Türkiye'de büyükşehir belediyeleri

Büyükşehir Belediyeleri

Türkiye'de büyükşehir belediyeleri, Türk belediyeciliğine 1984 yılında girmiş olan üst kademe belediyelerdir. Bu belediyeler 1982 anayasasının 127. maddesindeki "büyük yerleşim yerlerinde özel yönetim biçimleri oluşturulabilir" hükmüne dayanılarak 1984 yılında kurulmaya başlanmıştır. O tarihe kadar, Türkiye’de belediyelerin hizmet alanları iç içe geçmezdi. Büyükşehir belediyeciliğinde ise, büyükşehir hizmet alanı içinde birden çok ilçe veya birinci kademe belediyesi vardı. 2014'ten sonra ise büyükşehir belediyelerinin sorumluluk alanı il sınırlarına genişletildi ve belde belediyelerinin kapatılmasıyla yalnızca ildeki tüm ilçe belediyelerini kapsar hâle geldi. Dolayısıyla belediye hizmeti aynı zamanda hem büyükşehir, hem de ilçe belediyesi eliyle yürütülür. Ancak, yasa büyükşehir ve ilçe belediyelerinin yürüttükleri hizmet türlerini birbirinden ayırmıştır. Ayrıca büyükşehir belediyesi ile ilçe belediyeleri birbirinden bağımsız kuruluşlardır. Bunlar arasında astlık ve üstlük ilişkisi yoktur.[1]

İlk üç büyükşehir

Türkiye’deki ilk büyükşehir belediyeleri 1984 yılı Ocak ayında çıkarılan 2972 sayılı yasa ve Mart ayında çıkarılan 195 sayılı kanun hükmünde kararname uyarınca üç büyük kentte kuruldu. Bu tarih itibarıyla, bu üç kentten, İstanbul’un on beş, Ankara’nın beş ve İzmir’in de üç metropoliten ilçesi vardı. Aynı yılın Temmuz ayında çıkarılan 3030 sayılı yasa ile büyükşehir ve ilçe belediyeleri statüleri netleşti.

Beş büyükşehir daha

1986-1988 döneminde beş büyükşehir belediyesi daha kuruldu. 1986 yılında 3306 sayılı yasa ile Adana, 1987 yılında 3391 sayılı yasa ile Bursa, 3398 sayılı yasa ile Gaziantep ve 3399 sayılı yasa ile Konya, 1988 yılında ise 3508 sayılı yasa ile Kayseri büyükşehir statüsüne geçirildi. Adana, Bursa ve Konya'nın üç, Gaziantep ve Kayseri’nin iki metropoliten ilçesi vardı.

Yeni büyükşehirler

Türkiye'de nüfus artış ve şehirleşme hızının yüksek oluşu kent nüfuslarında büyük artışlar olması sonucunu doğurmaktadır. 1993 yılında Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, İzmit, Mersin ve Samsun belediyeleri hakkında 27/6/1984 tarihli ve 3030 sayılı Kanun hükümleri uygulanır ve bu illerin merkez belediyeleri aynı isimleri taşıyan büyükşehir belediyelerine dönüşür.[2] Ancak bu defa farklı bir uygulama ile 504 sayılı kanun hükmünde kararname ile kurulan büyükşehirlerde, ilçe belediyesi yerine birinci kademe belediyesi kurularak ilçe kuruluşu 2008 yılına kadar ertelendi. Bu şekilde kurulan büyükşehir içi ilk kademe belediyelerinin sayısı, Erzurum, Samsun'da dört; Antalya, Diyarbakır, Mersin'de üç; Eskişehir ve Kocaeli'de ise ikiydi. 2000 yılında Sakarya ilinde, Adapazarı ismini taşıyan büyük şehir belediyesi kurulur ve bu belediye hakkında 27/6/1984 tarihli ve 3030 sayılı Kanun hükümleri uygulanır.[3]

Büyükşehir sınırlarının değişmesi

2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı yasayla, büyükşehir belediye sınırları için yeni kıstaslar getirildi. Buna göre, büyükşehir kıstaslarından olan nüfus sayısı 750.000'e indirilmiştir. Bu yasa vasıtasıyla büyükşehir belediyelerinin sorumluluk alanları il mülki sınırlarına genişletilerek ile bağlı ilçelerin tamamı büyükşehir sorumluluk bünyesine alınmıştır.

Yeni 14 Büyükşehir

Dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, 2011 Mayıs ayındaki Kahramanmaraş mitinginde nüfusu 750.000'i aşan illerin büyükşehir yapılmasına ilişkin kanun tasarısı hazırladıklarını söylemiştir. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı 2011 yılına ilişkin "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" dikkate alınmış ve 12 Kasım 2012 tarihi itibarıyla Büyükşehir yasa tasarısı, Meclis Genel Kurulunda kabul edilerek 6360[4] sayılı kanun olarak yasalaşmıştır. Büyükşehir olan iller ve nüfusları:[5]

Metropoliten ilçelerin kurulması

İlk sekiz büyükşehir sınırları içinde, İçişleri Bakanlığı ilçe örgütleri (kaymakamlık) bulunuyordu. 1993 ve sonrasında kurulan sekiz büyük şehrin sınırları içindeki belediyeler ise birinci kademe belediyesi karakterindeydi. Çünkü bu ilçelerde ilçe örgütü kurulmamıştı. Bu durum 2008 yılında değiştirildi. 5747 sayılı yasa ile bu sekiz büyükşehirde ilçe örgütü de kurularak, ilk kademe belediyeleri ilçe belediyelerine dönüştürüldü. Aynı yasa ile ayrıca çeşitli büyükşehirlerde yeni ilçe belediyeleri de kuruldu. Gerek dönüştürülen gerek yeni kurulan ilçe belediyelerin sayısı kırk üç olmuştur.

İsim değişiklikleri

İl merkezleri genellikle il isimleri ile bilinirlerse de, bunun istisnaları vardır. Büyükşehir statüsündeki kentlerin üç tanesinde de merkez ve il ismi yakın zamana kadar farklıydı. Bu durum büyükşehir adının kullanılmasında da karışıklığa yol açabiliyordu.

  • Mersin kenti İçel il merkeziydi. 2002 yılında çıkarılan 4764 sayılı yasa ile İçel ili yerine Mersin ili adı kullanılmaya başlandı. Bu sebepten büyükşehrin adı Mersin Büyükşehir Belediyesi’dir.
  • İzmit kenti Kocaeli il merkeziydi. Yeni büyükşehir metropoliten ilçelerinin kuruluşuna dair 5747 sayılı yasada büyükşehir ismi Kocaeli Büyükşehir Belediyesi olarak değiştirildi. İzmit adı ise metropoliten belediyelerden (Saraybahçe) birine verildi.
  • Adapazarı kenti Sakarya il merkeziydi. Yeni büyükşehir metropoliten ilçelerinin kuruluşuna dair 5747 sayılı yasada büyükşehir ismi Sakarya Büyükşehir Belediyesi olarak değiştirildi. Adapazarı adı ise metropoliten belediyelerden birinin adıdır.

Metropoliten ilçe sayısı

2020 itibarıyla 30 büyükşehir içerisinde 519 ilçe belediyesi vardır. (Büyükşehir dışındaki ilçelerle birlikte toplam ilçe sayısı 922'dir.)[6] En fazla metropoliten ilçesi olan büyükşehir 39 ilçe ile İstanbul'dur. İstanbul'u 22 ilçe ile İzmir, 16 ilçe ile Ankara, 12 ilçe ile Kocaeli ve 10 ilçe ile Sakarya izlemektedir. Diğer büyükşehirlerin metropoliten ilçe sayısı ise şöyledir: Bursa 7; Adana, Antalya ve Kayseri 5; Diyarbakır, Mersin ve Samsun 4; Konya, Şanlıurfa ve Erzurum 3; Malatya, Denizli, Gaziantep, Balıkesir, Eskişehir, Hatay, Manisa, Kahramanmaraş ve Van 2; Aydın, Mardin, Muğla, Ordu, Tekirdağ ve Trabzon 1.

Büyükşehirlerin ülke nüfusundaki yeri

Büyükşehirlerden, İstanbul'un nüfusu 15 milyonu, Ankara'nın nüfusu 6 milyonu, İzmir'in nüfusu 4 milyonu, Bursa'nın nüfusu 3 milyonu aşmış olup; Antalya, Adana, Konya, Şanlıurfa, Gaziantep ve Kocaeli'nde 2 milyon sınırının üzerindedir.

30 büyükşehir belediyesinin sınırları içinde ikamet eden nüfus 64 milyonun üzerindedir. Bir başka deyişle, büyükşehir belediye sınırları içinde ikamet eden nüfus ülke toplam nüfusunun yaklaşık %78'idir. Buna karşılık, diğer 51 ildeki nüfusun toplam nüfusa oranı ise yaklaşık %22'dir.

Büyükşehir belediye statüsüne sahip illerde İl Özel İdarelerine son verilmiştir.[7]

Büyükşehir listesi

Büyükşehir belediyeleri Kuruluş tarihi Nüfus (2021) [8] İlçe sayısı
Adana Büyükşehir Belediyesi 5 Haziran 1986 2.263.373 15
Ankara Büyükşehir Belediyesi 23 Mart 1984 5.747.325 25
Antalya Büyükşehir Belediyesi 9 Eylül 1993 2.619.832 19
Aydın Büyükşehir Belediyesi 6 Aralık 2012 1.134.031 17
Balıkesir Büyükşehir Belediyesi 1.250.610 20
Bursa Büyükşehir Belediyesi 18 Haziran 1986 3.147.818 17
Denizli Büyükşehir Belediyesi 6 Aralık 2012 1.051.056 19
Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi 9 Eylül 1993 1.791.373 17
Erzurum Büyükşehir Belediyesi 756.893 20
Eskişehir Büyükşehir Belediyesi 898.369 14
Gaziantep Büyükşehir Belediyesi 20 Haziran 1986 2.130.432 9
Hatay Büyükşehir Belediyesi 6 Aralık 2012 1.670.712 15
Mersin Büyükşehir Belediyesi[9] 9 Eylül 1993 1.891.145 13
İstanbul Büyükşehir Belediyesi 23 Mart 1984 15.840.000 39
İzmir Büyükşehir Belediyesi 4.425.789 30
Kayseri Büyükşehir Belediyesi 7 Aralık 1988 1.434.357 16
Kocaeli Büyükşehir Belediyesi[4] 9 Eylül 1993 2.033.441 12
Konya Büyükşehir Belediyesi 20 Haziran 1986 2.277.017 31
Malatya Büyükşehir Belediyesi 6 Aralık 2012 808.692 13
Manisa Büyükşehir Belediyesi 1.456.626 17
Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi 1.171.298 11
Mardin Büyükşehir Belediyesi 862.757 10
Muğla Büyükşehir Belediyesi 1.021.141 13
Ordu Büyükşehir Belediyesi 14 Mart 2013 760.872 19
Sakarya Büyükşehir Belediyesi[6] 6 Mart 2000 1.060.876 16
Samsun Büyükşehir Belediyesi 9 Eylül 1993 1.371.274 17
Tekirdağ Büyükşehir Belediyesi 6 Aralık 2012 1.113.400 11
Trabzon Büyükşehir Belediyesi 816.686 18
Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi 2.143.020 13
Van Büyükşehir Belediyesi 1.141.015 13
Toplam 66.092.128 519

Kaynakça

  1. ^ Acar, Abdurrahman. "Büyükşehir Belediyelerinin İlçe ve Alt Kademe Belediyeleri Üzerindeki İnceleme ve Uygulamayı Denetleme Yetkisinin Sınırı" (PDF). Sayıştay. s. 54. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2014. 
  2. ^ "Karar Sayısı: KHK/504" (PDF). 24 Eylül 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  3. ^ "Karar Sayısı: KHK/593" (PDF). 18 Ekim 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  4. ^ a b "TBMM". 15 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2012. 
  5. ^ "Yıllara Göre İl Nüfusları, 2007-2013". 11 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2014. 
  6. ^ a b "Türkiye'de Toplam Kaç İlçe Var? 2020 İlçe Belediyesi Sayısı". Milliyet. 1 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2020. 
  7. ^ Birliği, Marmara Belediyeler. "Büyükşehirlerde İl Özel İdareleri Kalktı". www.marmara.gov.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2015. 
  8. ^ "2021 Türkiye Nüfusu". biruni.tuik.gov.tr. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2022. 
  9. ^ "Karar Sayısı: KHK/593" (PDF). 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Ağustos 2014. 

Dış bağlantılar

Read other articles:

Solina Nyirahabimana

Rwandan diplomat and politician Solina NyirahabimanaBornRwandaNationalityRwandanCitizenshipRwandanOccupation(s)Diplomat, politicianYears active2000–presentKnown forPoliticsTitleCabinet Minister of Gender and Family Promotion in the Cabinet of Rwanda Solina Nyirahabimana is a Rwandan diplomat and politician who has served as the Minister of State in Charge of Constitution and Legal Affairs since 2020.[1] She was previously appointed cabinet Minister of Gender and Family Pro...

 

Fox Island (Rhode Island)

Fox Island in 2008 from North Kingstown Fox Island is an island in Narragansett Bay, Rhode Island, in the United States of America. It lies between Conanicut Island and North Kingstown just south of the village of Wickford, Rhode Island. The island is a part of the town of North Kingstown. The Native Americans called the island Nanaquonset (also Nonequasset or Sonanoxet.) The island was purchased from Native Americans by Randall Holden and Samuel Gorton in 1659.[1] In the 1860s a Chri...

 

McLaren

Halaman ini berisi artikel tentang tim balap mobil. Untuk perusahaan induk dan anak perusahaan lainnya, termasuk McLaren Automotive, lihat McLaren Group. Untuk kegunaan lain, lihat McLaren (disambiguasi). McLaren-MercedesNama resmiMcLaren F1 TeamKantor pusatMcLaren Technology Centre Woking, Surrey, Inggris51°20′45″N 0°32′52″W / 51.34583°N 0.54778°W / 51.34583; -0.54778Koordinat: 51°20′45″N 0°32′52″W / 51.34583°N 0.54778°W...

Сибирский горный козёл

Сибирский горный козёл Научная классификация Домен:ЭукариотыЦарство:ЖивотныеПодцарство:ЭуметазоиБез ранга:Двусторонне-симметричныеБез ранга:ВторичноротыеТип:ХордовыеПодтип:ПозвоночныеИнфратип:ЧелюстноротыеНадкласс:ЧетвероногиеКлада:АмниотыКлада:СинапсидыКла�...

 

أليكسياد

أليكسياد (بالإغريقية: Ἀλεξιάς)‏    المؤلف آنا كومنينا  اللغة الرومية  النوع الأدبي سرد  [لغات أخرى]‏  تعديل مصدري - تعديل   يتناول كتاب الأليكسياد فترة حكم الإمبراطور البيزنطي أليكسيوس الأول الأليكسياد (باليونانية:Αλεξιάδα) كتاب تاريخي للأميرة آنا ك�...

 

约翰斯顿环礁

此條目可参照英語維基百科相應條目来扩充。 (2021年5月6日)若您熟悉来源语言和主题，请协助参考外语维基百科扩充条目。请勿直接提交机械翻译，也不要翻译不可靠、低品质内容。依版权协议，译文需在编辑摘要注明来源，或于讨论页顶部标记{{Translated page}}标签。 约翰斯顿环礁Kalama Atoll 美國本土外小島嶼 Johnston Atoll 旗幟颂歌：《星條旗》The Star-Spangled Banner約翰斯頓環礁�...

Krzemionki

UNESCO World Heritage Site in Poland Krzemionki Prehistoric Striped Flint Mining RegionUNESCO World Heritage SiteArchaeological Reserve in KrzemionkiLocationPolandCriteriaCultural: (iii), (iv)Reference1599Inscription2019 (43rd Session)Area342.2 ha (846 acres)Buffer zone1,828.7 ha (4,519 acres)Coordinates50°58′4.7″N 21°30′8.3″E / 50.967972°N 21.502306°E / 50.967972; 21.502306Location of Krzemionki in Poland Krzemionki, also Krzemionki Opa...

 

El-Hazard

Japanese anime franchise El-HazardTitle screen for The Magnificent World神秘の世界エルハザード(Shinpi no Sekai El-Hazard)GenreIsekai[1] Original video animationEl Hazard: The Magnificent WorldDirected byHiroki HayashiProduced byHiroaki InoueYasuo HasegawaWritten byRyoe TsukimuraMusic bySeikou NagaokaStudioAICLicensed byCrunchyrollBI: Anime LimitedReleased May 26, 1995 – January 25, 1996Runtime30 minutes (2–6)45 minutes (1 & 7)Episodes7 (List...

 

Shinzō Ōya

Japanese politician Shinzō Ōya 大屋晋三Shinzō ŌyaMinister of TransportIn office16 February 1949 – 28 June 1950Prime MinisterShigeru YoshidaPreceded bySaeki OzawaSucceeded byTakeshi YamazakiMinister of FinanceActingIn office14 December 1948 – 16 February 1949Prime MinisterShigeru YoshidaPreceded bySanroku IzumiyamaSucceeded byHayato IkedaMinister of Commerce and IndustryIn office19 October 1948 – 16 February 1949Prime MinisterShigeru YoshidaPreceded byS...

George K. Nash

American judge, 41st Governor of Ohio (1842–1904) George Kilbon Nash1905 portrait by Charles T. Webber41st Governor of OhioIn officeJanuary 8, 1900 – January 11, 1904Lieutenant John A. Caldwell Carl L. Nippert Harry L. Gordon Preceded byAsa S. BushnellSucceeded byMyron T. Herrick15th Ohio Attorney GeneralIn officeJanuary 12, 1880 – April 16, 1883GovernorCharles FosterPreceded byIsaiah PillarsSucceeded byDavid Hollingsworth Personal detailsBorn(1842-08-14)August...

 

內閣總理大臣

  关于与「內閣總理大臣」標題相近或相同的条目页，請見「內閣總理大臣 (消歧義)」。 日本國內閣總理大臣內閣總理大臣紋章現任岸田文雄自2021年10月4日在任尊称總理、總理大臣、首相、阁下官邸總理大臣官邸提名者國會全體議員選出任命者天皇任期四年，無連任限制[註 1]設立法源日本國憲法先前职位太政大臣（太政官）首任伊藤博文设立1885年12月22日，...

 

Evoluon

Building in Eindhoven, the Netherlands This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Evoluon – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (February 2024) (Learn how and when to remove this message) Current (left) logo of the conference centre and logo (right) of the original museum. View from the south 51...

Francia en la Copa Mundial de Fútbol de 2014

Francia 7.mo puesto Titular Alternativo Datos generales Asociación FFF Confederación UEFA Seudónimo Les Bleus (Los Azules) Ranking FIFA 17.mo lugar (junio de 2014) Participación 14.ª Mejor resultado Campeón (1998) Entrenador Didier Deschamps Estadísticas Partidos 5 Goles anotados 10 (2 por partido) Goles recibidos 3 (0.6 por partido) Goleador Karim Benzema (3 goles) Cronología Anterior Sudáfrica 2010 Siguiente Rusia 2018 La selección de fútbol de Francia fue una de las 32 seleccio...

 

Aeroporto

Disambiguazione – Se stai cercando altri significati, vedi Aeroporto (disambigua). Disambiguazione – Aeroporto internazionale rimanda qui. Se stai cercando la serie televisiva del 1985, vedi Aeroporto internazionale (serie televisiva). Pianta dell'Aeroporto di Milano-Malpensa: sono evidenziate le piste in grigio scuro, le strutture di supporto e le aree collaterali in grigio chiaro e i due terminal in nero Un aeroporto è un'infrastruttura attrezzata per il decollo e l'atterraggi...

 

برنامج فيغا

برنامج فيغا هو سلسلة من المهمات الفضائية التي كان هدفها دراسة كوكب الزهرة والتي استفادت من ظهور المذنب هالي سنة 1986.[1] فيغا1 وفيغا2 كانتا سفينتين فضائيتين غير مأهولتين أطلقتا ضمن برنامج تعاون بين الاتحاد السوفياتي (الذي قام بتوفير السفينة الفضائية ومنصة الانطلاق) النمس...

Zach Muscat

Zach MuscatNazionalità Malta Altezza184 cm Peso78 kg Calcio RuoloDifensore Squadra Farense CarrieraGiovanili 1996-1999 St. Andrews1999-2004 Melita2004-2010 Pietà Hotspurs Squadre di club1 2010-2012 Pietà Hotspurs21 (2)2012-2016 Birkirkara72 (5)[1]2016 Akragas17 (0)2016-2018 Arezzo50 (0)[2]2018-2019 Pistoiese15 (0)2019→  Olhanense12 (0)2019 Pistoiese1 (0)2019-2020 Olhanense18 (0)2020-2022 Casa Pia56 (7)2...

 

غينيا بيساو في الألعاب الأولمبية الصيفية 2016

غينيا بيساو في الألعاب الأولمبية الصيفية 2016معلومات عامةالرياضة رياضات أولمبيةsummer sport (en) حدث شارك فيه الألعاب الأولمبية الصيفية 2016 البلد غينيا بيساو جزءٌ مِن سلسلة غينيا بيساو في الألعاب الأولمبية بتاريخ 2016 حامل العلم Augusto Midana (en) حجم الفريق في البداية 5 تعديل - تعديل مصدري -...

 

Ann Todd

Halaman ini berisi artikel tentang aktris Inggris. Untuk aktris cilik Amerika, lihat Ann E. Todd. Ann ToddTodd pada tahun 1948Lahir(1907-01-24)24 Januari 1907Hartford, Cheshire, InggrisMeninggal6 Mei 1993(1993-05-06) (umur 86)London, InggrisPekerjaanAltris, produserTahun aktif1931–1992Suami/istriVictor N. Malcolm(m. 1933; div. 19??) Nigel Tangye ​ ​(m. 1939; c. 1949)​ David Lean ​ ​(m. 1949; c. 1...

富維耶山古羅馬劇場

此條目需要擴充。 (2015年11月25日)请協助改善这篇條目，更進一步的信息可能會在討論頁或扩充请求中找到。请在擴充條目後將此模板移除。 此條目没有列出任何参考或来源。 (2015年11月25日)維基百科所有的內容都應該可供查證。请协助補充可靠来源以改善这篇条目。无法查证的內容可能會因為異議提出而被移除。 富維耶山古羅馬劇場 富維耶山古羅馬劇場（法語：Théâtre ant...

 

سومان راو

هذه المقالة يتيمة إذ تصل إليها مقالات أخرى قليلة جدًا. فضلًا، ساعد بإضافة وصلة إليها في مقالات متعلقة بها. (يونيو 2019) سومان راو معلومات شخصية الميلاد 23 نوفمبر 1998 (26 سنة)  مواطنة الهند  الحياة العملية المهنة متسابقة ملكة الجمال،  وعارضة  تعديل مصدري - تعديل   سومان ...