Το θειετάνιο[1] (αγγλικάthietane) είναι οργανικήετεροκυκλικήχημική ένωση, που περιέχει άνθρακα, υδρογόνο και θείο, με χημικό τύποC3H6S. Είναι ένας ετεροκυκλικός θειαιθέρας, με μόριο που αποτελείται από έναν τετραμελή δακτύλιο, που σχηματίζεται από τρία (3) άτομα άνθρακα, και ένα (1) άτομο θείου. Στα άτομα άνθρακα συνδέονται, επίσης, συνολικά έξι (6) άτομα υδρογόνου. Το χημικά καθαρό θειετάνιο, στις συνηθισμένες συνθήκες, δηλαδή σε θερμοκρασία25°C και υπό πίεση 1 atm, είναι άχρωμουγρό. Εκτός από τη «μητρική» ένωση, ο όρος θειετάνιο μπορεί να αναφέρεται επίσης και σε μια ολόκληρη σειρά από «θυγατρικές» - παράγωγες ενώσεις, που περιέχουν έναν τουλάχιστον θειετανικό δακτύλιο.
Το μόριο του θειετάνιου είναι πτυχωμένο, όπως το αντίστοιχο του κυκλοβουτάνιου και σε αντιδιαστολή με εκείνο του οξετάνιου. Οι διαστάσεις του είναι οι ακόλουθες: Γωνία CSC: 77°, μήκη δεσμών C-S: 185 pm και C-C: 153 pm. Στα S-οξυπαράγωγα του θειετανίου (θειοξείδια, θειόνες) η πτύχωση αυξάνεται, γιατί οι στερεοχημικές αλληλεπιδράσεις με τα γειτονικά άτομα υδρογόνου γίνονται ισχυρότερες.
Το φάσμα NMR του θειετάνιου παρουσιάζει δυο (2) πολλαπλές κορυφές στα 3,4 και στα 3,2 δ, για τα α-και β- άτομα υδρογόνου, αντίστοιχα. Στο φάσμα φασματοσκοπία μαζών παρατηρείται ο σχηματισμός του κατιόντος CH2=Sɿ+• και ουδέτερου αιθένιου (CH2=CH2), σε αντιδιαστολή με το οξετάνιο, όπου σχηματίζεται κατιόν CH2=CH2ɿ+• και ουδέτερη μεθανάλη (CH2=O)[8]:
Χημική συμπεριφορά και παράγωγα
Ο θειετανικός δακτύλιος, όπως και ο οξετανικός, διανοίγεται ευκολότερα με ηλεκτριονόφιλα αντιδραστήρια, παρά με πυρηνόφιλα. Για παράδειγμα, με χλώριο (Cl) παράγεται σταθερό 3,S-διχλωροπροπυλοσουλφίδιο[8]:
Με το βρώμιο, παράγεται αρχικά 3,S-διβρωμοπροπυλοσουλφίδιο, αλλά το τελευταίο αντιδρά με περίσσεια θειετανίου, σχηματίζοντας δι(βρωμοπροπυλο)δισουλφίδιο[9]:
Χαρακτηριστική των θειετανίων (γενικά) είναι η αντίδραση διεύρυνσης του δακτυλίου με καρβένια, όπως το μεθυλένιο, με το οποίο σχηματίζεται τετραϋδροθειοφαίνιο[8]:
Το θειετάνιο αντιδρά με οργανολιθιακά αντιδραστήρια, όπως το βουτυλολίθιο (CH3CH2CH2CH2Li)[10]:
Σημείωση: Προσέξτε ότι εδώ ο δακτύλιος διανοίγεται κατά την έννοια δ-C-Sδ+ και όχι με την έννοια δ+C-Sδ-, όπως θα ανέμενε κανείς από τη διαφορά ηλεκτραρνητικότητας των δυο στοιχείων κατά Paouling (C:2,55 , S:2,58).
↑Νικολάου Ε. Αλεξάνδρου, Αναστάσιου Βάρβογλη, Δημητρίου Ν. Νικολαΐδη: «Χημεία Ετεροκυκλικών Ενώσεων», Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1985, §3.3., σελ.35. Σημείωση: Προτίμησα την αντίδραση με θειούχο νάτριο και όχι την άλλη που αναφέρει με θειουρία και υδροξείδιο του νατρίου.
↑G. Büchi, Charles G. Inman, and E. S. Lipinsky (1954). «Light-catalyzed Organic Reactions. I. The Reaction of Carbonyl Compounds with 2-Methyl-2-butene in the Presence of Ultraviolet Light». Journal of the American Chemical Society 76 (17): 4327–4331. doi:10.1021/ja01646a024.
↑J. M. Stewart, C. H. Burnside:Reactions of trimethylenesulfide with chlorine and bromine, in: J. Am. Chem. Soc. 1953, 75, 243–244; doi:10.1021/ja01097a517.
↑F. G. Bordwell, H. M. Andersen, M. P. Burnett: The reaction of thiacyclopropanes and thiacyclobutanes with organolithium compounds, in: J. Am. Chem. Soc. 1954, 76, 1082–1085; doi:10.1021/ja01633a045.