Aldude
Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Esnazu herriko Jasokuntzaren eliza eta pilotalekua
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Beherea
Eskualdea	Baigorri-Ortzaize
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Euskal Mendialdea
Izen ofiziala	Aldude
Auzapeza (2020-2026)	Martin Suquilbide (independente)
Posta kodea	64430
INSEE kodea	64016
Herritarra	aldudar
Kokapena
Koordenatuak	43°05′46″N 1°25′33″W / 43.0961°N 1.4258°W / 43.0961; -1.4258
Azalera	23,27 km2
Garaiera	345-1000 metro
Distantzia	25,9 km (Donibane Garazitik)
Demografia
Biztanleria	380 (2018:  6)
Dentsitatea	13,79 biztanle/km²
Zahartzea[1]	% 20,43
Ugalkortasuna[1]	‰ 18,83
Ekonomia
Jarduera[1]	% 79,49 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 1,11 (2011)
Langabezia[1]	% 2,78 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 52,78 (2010)
Erabilera	% 20,55 (2011)
Datu gehigarriak
Sorrera	XVI. mendea

Aldude^[2][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Baigorri-Ortzaize eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 25,9 kilometrora. Altuera 345 eta 1 000 metro artekoa da, eta 23,27 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 327 biztanle zituen.

Bertako biztanleak aldudarrak dira.

Aldudeko ibarreko hiriburua da.

Aldude beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• frantsesez: Aldudes ("aldüd" ahoskatua)^[3]
• gaztelaniaz: Alduides ("aldúídes" ahoskatua)^[4]

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:

• Alduide (1193)^[5]
• Montes de Alduides (1237)^[6]
• Aldude (1353)^[6]
• Alduyde (1374, 1381, 1392)^[5][6]
• Alduide (1614, Nafarroako Kontuen Ganberako tituluak)^[7]
• Les Aldudes (1863)^[8]

Aldude izena Aldubide izenaren uzkurduratik datorrela pentsa daiteke. Aldu (garai batean "altu" izendatzeko tokiko hitza zena) eta bide hitzen elkarketak osatzen dutela pentsa daiteke.^[9]

Ahuntzarita "ahuntzen arrokaren lekua" esalditik dator.

Elokadi Baztanekiko mugan dagoen txoko bat da, 1863an Iparraldeko eta Bearnoko hiztegi topofrafikoak aipatzen duena.^[8]

Eznaratzu aurreko toponimotik dator Esnazu, 1863an Iparraldeko eta Bearnoko hiztegi topofrafikoan Eznazu bezala jaso zena eta Cassiniren mapan Esnaratsu. ez- a es- aldaketa "esne" hitzarekin asimilatzearen ondorio da.

Aldude Aldudeko ibarran dago.

			Banka
	Baztan
		Aldude
			Urepele

Baigorri-Ortzaize eskualdean dago kokaturik udalerria, mendi garaiez inguraturik: Adi (1 459 m) eta Iturrunburu (1 291 m) aipagarrienak izanik.

Urepele eta Bankarekin batera Kintoa osatzen du, Nafarroa Garaiak eta Nafarroa Behereak elkarrekin dituzten larreak.

Datu klimatikoak (Banka, 1981-2010)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	22.3	29.0	33.0	35.0	36.5	41.1	40.9	42.6	37.5	35.0	28.0	24.0	42.6
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	11.0	12.3	15.3	16.9	20.8	23.9	25.9	26.1	23.7	19.4	14.1	11.5	18.4
Batez besteko tenperatura (ºC)	6.9	7.6	10.0	11.5	15.1	18.1	20.1	20.3	17.7	14.5	9.9	7.6	13.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	2.8	3.0	4.7	6.1	9.3	12.3	14.3	14.5	11.8	9.5	5.7	3.8	8.2
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-12.6	-13.0	-8.5	-2.5	1.0	3.0	6.2	3.5	1.0	-1.5	-7.7	-9.7	-13.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	187.6	159.5	158.6	181.2	131.5	84.4	74.9	84.4	115.3	152.9	212.5	201.6	1744.4
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	99.0	109.0	109.5	95.7	97.0	69.0	86.7	85.2	81.0	99.0	96.5	130.1	130.1
Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua[10]

• Herri Barnea
• Esnazu

1374. urteko Nafarroako artxiboko dokumentu batean agertzen da, Alduyde izenarekin. Populazio finkorik gabeko artzaintza-eremutzat hartzen zen. Aldudeko artzainek, hasiera batean, etxolak altxatzeko eta baratze txiki bat lantzeko eskubidea zuten, baina ez ziren euren lurren jabeak, antzinako araudien arabera, banaezintzat hartzen baitziren. Egungo komunitatearen kokalekua Jourmendi izeneko leku baten gainean gertatu zen.^[6]

Populazio handiena XVII. eta XVIII. mendeetan izan zen, Baigorriko ibarretik etorritako artzain eta ezkonberri bikoteekin. Jende horiek aurre egin behar izan zioten etxe eraiki berriak aldian behin eraistera bultzatzen zituzten haraneko agintarien aurkakotasunari. 1765ean Aldudeko biztanleek bost sindiko izendatu zituzten beren arazoez ardura zitezen Baigorriri men egin gabe.

Frantziako Iraultzaren bezperan, Aldudeko ibarreko Batzarrean onartua da. Hala ere, Iraultzaren garaian bakarrik ezarri zen udalerri independentean. 1794ko ekainaren 3an, Konbentzioaren Gerrako Aldudeko guduaren ondorioz herria guztiz erre zuten.^[11] 1814an Arthur Wellesley Wellingtongo Dukearen tropek eskualdea inbaditu eta herria erre zuten. 1856tik 1863ra Pirinioen mendebaldean Iruñe eta Baiona arteko burdinbidea Alduden barrena igarotzeko egitasmo bat izan zen, azkenean Irun-Hendaiatik gauzatua.

Duela gutxi arte, Bailea, Perkainenea eta Filipeinea izeneko hiru etxe franko egon ziren, non Frantziako agintariek ez zuten jurisdikziorik. Desertoreen ohiko asilo-lekua ziren. Gauza bera gertatzen zen Esnazu herriko Malsoinea izeneko etxean.

2017ko urtarrilaren 1era arte, Aldude Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.^[12]

Euskal Hirigune Elkargoaren esku dagoko Car Express hiriarteko autobus sareak zerbitzatzen du herria. Guztira, line batek eskaintzen du zerbitzua.^[13]

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Aldudeko ibarreko herri guztiak sailkatu zituen, mendebaldeko behe-nafarrera euskalkian, Arberoa eta Ortzaize ibarretan hitz egiten zena.^[17]

Koldo Zuazok, 2010ean, Aldudek nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.^[18]

• Herriko plaza, elizaren eta herriko etxearen artean, pilotaleku izan zen XIX. mendetik 1952 arte. Bertan, laxoa izeneko pilota jokoa egiten zen, eskularruz hornitua eta hormarik gabe.
• Iguxkagerrea baserria^[19]: XVIII. mendekoa
• Joalginenborda^[20]: XIX. mendekoa
• Menementa baserria^[21]: XIX. mendekoa
• Harrespilak: hiru Argibel izeneko lekuan.
• Jasokundeko eliza^[22]: Esnazun, XIX. mendekoa. Kultura Ministerioak sailkatutako eskulturak ditu^[23].
• Andre Mariaren Eliza^[24]: Maximilien enperadorearen arrosarioa dago bertan.
• Hilerrian XIX. mendeko hilarriak daude, bi 1805koak.

• Kanaldude

• Juan Martin Inda Perkain (1754-1834), pilotaria. (Nafarroa Garaiko Aurizberrin sortu zen).
• Bernard Delhom (1885-1996), luzaroenik bizi izan den Euskal Herriko gizona.
• Joanes Harriet (1899-1972), bertsolaria.
• Suzanne Rose Elosu (1901-1980), mediku eta politikaria. Baionako lehen hautetsi emaztea.
• Jean-Baptiste Urrutia (1901-1979), apezpiku-misiolaria.
• Andre Ospital (1915-1987), idazlea.
• Ernest Bidegain (1922-), idazlea.
• Piarre Erramuzpe (1927-), bertsolaria.
• Gabi Etxebarne (1932-), serora, ekintzaile, idazle eta feminista.
• Mixel Itzaina (1933-), idazlea.

Aldude ondorengo herriekin senidetuta dago:

• Zarrakaztelu^[25]

• 
  Urepeleko Errobi Herri Barnean
• 
  Dona Mariko eliza, Herri Barnean
• 
  Piszikultura, Urepeleko Errobin parean
• 
  Esnazu herria
• 
  Jasokundeko Andre Mariaren eliza, Esnazun

1. ↑ /alðuðe/ ahoskatua (laguntza)

• Baigorri-Ortzaize
• Nafarroa Beherea

• (Frantsesez) Kanalduderen webgunea