 – 1.881
Demografia
Biztanleria193 (2018:  −8)
Dentsitatea2,9 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 14,88
Ugalkortasuna[1]‰ 51,24
Ekonomia
Jarduera[1]% 77,27 (2011)
Desberdintasuna[1]% 6,92 (2011)
Langabezia[1]% 0 (2013)
Euskara
Euskaldunak% 70,52 (2010)
Erabilera% 41,13 (2011)
Datu gehigarriak
Sorrera1085. urtea
Webguneahttp://www.sainte-engrace.com/


Urdatx, edo Santa Grazi okzitanieraz, Zuberoako hego-ekialdeko muturrean dagoen udalerria da, Basabürüa eskualdekoa. Tokiko ondasunik ezagunenak Kakuetako arroila eta Done Jakue bideko eliza erromanikoa dira.

Ikuspegi orokorra

Izena

Udalerriak Urdatx izenak du euskara batuan. Euskaltzaindiak, bere izen zerrendetan, Urdatx izenari ematen dio lehentasuna, Santa Grazi okzitanieratik dator.[2][3]

Izen bi horien ahoskerak hauek dira, Euskarazko Nazioarteko Alfabeto Fonetikoan: [urðatʃ] eta [s̺anta gras̻i].

Geografia

Ingurune naturala

Urdatx udalerria Pirinioetako ipar mazelan dago, Uhaitxa ibaiaren haranean. Bi herrixkak osatzen dute: Santa Grazi kasernak eta Santa Grazi herriak, biak 113 departamendu-errepidean kokatuak. Eskola eta udaletxea kasernan daude, eliza, berriz, herrian, 5 kilometrora.

Orografia malkartsua du udalerriak eta hainbat mendi aipagarri daude haren lurretan: Binbaleta (1.758 m), Izarbe (1565 m), Jora (1.069), Lakhura (1.877 m) eta Ütziagaña (1618 m), besteak beste.

Kakuetako arroila ezaguna ere udalerrian dago.

Kakuetako arroila
Ehujarreko arroila

Hidrografia

Udalerria Uhaitzandiren ibaiadar hauek zeharkatzen dute:

  • Uhaitxa eta haren adarrek:
    • Abitola erreka
    • Behizarie erreka
    • Gahardoi erreka
    • Kakuetako arroileko erreka eta haren adarrak (Axura erreka, Althañeta erreka eta Larregorri erreka)
    • Heil erreka
    • Inkhazkubu erreka
    • Itzal erreka eta haren adarra (Agarratze erreka)
    • Lukhubiñe erreka
    • Montxola erreka
    • Murrubeltz erreka eta haren adarra (Basabarrondo erreka)
  • Letxartsu erreka
  • Ihitsaga erreka, Uthurtzeheta errekaren adarra, eta berau Uhaitzarena.

Udalerrian zentral hidroelektriko bat dago.

Udalerri mugakideak

Urdatx Bearnorekin da mugakidea ekialde eta ipar-ekialdean, eta Nafarroa Garaiarekin hegoaldean.

Historia

Santa Graziko eliza.

Urdatxen historia hango elizari lotua dago, Donejakue bideko etapa izatearen ondorioz Erdi Aroa bitartean garrantzia handia izan zuen kolejiatatik gelditzen den ondare ikusgai bakarra.

Kondairaren arabera Santa Grazia 303. urtean bere senargaia zen Narbonako duke batekin biltzeko Pirinioak zeharkatzeko prestatzen ari zela Zaragozan harrapatu zuten kristaua zen. Aragoiko hiriburuan martirizatua, lapur batek bere besoa lapurtu omen zuen Urdatx inguruko haritz baten azpian lurperatzeko. Beste hainbat mito bezala, idi batek aurkitu omen zuen erlikia hura, haritzaren oinean belaunikatu eta adarrak pizten baitziren. Horrela, bertan eliza eraiki zen. Haritza antzinako herrientzat zuhaitz sakratua zen eta horrek eliza leku sakratu aurre-kristau batean eraiki zela adierazi lezake.

Erreferentzia zaharrenaren arabera Urdatxen 12 kalonjedun kolegiata zegoen. 1085ean Antso V.a herrialdeaz jabetu eta kolejiata Leireko monasterioaren esku utzi zuen.

XII. mendearen erdialde inguruan Urdatxeko kolegiata gune gorenean zegoen. Santa Graziko elizaren ondoan Done Jakue bideko erromesak hartzen zituen ospitalea zegoen. Zuberoako parrokiarako erromeri leku bezala ere hartu zen. Nafarroa, Aragoi eta Bearnoko printzeak bisitatu zuten.

Gorabehera politikoek Kolegiataren gainbehera eragin zuten. XIV. mendean Frantziako eta Ingalaterrako erregeen arteko gatazkak (Ehun Urteko Gerra) izan ziren. XV. mendean, berriz, frantsesen eta gaztela-aragoitarren arteko liskarrak izan ziren Nafarroaren kontrola izateko, eta XVI. mendean, Frantziako erresuma porrokatu zuten Erlijio Gerrak ditugu. Santuaren erlikia galdu egin zen, Santiagorako erromesaldiak ia eten ziren, eta ospitalea erori. Iraultzarekin Estatuak erlikia konfiskatu eta saldu zuen. Eliza bakarrik gelditu zen.

1841. urtean eliza monumentu historiko izendatu zuten. Haren zaharberritzea 1983an hasi zen.

Demografia

Biztanleriaren bilakaera
1793 1800 1806 1821 1831 1836 1841 1846 1851
1.057 1.258 1.056 1.275 1.457 1.402 1.340 1.451 1.337
1856 1861 1866 1872 1876 1881 1886 1891 1896
1.229 1.221 1.174 1.045 1.013 999 994 941 931
1901 1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946 1954
902 883 889 851 727 815 772 628 589
1962 1968 1975 1982 1990 1999 2009 2014 2020
566 529 510 391 319 250 - - -

2006ko biztanleria INSEEk emandako behin-behineko datua da

Kultura

Maskaradak

Herriak antolatutako azken maskaradak 1994an eta 2010ean izan dira[4].

Urdatxeko Junes Casenave[5] (Ahotsak proiekturako).

Euskara

1968an 500 bat biztanle zituen, eta % 95 ziren euskaldunak. 2010ean, ordea, 200 bat baizik ez ziren hor bizi, hizkuntzaren transmisioa etenda dago familia gehienetan, eta eskolan frantsesez baino ez da irakasten[6]. Euskalkiari dagokionez, zubereraren aldaera den Basabürüako hizkera[7][8] gailentzen da herrian.

Ondasun nabarmenak

Urdatxeko disko itxurako hilarriak.

Urdatx ezaguna da bata bestearen alboan dituen XI. mendeko Santa Graziko eliza erromanikoa eta hilarri tradizionalak dauzkan hilerria direla eta.

Elizarekin batera Kakuetako arroila da udalerriko turismo-erakarlerik nagusiena.

Urdatx 870 kilometroan zehar Mediterraneotik Pirinioetara doan GR 10 ibilbidean dago.

2010eko uztailaren 1etik aurrera La Verna kobazuloa ere dago ikusgai, munduko 10. gelarik handiena.

Eliza

Elizako erromanikoaren kapitel narratibo bat.

Leireko monasterio nafarrak sortu zuen Urdatxeko eliza (Santa Graziko eliza) 1085. urtean, Donejakue Bidea egiten zuten erromesentzako ospitale bat ere bazuela. Hala, Konpostelarako bidean geltoki garrantzitsua bihurtu zen, Pirinioak zeharkatu baino lehenagoko eremuan.[9]

Eraikin erromanikoa dugu, laukizuzen itxurako oinplanoa duena. Zirkuluerdiko itxurako absideetan bukatzen diren hiru nabetan zatitua dago, erdikoa alboetakoak baino zabalagoa dela. Halaber, lauki itxurako kanpandorre batez hornitua dago.

Azpimarratzekoak dira kanpoko ataria eta barneko 12 kapitel apainduak. Azken hauek hainbat aldiz zaharberritu dituzte eta jatorrizko kokapena aldatua egon daitekeela ohartarazi beharra dago. Kapitelon apaingarriek gai ezberdinak irudikatzen dituzte, besteak beste, Jesusen jaiotza, zenbait animalia, lehoiek jandako kristauak edo Salomon erregea Sabako erreginarekin.

Urdaxtar ospetsuak

Erreferentziak

  1. ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskaltzaindia: 99. araua: Zuberoako herri eta herritarren izenak.
  3. ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  4. ↑ [1][Betiko hautsitako esteka], Aikor.
  5. ↑ «Casenave Harigile, Junes - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-14).
  6. ↑ Santa Graziko azken maskaradak?, Argia, 2.261. zkia., 2010eko urtarrilaren 23a.
  7. ↑ «Basabürüa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-22).
  8. ↑ «Santa Grazi - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-22).
  9. ↑ Santa Graziko udala

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Zuberoa

Read other articles:

The Bomb (film)

2015 American documentary film The BombDVD coverGenreDocumentary filmWritten byRushmore DeNooyerDirected byRushmore DeNooyerNarrated byJonathan AdamsTheme music composerTodd Hutchisen (music editor)Country of originUnited StatesOriginal languageEnglishNo. of episodesOne-episode (about two-hours)ProductionProducerLone Wolf MediaEditorsDoug QuadeRyan ShepheardRunning time114:39 minutesOriginal releaseNetworkPBSReleaseJuly 28, 2015 (2015-07-28) The Bomb is a 2015 American document...

 

Batu ginjal

Artikel ini memberikan informasi dasar tentang topik kesehatan. Informasi dalam artikel ini hanya boleh digunakan untuk penjelasan ilmiah; bukan untuk diagnosis diri dan tidak dapat menggantikan diagnosis medis. Wikipedia tidak memberikan konsultasi medis. Jika Anda perlu bantuan atau hendak berobat, berkonsultasilah dengan tenaga kesehatan profesional. Artikel ini tidak memiliki referensi atau sumber tepercaya sehingga isinya tidak bisa dipastikan. Tolong bantu perbaiki artikel ini dengan me...

 

Warm Springs, Virginia

Census-designated place in Virginia, United StatesWarm Springs, VirginiaCensus-designated placeWarm SpringsLocation in VirginiaShow map of VirginiaWarm SpringsLocation in the United StatesShow map of the United StatesCoordinates: 38°2′46″N 79°47′26″W / 38.04611°N 79.79056°W / 38.04611; -79.79056CountryUnited StatesStateVirginiaCountyBathElevation2,270 ft (690 m)Population (2010) • Total123Time zoneUTC−5 (Eastern (EST)) ...

العلاقات الأسترالية الكوبية

العلاقات الأسترالية الكوبية أستراليا كوبا   أستراليا   كوبا تعديل مصدري - تعديل   العلاقات الأسترالية الكوبية هي العلاقات الثنائية التي تجمع بين أستراليا وكوبا.[1][2][3][4][5] مقارنة بين البلدين هذه مقارنة عامة ومرجعية للدولتين: وجه المقارنة أ�...

 

1956 United States Senate election in Vermont

1956 United States Senate election in Vermont ← 1950 November 6, 1956 (1956-11-06) 1962 →   Nominee George Aiken Bernard O'Shea Party Republican Democratic Popular vote 103,101 52,184 Percentage 66.39% 33.61% County results Aiken:      50–60%      60–70%      70–80%      80–90% U.S. senator before election George Aiken Republican Elected U...

 

Robert Gadocha

Polish footballer Robert Gadocha Gadocha in 1973Personal informationDate of birth (1946-01-10) 10 January 1946 (age 78)Place of birth Kraków, PolandHeight 1.70 m (5 ft 7 in)Position(s) Left WingerYouth career1957–1965 Garbarnia KrakówSenior career*Years Team Apps (Gls)1965–1966 Wawel Kraków 1966–1975 Legia Warsaw 206 (72)1975–1977 Nantes 45 (8)1978 Chicago Sting 12 (1)1980–1981 Hartford Hellions (indoor) 21 (14)International career1967–1975 Poland 62 (16) Me...

2001 FIA GT Silverstone 500km

Map of the Silverstone Circuit (2000-2002) The 2001 FIA GT Silverstone 500 km was the fourth round the 2001 FIA GT Championship season. It took place at the Silverstone Circuit, Great Britain, on May 13, 2001. Official results Class winners in bold. Cars failing to complete 70% of winner's distance marked as Not Classified (NC). Pos Class No Team Drivers Chassis Tyre Laps Engine 1 GT 7 Larbre Compétition Chéreau Christophe Bouchut Jean-Philippe Belloc Chrysler Viper GTS-R M 93 Chrysler...

 

Jessica Jones

Comic book superheroine This article is about the character. For the television series, see Jessica Jones (TV series). For the comic book, see Jessica Jones (comic book). For other peoples named Jessica Jones, see Jessica Jones (disambiguation). Comics character Jessica JonesArtwork from The Pulse #14 (May 2006).Pictured clockwise from top left: Jones as Jewel; with husband Luke Cage; with daughter Danielle; as Knightress.Art by Mike Mayhew.Publication informationPublisherMarvel ComicsFirst a...

 

Scooby Snacks

This article was nominated for deletion. The discussion was closed on 2 February 2024 with a consensus to merge the content into the article Scooby-Doo. If you find that such action has not been taken promptly, please consider assisting in the merger instead of re-nominating the article for deletion. To discuss the merger, please use the destination article's talk page. (February 2024) Fictional dog treat in the Scooby Doo cartoons This article has multiple issues. Please help improve it or d...

Les Républicains

Pour les articles homonymes, voir LR et Les Républicains (parti allemand). Les Républicains Logotype officiel. Présentation Président Éric Ciotti Fondation 23 avril 2002 (UMP)30 mai 2015 (LR) Siège 4, place du Palais-Bourbon75007 Paris Fondateur Nicolas Sarkozy Trésorier Daniel Fasquelle Secrétaire générale Annie Genevard Président du conseil national Vacant Vice-président exécutif François-Xavier Bellamy Vice-présidents Julien AubertValérie Bazin-MalgrasÉmilie BonnivardVal�...

 

Noyabrsk Airport

Airport in Russia Noyabrsk AirportАэропорт НоябрьскNoyabrsk AirportIATA: NOJICAO: USROSummaryAirport typePublicOperatorUTair AviationServesNoyabrsk, RussiaHub for UTair Aviation Elevation AMSL136 m / 446 ftCoordinates63°11′00″N 075°16′12″E / 63.18333°N 75.27000°E / 63.18333; 75.27000MapsYamalo-Nenets Autonomous Okrug in RussiaNOJLocation of the airport in Yamalo-NenetsRunways Direction Length Surface m ft 01/19 2,509 8,232 Asp...

 

صداف

هذه المقالة تحتاج للمزيد من الوصلات للمقالات الأخرى للمساعدة في ترابط مقالات الموسوعة. فضلًا ساعد في تحسين هذه المقالة بإضافة وصلات إلى المقالات المتعلقة بها الموجودة في النص الحالي. (سبتمبر 2023) تحتاج هذه المقالة إلى الاستشهاد بمصادر إضافية لتحسين وثوقيتها. فضلاً ساهم في �...

1916 Washington gubernatorial election

For related races, see 1916 United States gubernatorial elections. 1916 Washington gubernatorial election ← 1912 November 7, 1916 1920 →   Nominee Ernest Lister Henry McBride L. E. Katterfeld Party Democratic Republican Socialist Popular vote 181,645 167,809 21,167 Percentage 48.1% 44.4% 5.6% County resultsLister:      40–50%      50–60%      60–70%McBride:     ...

 

Tengku Rafael

Artikel ini sebatang kara, artinya tidak ada artikel lain yang memiliki pranala balik ke halaman ini.Bantulah menambah pranala ke artikel ini dari artikel yang berhubungan atau coba peralatan pencari pranala.Tag ini diberikan pada Januari 2023. Tengku RafaelLahirTengku Rafael Lardhana25 November 1994 (umur 29)Padang, IndonesiaNama lainTengku RafaelPekerjaanAktor, modelTahun aktif2014 - sekarang Tengku Rafael Lardhana atau yang biasa dikenal Tengku Rafael (lahir 25 November 1994...

 

العلاقات القبرصية المنغولية

العلاقات القبرصية المنغولية قبرص منغوليا   قبرص   منغوليا تعديل مصدري - تعديل   العلاقات القبرصية المنغولية هي العلاقات الثنائية التي تجمع بين قبرص ومنغوليا.[1][2][3][4][5] مقارنة بين البلدين هذه مقارنة عامة ومرجعية للدولتين: وجه المقارنة قبرص ...

John Tallis

Map of the northern and western part of the Chinese Empire - Tibet, Mongolia, and Manchuria, from Tallis' atlas of the world (1851) Map of Palestine in 1851, showing the Kaza subdivisions. At the time, the region shown was split between the Sidon Eyalet and the Damascus Eyalet John Tallis (7 November 1817[1] – 3 June 1876) was an English cartographic publisher.[2] His company, John Tallis & Company, published views, maps and atlases in London from roughly 1838 to 1851. ...

 

تاريخ الأسلحة النووية

تاريخ الأسلحة النوويةمعلومات عامةالبداية الحرب العالمية الثانيةأهم الأحداث الهجوم النووي على هيروشيما وناجازاكي (1945)التأثيراتأحد جوانب سلاح نووي فرع من تاريخ الأسلحة تعديل - تعديل مصدري - تعديل ويكي بيانات صورة لاختبار ليلي لسلاح نووي في الولايات المتحدة أجري في 18 أبريل ...

 

Super Mario Bros.: The Great Mission to Rescue Princess Peach!

1986 Japanese anime film Super Mario Bros.: The Great Mission to Rescue Princess Peach!VHS coverJapanese nameKanjiスーパーマリオブラザーズ ピーチ姫救出大作戦!TranscriptionsRevised HepburnSūpā Mario Burazāzu: Piichi-hime Kyūshutsu Dai Sakusen! Directed byMasami HataWritten byHideo TakayashikiBased onSuper Mario Bros.by NintendoProduced byMasakatsu SuzukiTsunemasa HatanoStarringTōru FuruyaYū MizushimaMami YamaseAkiko WadaCinematographyHorofumi KumagaiEdited byKenichi ...

Cross bracing

X-shaped support substructure Cross bracing between joists or rafters strengthens the members by preventing sideways deflection. This bracing is known by many names such as herringbone strutting, blocking, bridging, and dwanging. Cross bracing on a bridge tower In construction, cross bracing is a system utilized to reinforce building structures in which diagonal supports intersect. Cross bracing is usually seen with two diagonal supports placed in an X-shaped manner. Under lateral force (such...

 

List of Egyptian films of 1937

This article relies largely or entirely on a single source. Relevant discussion may be found on the talk page. Please help improve this article by introducing citations to additional sources.Find sources: List of Egyptian films of 1937 – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (December 2019) Cinema of Egypt List of Egyptian films Pre 1920 1920s 1920 1921 1922 1923 19241925 1926 1927 1928 1929 1930s 1930 1931 1932 1933 19341935 1936 1937 1938 1939...