Balıkesir

Bu madde şehir hakkındadır. İl için Balıkesir (il) sayfasına bakınız. Başlığın diğer anlamları için Balıkesir (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Balıkesir
Åžehir
Balıkesir haritası
Balıkesir haritası
ÜlkeTürkiye
İlBalıkesir
Ä°dare
 â€¢ Belediye BaÅŸkanıAhmet Akın (CHP)
Zaman dilimiUTC+03.00 (TRS)
Alan kodu266
Plaka kodu10

Balıkesir, Türkiye'de Balıkesir ilinin merkezi olan şehirdir.

Tarihte genellikle Misya ve Karesi adlarıyla bilinen Balıkesir yöresi, zamanla Roma, Bizans, Anadolu Selçuklu, Karesi Beyliği ve Osmanlı egemenliğinde kalmıştır. Temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olup bamya, börülce, kavun, zeytin, zeytinyağı, kelle peyniri gibi tarımsal ürünleri ile ayrıca daha çok yerli turizmde öne çıkan sahil kasabalarıyla meşhurdur. Yağcıbedir halısı, kolonyası, kaymaklı, kozak üzümü, Ayvalık tostu, Susurluk ayranı, saçaklı mantısı ve höşmerimdiğer bilinen yöresel ürünleridir.

Köken bilimi

Balıkesir, adını günümüzde ikiye ayrılan eski merkez ilçesinden almaktadır. İlin eski adı Karesi olup 24 Ekim 1926 tarih ve 4248 sayılı Kararname ile Balıkesir olmuştur.[1] Balıkesir kelimesinin kökenine dair çeşitli rivayetler mevcuttur. Roma İmparatoru Hadrianus, Balıkesir şehri çevresinde sahip olduğu bir bölgede avcılık yaptığı için Adriyanutere lakabını almıştır. Ardından yine burada bir şato yaptırmıştır. Bu şatonun adı Paleo Kastro olarak bilinmektedir. Balıkesir adının bu kelimeden geldiği düşünülmektedir[2] Paleo Kastro'nun anlamı ise Eski Hisar'dır.[3] Bazı kaynaklar Balıkesir kelimesinin Balak Hisar veya Balık Hisar kelimelerinden geldiğini söylemektedir. Eski Türkçede balık kelimesi şehir anlamına geldiği için Balık Hisar kelimesinin anlamı Hisar Şehri'dir. Fakat Balıkesir il merkezinde hisar veya harabe yoktur. Ayrıca Balıkesir şehrinde Hisariçi Mahallesi bulunmaktadır.[4] Bir rivayete göre bölgeye akın yapan Pers hükümdarı Balı-Kisra'dan gelmektedir. Bazı kaynaklara göre ise balı çok, güzel anlamına gelen Bal-ı Kesr kelimesinden türediği belirtilmektedir.[5] Yeni ortaya atılan bir teze göre ise, Bağıkesir'den geldiğine yöneliktir. Zira 17. yüzyıla değin şehir merkezinde en önemli tarım faaliyetinin bağcılık olduğu Balıkesir kadı sicilleri ve tereke kayıtlarından doğrulanmaktadır.[6]

Tarihçe

Balıkesir genelindeki pek çok höyük, maÄŸara ve düz yerleÅŸim yerlerinde yapılan araÅŸtırmalarda bu topraklara MÖ 8000-3000 yılları arası yerleÅŸildiÄŸi ortaya çıkmıştır.[7] Havran'a 8 km. mesafedeki Ä°nboÄŸazı maÄŸaralarında Paleolitik, Neolitik ve Kalkolitik devirlerinden kalma kalıntılar bulunmuÅŸtur. Babaköy (BaÅŸpınar) kazılarında, Yortan mezarlığında, Ayvalık Dikili yolu üzerindeki Kaymak Tepe'de Bakır Çağı'na ait kalıntılar ve yerleÅŸim yerleri bulunmuÅŸtur.[8] Bu bölgede ilk defa adı geçen ÅŸehir Agiros (Achiraus)'dur.[9] Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılmasından sonra bölgede Karesi BeyliÄŸi kurulmuÅŸ,[10] ardından bölge Osmanlı Devleti'nin eline geçmiÅŸtir.[11]

Antik çağlar

Ana maddeler: Assuva ve Misya
Yeşil ile gösterilen yer Misya

Balıkesir'in bulunduğu bölgenin adı eski çağlarda Misya'dır. Bu kelimenin Lidya dilindeki anlamı Kayın Ağacı'dır.[12] Bölgenin sınırları zamanla çeşitli değişikliklere uğramış olup, kuzeyde Marmara Denizi, batıda Çanakkale Boğazı ve Ege Denizi, doğuda Atranos Çayı ve güneyde de Lidya ile çevrilmiştir. Keşiş Dağından itibaren Marmara Denizi sahilini takiben Çanakkale Boğazı'na kadar olan kısıma Küçük Misya, geri kalan kısma ise Büyük Misya denilmiştir.[13] Büyük Misya; Pergam (Bergama), Adramitiyum (Edremit), Arjiza (Balya-Pazarköy), Assos (Behramkale), Teruvad (Truvada), Gargar, Antandos (Avcılar civarı), Belodos (Dursunbey) ve Adriyanatere (Balıkesir) şehirlerinden oluşmaktadır. Küçük Misya ise Sizik (Belkız), Lâmpesak (Lapseki), Perkot (Bergoz), Abidus, Milotopolis (Mihaliç), Apoloni, Periyapos (Kara Biga), Poimanenon[14] (Eski Manyas), Artemea (Gönen), Zeleya (Sarıköy), Artas (Erdek) ve Panormos (Bandırma) şehirlerinden oluşmaktadır.[15]

MÖ 3000-1200 yılları arasında bu bölgede farklı diller konuşan Pelasg ve Leleg kolonileri kurulmuştur.[7] Bu bölgede yaşayan Misyalıların soyu da Pelasglardan gelmektedir.[13] Misyalılar bu bölgeye geldiklerinde Bitinyalıları yendikten sonra Misya'ya hakim olmuşlardır.[16] Serbest yaşamayı sevdikleri için şehir kurmamışlardır.[17]

MÖ 1120'lerde[18] Hitit kralı IV. Tuthalya devrinde, Misya Hitit egemenliğine girmiştir.[19] Hititler bölge için Assuva adını kullanmıştır.[12] MÖ 1200 yıllarında Akalar ile Troya arasında çıkan ve dokuz yıl süren Truva Savaşı'nda, başlarında Khromis ve bilici Ennomos bulunan Misyalılar Troya'yı destekleyerek Troya'nın egemenliğine girmişlerdir.[20] Troya'nın dağılmasından sonra Misya, Lidya egemenliğine girmiştir.[21] MÖ 546 yılında,[15] Büyük Kiros ve halefleri zamanında Misya, Ahameniş İmparatorluğu'na dahil olmuştur.[22] Büyük İskender MÖ 334 yılında Biga Çayı civarında Ahameniş İmparatorluğu ile yaptığı Granikos Savaşı'nı kazanarak Misya'yı ele geçirmiştir.[23] Bu tarihten sonra Misya halkı paralı asker olarak ün kazanmıştır. O dönemde Mısır ordusunda bile Misya süvari birliği vardır.[24] İskender'in ölümünden sonra kumandanları birbirleri ile savaşmıştır. Savaş sonunda Misya'yı Lisimakus ele geçirmiştir. O da Korupedyon Savaşı'nda I. Selevkos Nikator tarafından öldürülmüştür. Misya, Nikator'un eline geçse de Lisimakus'un emrinde çalışmış Paflagonyalı Fletairos, Bergama'yı ele geçirmiş,[23] Misya'ın bir kısmına da egemen olmuştur.[7] Fletairos'tan sonra yeğeni I. Eumenes geçmiştir. MÖ 278 yıllarında Galyalılar Misya'ya gelmiştir. I. Eumenes'ten sonra Bergama Krallığı'nın başına geçen I. Attalos, Misya'nın geri kalan kısmını da ele geçirmiştir.[25] Bergama Krallığı egemenliğinde Misya ekonomik yönden rahat bir dönem yaşamıştır.[15] MÖ 133 yılında Misya, Bergama kralı III. Attalos'un vasiyeti ile Roma İmparatorluğu hakimiyetine geçmiştir.[26]

Roma ve Bizans dönemi

Misya Roma egemenliğine girdikten sonra MÖ 133 yılında konsül Manius Aquillius tarafından Roma'ya bağlı Asya Eyaleti kurulmuş[27] ve Misya'nın bir kısmı bu eyalete bağlanmıştır.[28] Romalılar Misya'yı, uzun süre vergi ve kölelikle sömürmüş, baskı altında tutmuşlardır. Bunlara karşı halkın da desteklediği Pontus kralı VI. Mithridates'in başlattığı hareket başarılı olduysa da çok uzun sürmemiş ve MÖ 85 yılında bölge tekrar tamamen Roma idaresine girmiştir.[15]

Kavimler Göçü'nün etkisi nedeniyle M.S. 395 yılında Roma İmparatorluğu doğu ve batı diye ikiye ayrılmış[29] ve Misya yeni kurulan Doğu Roma İmparatorluğu'un yani Bizans'ın egemenliğine girmiştir. Misya topraklarının büyük bir kısmı Bizans egemenliği döneminde Opsikion Theması'nda yer almıştır. 675 yılında İstanbul Kuşatması sırasında Araplar, Misya'ya saldırmışlardır. 716-718 yıllarındaki İkinci İstanbul Kuşatması'nda Suriye sahillerinden hareket eden Araplar, Bergama ve Edremit yörelerini yağmalamışlardır.[30]

Selçuklular dönemi

1015 yılından itibaren Selçuklu Türkleri, Bizans İmparatorluğu egemenliğindeki Anadolu'da görülmeye başlamıştır.[31] 1048 tarihli Pasinler Muharebesi ile Türklerin Anadolu'ya yaptığı akınlar hız kazanmıştır. 1071 tarihli Malazgirt Meydan Muharebesi'den sonra da Türkler Anadolu'ya yerleşmeye başlamışlardır.[32] Kutalmışoğlu Süleyman Şah, İzmit çevresi ve Marmara sahillerinde[33] Malazgirt Meydan Muharebesi'nden dört yıl sonra 1075 yılında İznik merkezli Anadolu Selçuklu Devleti'ni kurmuştur.[34] 1076 yılında[31] da Misya'nın şehirlerinden Sizik ve Edincik'i ülkesine ilhak etmiştir.[35] 1081 yılında Türkler nehir yolu ile Apollonia (Gölyazı)'ya gelen bir Bizans birliğini yok etmişlerdir. Fakat başka bir Bizans birliği Sizik ve Poimanenon (Manyas)'ı Türklerden geri almıştır.[36] 1085 yılında Süleyman Şah doğudayken, ona bağlı emirlerinden biri olan İlhan Bey, kısa bir süre önce ellerinden çıkmış olan Sizik, Apollonia, Poimanenon ve Edincik'i geri almıştır.[37]

1086 yılında Süleyman Şah'ın Halep'i kuşatması üzerine kardeşi Melikşah tarafından görevlendirilen Tutuş, Ayn Seylam (Ayn Selm veya Aynı Salem) mevkiinde Süleyman Şah'ı yenmiş,[38] bunun üzerine Süleyman Şah, 5 Haziran 1086 tarihinde intihar etmiştir.[39] Ardından vezir Ebu'l-Kasım devletin başına geçmiştir. Sizik'i üst edinerek Marmara sahillerinin hakimi olmuştur.[40] 1090 yılında I. Aleksios'un Eufuryanis Alexaders'ı göndermesiyle bölgede savaşlar olmuştur.[41] Ebu'l-Kasım, Gemlik'i alarak burada gemiler yaptırmaya başlasa da burası Bizans'ın eline geçmiştir.[42]

Ebu'l-Kasım'dan sonra Anadolu Selçuklu Sultanı olan I. Kılıç Arslan, Marmara kıyılarını ve Edremit Körfezi'ne kadar olan kısmı ülkesine ilhak etmiştir.[32] Kılıç Arslan'ın kayınpederi İzmir Beyi Çaka Bey ise Edremit'ten Abydos'a kadar olan kıyılar ile Sakız ve Midilli Adası'nı ele geçirmiştir.[43] Fakat verilen bir ziyafette Kılıç Arslan tarafından öldürülmüştür.[44] Kılıç Arslan, bölgeyi 1099 yılında gelen Haçlılar'a karşı savunmuştur. 1107 yılında Kılıç Arslan ölünce Türkler Batı Anadolu'dan çekilmek zorunda kalmştır. Misya'yı yeniden ele geçiren Bizanslılar, Marmara sahillerinde bulunan bütün Türkmenlere savaş açmışlardır.[31] 1115 yılına kadar bölgede Türk-Bizans çekişmesi yaşanmıştır. 1175 yılında Eskişehir ovasında toplanan 100.000 çadır Türkmen'in bir kısmı bu bölgeye gelmiştir.[7] 1206 yılında Türkmenler Misya kentlerine akın etmeye başlamış ve Bizans ahalisi bölgeyi terk ederek Türkmenler bölgeye yerleşmiştir.[45] 1237 yılında II. Gıyaseddin Keyhüsrev, Misya'daki uç beylerini teftiş etmiştir.[46] 1280'li yıllarda, daha sonra Karesi Beyliği'ni kuracak olan ve soyu Danişmend Gazi'den gelen Karesi Bey, babası Kalemşah ve büyük bir Türkmen grubu Misya'ya gelmiştir.[47] Bunların yanında Germiyanoğlu Yakup Bey de vardır.[7]

Karesi Beyliği dönemi

Ana madde: Karesi BeyliÄŸi
Karesi Beylik türbesi

Kara İsa adıyla da bilinen[48] Karesi Bey, muhtemelen 1296-1297 yıllarında Erdek, Biga, Edremit, Bergama, Çanakkale hariç büyük Misya sahasını Germiyan kuvvetlerinin desteğiyle ele geçirmiştir.[49][50] 1306 yılında (bu tarih kesin değil) bir grup Türkmen, Ece Halil önderliğinde Trakya üzerinden Karesi topraklarına gelmiştir.[51] Karesi Bey'den sonra yerine oğlu olan Aclan Bey'in geçtiği söylense de Aclan Bey'in kimliği henüz netlik kazanmamıştır. Aclan Bey'in oğlu olduğu düşünülen Demirhan Bey hükümdar olduğu dönemde kardeşi Yahşi Bey de Bergama taraflarını yönetmektedir.[52] Diğer kardeşi Dursun Bey ise Osmanlı hükümdarı Orhan Gazi'ye sığınmıştır.[53] Dursun Bey, Orhan Gazi'ye Karesi Beyliği'ne saldırırsa Balıkesir, Edincik ve Bergamayı vereceğini[54] ve kendisinin sadece Kızılca Tuzla ile Makhram'ı alacağını söylemiştir. Makhram denilen yer ise Makhramion yani Behram Kale batı yakınında, Strabon'un andığı Tragasai Tuzlası'dır.[55] Bu teklifin üzerine Orhan Gazi, Dursun Bey ile birlikte Balıkesir'e doğru gelmiştir. Orhan'ın hareketini duyan Demirhan Bey, Balıkesir'den Bergama'ya kaçmıştır. Burada Dursun Bey kaleden atılan bir ok yüzünden ölmüştür.[56] Karesi'nin Osmanlı'ya ilhakı 1361 yılında[57] Çanakkale'nin alınmasıyla tamamlanmıştır.[58] Karesi ümerâsı, Osmanlı egemenliğine geçtikten sonra Orhan Bey'in oğlu Süleyman Gazi'ye Rumeli'ye geçişinin gerek hazırlık döneminde gerekse icraat sırasında yardım etmişler ve destek olmuşlardır.[59]

Osmanlı Devleti dönemi

Karesi Beyliği'nin tarih sahnesinden çekilişi ve yerini henüz devlet olma aşamasında bulunan Osmanlı Beyliği'ne bırakışı, ileride güçlü bir devlet hâline gelecek olan Osmanlılar için askeri ve siyasi genişleme açısından önemli bir adım olmuştur.[60]

Bigadiç, Erdek, Bandırma ve Balıkesir'de deprem olduğuna dair mahallinden gönderilen 19 Nisan 1898 tarihli telgraf[61]

Karesi, Osmanlı'ya ilhak olduktan sonra müstakil bir sancak yapılıp[62] yönetimi Süleyman Gazi'ye verilmiştir.[63] Yıldırım Bayezid, Saruhanoğulları Beyliği'ni 1390'da ele geçirdikten sonra Saruhan ve Karesi'yi birleştirerek oğlu Ertuğrul'a vermiş, daha sonra buranın yönetimine Bayezid'in oğullarından bir diğeri olan İsa Bey getirilmiştir.[64] Bir süre sonra Saruhan ve Karesi tekrar ayrılmıştır.[65] 1393 yılında Karesi Sancağı, aynı yıl kurulan Anadolu Eyaleti'ne bağlanmıştır.[66] 1402 tarihli Ankara Muharebesi'nde Karesi kuvvetleri, Osmanlı büyük ordusunun sağ kolunda bulunmuştur.[67] Yenilginin ardından Balıkesir'in bulunduğu bölge Timur ordusunun saldırılarına maruz kalmıştır.[68] Timur'un kendilerine bağımsızlık verdiği öteki beylikler gibi Karesi Beyliği, yeniden bir canlanma dönemi yaşamamıştır.[69]

Anadolu'nun genelinde yaşanan kıtlık, 1494 ile 1503 yılları arası Balıkesir genelinde de yaşanmıştır. 1525 yılından 1527 yılına kadar 3 mahsul yılında çekirge felaketi yaşanmıştır.[70] 21 Eylül 1577 (H. 8 Recep 985) tarihinde ise bu yörede çok şiddetli bir deprem olmuştur.[71] 1596'dan 1610'a kadar olan dönemde, Anadolu'daki Celali isyanları sonucu doğudan batıya doğru göç eden yörüklerin bir kısmı Balıkesir yöresine gelmiştir.[72] 1816 yılına gelindiğinde Karesi Sancağı, Anadolu Eyaleti'nden ayrılarak kurulan Hüdavendigâr ve Kocaeli Eyaleti'ne bağlanmıştır. Ardından 1841 yılında, bu eyaletin yenilenmesiyle kurulan Hüdavendigâr Eyaleti'ne bağlanmıştır.[73] Bu arada 1821 yılında Ayvalık Rumları, Yunan İsyanı'na katılmışlardır. Bunun üzerine Balıkesir Mutasarrıfı, bölgedeki konar göçer aşiretleri Rumların üzerine salmıştır. Bu aşiretler içinde en büyüğü başlarında Davasoğlu isimli biri bulunan Kepsut Çepnileri'dir. Ardından isyan bastırılmıştır.[74]

1845 yılında Karesi ile Saruhan Sancağı'nın birleşmesiyle yeni bir eyalet kurulsa da bu eyalet 1847 yılında kaldırılmış, Karesi yeniden Hüdavendigâr Eyaleti'ne bağlanmıştır.[75] 1867 yılında Hüdavendigâr, vilayet olmuştur. Karesi, 1881-1888 yılları arasında vilayet olmuştur.[76] 29 Ocak 1898 tarihinde Balıkesir'de çok şiddetli bir deprem olmuştur.[77] 1909 yılında Karesi, bağımsız bir sancak olmuştur.[78]

Kurtuluş Savaşı dönemi

Ana madde: Balıkesir'in Kurtuluşu
Kurtuluş Savaşı döneminden silahlar (Balıkesir)
O yeşil toprağın ey yüzler ağartan Karesi,
Şimdi binlerce şehîdin kanayan makberesi.
Sana hasret kalan evlâdın için dünyâda
Varsa kahrolmadan ârâm edecek yer, neresi?
Hani gök kubbenin altında görülmüşmü eşin?
Dağların bağ, hele vâdilerin altın deresi!
Ey benim her taşı bir ma'bed-i iman yurdum,
Seni er-geç bana mutlak verecek ma'budûm!.

Mehmet Âkif Ersoy, 30 Haziran 1922
(1338), Yeni Gün Gazetesi.[79]

I. Dünya Savaşı'ndan sonra Yunanlar, 15 Mayıs 1919 tarihinde İzmir'i zapt etmişlerdir. Ertesi gün bu haber telgraf ile Balıkesir'e de ulaşmıştır.[80] 17 Mayıs günü Balıkesir şehrindeki Alaca Mescit'te toplantı yapılmasına karar verilmiş[81] ve ertesi gün burada Vehbi (Bolak) Bey önderliğinde 41 kişiden oluşan Balıkesir Redd-i İlhak Cemiyeti kurulmuştur.[82] Yunan orduları, 29 Mayıs 1919 tarihinde Ayvalık taraflarına küçük bir çıkarma yapmışlardır.[83] 26-31 Temmuz ve 16-22 Eylül tarihlerinde I. ve II. Balıkesir Kongreleri düzenlenmiş ve bölgede Kuvâ-yi Milliye birlikleri kurulmuştur.[84] 22 Haziran 1920 tarihinde Yunan orduları Soma-Akhisar cephesine karşı taarruza geçmiştir.[85] Bu cephenin dağılmasının ardından Yunan orduları, 30 Haziran 1920 tarihinde hem Balıkesir şehrini[86] hem de Bigadiç'i ele geçirmişlerdir.[87] 18 Eylül 1922 tarihinde Erdek'in de Yunan işgalinden kurtulmasıyla Balıkesir tamamen Türklerin eline geçmiştir. Bilinenin aksine Büyük Taarruz; İzmir'in değil Erdek'in kurtuluşu ile sona ermiştir.[3]

Cumhuriyet dönemi

1927 Balıkesir haritası

1923 yılında bütün sancakların il olmasıyla Karesi ili kurulmuştur.[3] 1926 yılında ilin adı Balıkesir olmuştur.[1] 15 Kasım 1942 tarihinde Balıkesir'de 7 şiddetinde deprem olmuştur. Bu depremin sonucunda büyük can ve mal kaybı yaşanmıştır.[88] 1980 İhtilali sonucu 12 Eylül 1980 günü sabah saatlerinde ilde sıkı yönetim başlamış, 19 Temmuz 1984 günü saat 17.00'de sona ermiştir.[89] İlde yaşanan önemli olaylardan biri de Susurluk Kazası olayıdır. 3 Kasım 1996 tarihinde Susurluk ilçesinin Çatalceviz mevkiinde meydana gelen bu olay Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en önemli skandallarından biridir. 17 Ağustos 1999 depreminden sonra dönemin Kandilli Rasathanesi Müdürü Prof. Dr. Ahmet Mete Işıkara, 19 Ağustos günü Marmara'da yeni bir depremin olabileceğini söylemesi üzerine aynı gün Balıkesir valisinin talimatı ile Balıkesir'de evler boşaltılmıştır.[90] Balıkesir, 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir olmuştur.[91]

Nüfus

Bu veriler Balıkesir ilinin şehir merkezinin nüfus verileridir. İl nüfusu için Balıkesir (il) sayfasına bakınız.
Yıl Toplam Şehir Kır
1927[92] 135.473 25.740 109.733
1935[93] 154.317 26.699 127.618
1940[94] 164.643 30.110 134.533
1945[95][a] 114.011 33.894 80.117
1950[96] 132.262 36.005 96.257
1955[97][b] 106.869 45.685 61.184
1960[98] 128.152 61.145 67.007
1965[99] 136.694 69.341 67.353
1970[100] 153.996 85.004 68.992
1975[101] 169.932 99.443 70.489
1980[102] 195.899 124.051 71.848
1985[103] 222.589 149.989 72.600
1990[104] 245.651 170.589 75.062
2000[105] 287.709 215.436 72.273
2007[106] 313.630 241.404 72.226
2008[107] 317.839 247.072 70.767
2009[108] 329.401 259.157 70.244
2010[109] 334.893 265.747 69.146
2011[110] 331.788 263.000 68.788
2012[111] 338.936 267.903 71.033

2012 yılında Balıkesir büyükşehir statüsü kazanıp ilin tamamı büyükşehir sınırlarına girmiştir ve merkez ilçe Altıeylül ve Karesi ilçelerine ayrılmıştır.

Ä°klim

 Balıkesir iklimi 
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En yüksek sıcaklık (°C) 23,5 24,8 30,7 35,2 38,2 42,5 43,2 43,7 40,3 36,4 29,0 26,1 43,7
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 9,1 10,6 13,8 19,3 24,5 29,2 31,2 31,3 27,8 22,1 15,9 10,7 20,4
Ortalama sıcaklık (°C) 4,9 5,9 8,3 13,0 17,8 22,5 24,8 24,6 20,7 15,7 10,4 6,7 14,6
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) 1,3 1,8 3,4 6,9 10,9 14,9 17,6 17,8 14,0 10,1 5,8 3,1 8,9
En düşük sıcaklık (°C) −13,8 −18,8 −8 −4 0,6 4,0 9,1 8,7 4,0 −2,3 −7,9 −12,9 −18,8
Ortalama yağış (mm) 80,3 68,3 57,8 51,3 41,2 24,6 7,9 5,8 23,3 45,4 76,7 94,2 576,8
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[112]


Kültür

Ana maddeler: Balıkesir yöresi halkoyunları, Balıkesir Türküleri ve Balıkesir mutfağı
Bir Yörük kızı

Balıkesir halkının büyük çoğunluğu Sünni olup halkın bir kısmı Alevi inancına sahiptir. Dolayısıyla ilde camilerin yanı sıra cemevleri de vardır. Son araştırmalara göre ilde toplam 1595 adet cami vardır.[113] 1995 yılında bu sayı 1513'tür.[114] Ayrıca il sınırları içinde tarihi kiliseler de vardır.[115]

İldeki önemli inanışlardan biri 6 Mayıs günü kutlanan Hıdırellez'dir.[116] Hıdırellez günü öncesi ateş yakılır, ilk baharın çeşitli günlerinde köylerde hayırlar yapılır. Bazı hayırlarda Yağmur Duası okunur. Yatır inancı da kültür hayatında önemli bir yere sahiptir. Şehir, kasaba ve köylerde birçok yatır vardır. Dede veya baba adları ile anılan bu yatırlarda devlet ve ilim adamları, din ve tasavvuf erbapları, şehitler, saz şairi, âşıklar, meslek pirleri, eşkıya ve destan kahramanları yatmaktadır. Buralar halk tarafından ziyaret edilmekte olup buralara çeşitli inançlara bağlı olarak uygulamalar yapılmaktadır.[117] Hasan Baba ve Sarıkız, ildeki en ünlü ermişlerdir.

Köy düğünleri başta olmak üzere düğünlerde çeşitli uygulamalar yapılmaktadır. Sokakta yapılan düğünler, köylerde daha yaygın olsa da şehir ve kasabalarda da yapılır. Eskilerden gelen bir inanca göre iki bayram arası nikâh olmaz. Şayet yapılırsa geçimin olmayacağına inanılır.[118]

Balıkesirli erkeklerin geleneksel kıyafetleri şimdikinden çok farklıdır. Eskiden erkeklerin başlarına, kenar kısmında işleme veyahut süs bulunan sarıklı fes giydikleri ve Bursa, Horasan kumaş ve şallarından yapılan kuşakları bele sarıp üzerine tabanca veya hançer koydukları bilinmektedir. Pantolon niyetine giyilen şalvarlar ise el tezgâhlarında dokunmuş olup pamuk ve yünlü şayaklardan yapılmış salta ile patura yakındır. Ayakkabılar genellikle mest, lapçın, kaloş ve çizmedir. Kadınların geleneksel kıyafetleri de farklıdır. Kadınlar başlarına türbanların iç içe geçmesiyle yapılan ve hotoz adı verilen kenarlarına zincir takılmış gümüş para ile sıralanan başlık giydikleri bilinmektedir. Sırtlarında ise kenarları oyalı veya sırmalı üç etekli entari bulunmaktadır. Sokağa çıkarken başlarına üstlük veya çar adı verilen örtü giyerlermiş. Geçmiş yıllarda da özellikle köylü kadınlarının giydiği ferace ve yaşmak, bugün hâlâ köylü kadınlarınca giyilmektedir.[119] İlde erkeklerin oynadığı halkoyunları Ağır Zeybek, Kırık Zeybek ve Kaşıklı Zeybek olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Bunların içinden Bengi ve İkili Güvende ünlüdür. Oyunlarda genellikle neşe, yas, aşk, kahramanlık, askerlik gibi konular ele alınmıştır. Türkülerden ise İki Keklik ünlüdür. İldeki ünlü yemekler keşkek, sura, tirit, saçaklı mantı, tavuklu mantı ve peynirli patlıcandır. Çorbalardan düğün çorbası ünlüdür. Tatlılardan ise Balıkesir kaymaklısı, höşmerim ve zerde tatlısı ünlüdür. Ayvalık tostu da meşhurdur. Kıyı kesimlerde yemeklerde zeytin yağı kullanılmakta, iç kesimlerde ise çiçek yağı ve tereyağı kullanılmaktadır.[120] Ayrıca ilde kış aylarında deve güreşleri düzenlenir.[121] Bölgede Batı Anadolu ağzı konuşulmaktadır.[122]

Turizm

Sarımsaklı Plajından bir görünüm, Ayvalık

Balıkesir, denize sahip olduğu için deniz turizmi gelişmiştir. Marmara'da veya Ege'de kıyıya sahip ilçeler ile adalar, başlıca turizm merkezleridir. Buralarda çeşitli plajlar ve oteller mevcuttur.[5] İl, 1970'li yıllarda Türkiye'nin gelişme bakımından en önde giden turizm bölgesi haline gelmiştir.[123] Balıkesir'in turizm beldeleri, genelde iç turizm talebini karşılar. İl kış turizminden mahrum olsa da kaplıca turizmi yapılmaktadır. Gönen, Edremit, Manyas, Susurluk, Bigadiç, Sındırgı ilçelerinde ve Merkez'e bağlı Pamukçu Beldesi'nde kaplıcalar bulunmaktadır. Bu kaplıcalar sayesinde ildeki turizm süresi uzamaktadır.[124] İlde turizme katkısı olan cami, kilise, harabe gibi çeşitli tarihî eserler mevcuttur.[5] Kazdağı çevresinde oksijen yoğunluğu fazladır.[125]

İlde birçok etkinlik düzenlenmektedir. Dağlık yerlerde dağ sporları yapılmaktadır.[126] Yine kıyı yöresinde yelkencilik yapılmaktadır. Ayvalık'ta, Edremit'teki Kazdağları ile Şahinderesi Mevkii'nde ve Merkez'deki Çengeloğlu Mevkii'nde avcılık yapılmaktadır. Avcılığa dair ilde kulüpler de bulunmaktadır.[123]

İlde toplam 178 tane sit alanı vardır.[127] Adramitteion, Antandros ve Kizikos gibi arkeolojik sitler, turizm açısından önemlidir. İl sınırları içinde 10 tane müze vardır.[128] Bu müzelerden 2 tanesi Balıkesir Müzesi Müdürlüğü'ne bağlıdır.[129] Yine ilde Balıkesir Ulusal Fotoğraf Müzesi adlı fotoğraf müzesi bulunmaktadır. Merkezdeki Devrim Erbil Çağdaş Sanatlar Müzesi'nde bulunan Kent Arşivi'nde il ile ilgili birçok kaynağa ulaşılabilir.[130]

Spor

Ana madde: Balıkesir'de spor

İlde en çok rağbet gören spor futboldur. Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde İdman Yurdu ile Çalışma Derneği kurularak sporsal faaliyetlere başlanılmıştır. İleriki dönemlerde ildeki futbolcular büyük şehirlerde çalışmışlardır.[131] 1966 yılında ilin kendi futbol kulübü olan Balıkesirspor kurulmuştur. Diğer önemli futbol takımı olan Bandırmaspor, 1965 yılında kurulmuştur. Basketbol dalında Bandırma Banvitspor önemlidir. En büyük spor tesisleri Atatürk Stadı ve Bandırma Stadı'dır.[132] Balıkesir'de güreşin de önemli bir yeri vardır. Kurtdereli Mehmet Pehlivan en önemli güreşçidir.

Önemli spor tesisleri: Atatürk Stadyumu (15.800), Bandırma 17 Eylül Stadyumu (10.410), Ayvalık Hüsnü Uğural Stadyumu (5.000), Edremit Şehit Hamdibey Stadyumu (5.000), Teksüt Kara Ali Acar Spor Salonu (3.000, Kurtdereli Spor Salonu (1.600), Atatürk Olimpik Yüzme Havuzu (500).

KardeÅŸ ÅŸehirler

Balıkesir'in altı tane kardeş şehri bulunmaktadır.[133]

Notlar

  1. ^ Bigadiç ve İvrindi ilçelerinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  2. ^ Kepsut ve Savaştepe ilçelerinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça

Özel
  1. ^ a b Erol Tuncer (2002). "Osmanlı'dan günümüze seçimler, 1877-1999". Toplumsal Ekonomik Siyasal AraÅŸtırmalar Vakfı. ss. s. 302. 
  2. ^ Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 48. 
  3. ^ a b c M. Orhan Bayrak (1979). "Türkiye tarihi yerler kılavuzu". Remzi Kitabevi. ss. s. 109. 
  4. ^ Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 49. 
  5. ^ a b c "Tarihçe". Balıkesir Belediyesi. 28 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. 
  6. ^ Bülent Özdemir, Zübeyde GüneÅŸ YaÄŸcı (2007). "Osmanlıdan Cumhuriyete Balıkesir". Yeditepe Yayınevi. ss. s. 30. 
  7. ^ a b c d e "Tarihçe". T.C. Balıkesir ValiliÄŸi. 24 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. 
  8. ^ N. HacıoÄŸlu, D. Bozok (1997). "Balıkesir: Bir Kentin KimliÄŸi". Balıkesir Rotary Kulübü. ss. s. 10-11. 
  9. ^ "Balıkesir Adının MenÅŸei". Balıkesir Ä°li Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 8 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. 
  10. ^ Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 6. 
  11. ^ Niyazi AkÅŸit, Ferruh Sanır (1981). "A'dan Z'ye Genel Bilgi Ansiklopedisi". ss. s. 790. 
  12. ^ a b Zekeriya Özdemir (1997). a.g.e. ss. s. 15. 
  13. ^ a b Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 3,4. 
  14. ^ "Eski Manyas/Poimanenon OrtaçaÄŸ yapıları / Eski Manyas/Poimanenon Middle Age buildings Ä°LKNUR ÅžATIROÄžLU". tez.yok.gov.tr. 2010. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 25 Aralık 2020. 
  15. ^ a b c d Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 4. 
  16. ^ Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 7. 
  17. ^ Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 8. 
  18. ^ Nezih BaÅŸgelen (1981). "Birgi'den GevaÅŸ'a Anadolu notları". Ufuk Matbaası. ss. s. 2. 
  19. ^ "Büyük lûgat ve ansiklopedi". Meydan. 1986. ss. s. 731. 
  20. ^ Zekeriya Özdemir (1993). a.g.e. ss. s. 24. 
  21. ^ Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 10. 
  22. ^ Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 11. 
  23. ^ a b Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 13. 
  24. ^ Veli Sevin (2001). "Anadolu'nun tarihi coÄŸrafyası". Türk Tarih Kurumu Basımevi. ss. c. 1, s. 44. 
  25. ^ Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 14. 
  26. ^ "Türkiye Cumhuriyetinin 75. Yılında Balıkesir". Balıkesir ValiliÄŸi Yayınları. 1993. ss. s. 55. 
  27. ^ "Oxford Klasik Sözlüğü". ss. s. 189,190. 
  28. ^ Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 15. 
  29. ^ Mehmet Fatsa, Türker KeÅŸmer (2005). "XV. ve XVI. Yüzyıllarda Giresun Kırsalı'nın Ä°dari ve Sosyal Tarihi". Giresun Belediyesi. ss. s. 46. 
  30. ^ Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 16. 
  31. ^ a b c Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 5. 
  32. ^ a b Tacettin AkkuÅŸ (2001). "Tanzimat BaÅŸlarında Balıkesir Kazası". ZaÄŸnos Kültür ve EÄŸitim Vakfı. ss. s. 5. 
  33. ^ Dr. Osman Turan (1971). "Selçuklular Zamanında Türkiye". Turan Nesriyat Yurdu. ss. s. 22. 
  34. ^ Nuri Ãœnlü (1984). "Anahatlarıyla Ä°slâm tarihi". Ä°lahiyat Fakültesi. ss. s. 178. 
  35. ^ Ahmet Refik (1912). "Tarih-i Umumi ". Kitabhane-yi Ä°slam ve Askeri. ss. c. 6, s. 290. 
  36. ^ Zekeriya Özdemir (1998). a.g.e. ss. s. 41. 
  37. ^ Dr. Osman Turan. a.g.e. ss. s. 75. 
  38. ^ Ahmet YaÅŸar Ocak (2006). "Anadolu Selçukluları ve beylikler dönemi". T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. ss. s. 547. 
  39. ^ Ä°brahim KafesoÄŸlu (1972). "Selçuklu tarihi". Millî EÄŸitim Basımevi. ss. s. 66. 
  40. ^ Dr. Osman Turan. a.g.e. ss. s. 84. 
  41. ^ ReÅŸit Mazhar Ertüzün (1964). "Kapıdağı Yarımadası ve Çevresindeki Adalar". ss. s. 45. 
  42. ^ Muharrem Kesik (2003). "Türkiye Selçuklu devleti tarihi". Türk Tarih Kurumu Basımevi. ss. s. 4. 
  43. ^ Dr. Osman Turan. a.g.e. ss. s. 90. 
  44. ^ Cemal Anadol, Fâzile Abbasova (Ocak 2002). "Türk Kültür ve Medeniyeti". IQ Kültür Sanat Yayıncılık. ss. s. 582. ISBN 975-6618-08-6. 
  45. ^ Abdülmecit Mutaf (1996). "Tarihi eserleriyle Balıkesir". Balıkesir Belediyesi. ss. s. 6. 
  46. ^ Zekeriya Özdemir (1998). a.g.e. ss. s. 38. 
  47. ^ Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (1984). a.g.e. ss. s. 96. 
  48. ^ Mehmet Önder (1995). "Efsâneleri, destânları, hikâyeleriyle ÅŸehirden ÅŸehire Anadolu". Türkiye Ä°ÅŸ Bankası. ss. s. 65. ISBN 975-458-073-1. 
  49. ^ Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (1984). a.g.e. ss. s. 96. 
  50. ^ Mustafa Çetin Varlık (1974). "GermiyanoÄŸulları Tarihi (1300-1429)". ss. s. 9. 
  51. ^ Zeki Velidi Togan. "Umumi Türk Tarihine GiriÅŸ". ss. s. 269. 
  52. ^ Celil Ender (2000). "Karesi, Saruhan, Aydın ve MenteÅŸe beylikleri paraları". Ender Nümismatik Yayınları. ss. s. 16. 
  53. ^ Server Rifat Ä°skit (1957). "Resimli-haritalı mufassal Osmanlı tarihi". Ä°skit Yayını. ss. s. 74. 
  54. ^ Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (1984). a.g.e. ss. s. 101. 
  55. ^ Bilge Umar (1993). "Türkiye'deki tarihsel adlar". Ä°nkılâp Kitabevi. ss. s. 161. 
  56. ^ Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (1947). "Osmanlı tarihi". Türk Tarih Kurumu Basımevi. ss. c. 1, s. 123. 
  57. ^ Ali Sevim, YaÅŸar Yücel (1990). "Türkiye tarihi". Türk Tarih Kurumu Basımevi. ss. c. 1, s. 209. 
  58. ^ Server Rifat Ä°skit. a.g.e. ss. s. 75. 
  59. ^ AşıkpaÅŸazade (1913-1914). "Tevârih-i Al-i Osmân". ss. 44-45. 
  60. ^ Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (1947). a.g.e. ss. s. 124. 
  61. ^ "Fermanlar, Beratlar ve Balıkesir Belgeleri Sergisi". T.C. BaÅŸbakanlık Devlet ArÅŸivleri Genel Müdürlüğü. 2005. ss. s. 11. 
  62. ^ Zekeriya Özdemir (1998). a.g.e. ss. s. 46. 
  63. ^ Ekmeleddin Ä°hsanoÄŸlu (2000). "Ä°ki tarafın bakış açısından Türk-Arap münasebetleri". Ä°slâm Tarih, Sanat ve Kültür AraÅŸtırma Merkezi. ss. s. 50. 
  64. ^ Tuncer Baykara (1988). "Anadolu'nun Tarihi CoÄŸrafyasına GiriÅŸ I. Anadolu'nun Ä°darî Taksimatı". Türk Kültürü AraÅŸtırmaları Enstitüsü Yayınları. ss. s. 85. 
  65. ^ Mahmut Kaplan (2006). "Manisa ÅŸehri bilgi şöleni". Emek Matbaacılık. ss. s. 5. 
  66. ^ Özer Ergenç (2006). "XVI. Yüzyılın sonlarında Bursa". Türk Tarih Kurumu. ss. s. 119. 
  67. ^ Zekeriya Özdemir (1993). a.g.e. ss. s. 49. 
  68. ^ Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 7. 
  69. ^ Claude Cahen (1994). "Osmanlılar'dan Önce Anadolu'da Türkler". Türk Kültürü AraÅŸtırmaları Enstitüsü Yayınları. ss. s. 628. 
  70. ^ Zekeriya Özdemir (1997). a.g.e. ss. s. 26. 
  71. ^ Güler Eren, Kemal Çiçek, Halil Ä°nalcık, Cem OÄŸuz (1999). "Osmanlı". Yeni Türkiye Yayınları. ss. c. 5. 
  72. ^ Behset Karaca (2000). "XV. ve XVI. yüzyıllarda Teke Sancağı". Fakülte Kitabevi. ss. s. 232. 
  73. ^ Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 120. 
  74. ^ Aydın Ayhan. a.g.e. ss. s. 129. 
  75. ^ Teoman Ergül (1991). "KurtuluÅŸ Savaşında Manisa, 1919-1922". Manisa Kültür Sanat Kurumu. ss. s. 14. 
  76. ^ Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 18. 
  77. ^ Ömer Âli Bey, Metin Kayahan Özgül (1997). "Türkmen kızı". ZaÄŸnos Kültür ve EÄŸitim Vakfı. ss. s. 14. 
  78. ^ Bekir TopaloÄŸlu (2005). "Türkiye Diyanet Vakfı Ä°slâm ansiklopedisi". Türkiye Diyanet Vakfı. ss. c. 19, s. 13. 
  79. ^ Hilmi YücebaÅŸ (1958). "Bütün cepheleriyle Mehmet Âkif". A. Halit Kitabevi. ss. s. 13. 
  80. ^ Hikmet Adın (1991). "Balıkesir, Balya, Ilıca, Åžamlı yöreleri". ss. s. 247. 
  81. ^ Bülent Özdemir, Zübeyde GüneÅŸ YaÄŸcı. a.g.e. ss. s. 303. 
  82. ^ Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 17. 
  83. ^ Mustafa Turan (2006). "Yunan Mezalimi". Atatürk AraÅŸtırma Merkezi. ss. s. 251. 
  84. ^ Mücteba Ä°lgürel (1997). "Balıkesir Kongreleri". ss. s. 35. 
  85. ^ Kâzım Özalp (1988). "1919-1922 Millî Mücadele". Türk Tarih Kurumu Basımevi. ss. c. 1, s. 134. ISBN 975-17-1888-0. 
  86. ^ Doç. Dr. Mediha Akarslan (1998). "Türk Millî Mücadelesi’nin Balıkesir Cephesi". T.C. Balıkesir ValiliÄŸi Kültür Yayınları. ss. s. 61. ISBN 975-17-1888-0. 
  87. ^ Zekeriya Özdemir (1993). a.g.e. ss. s. 99. 
  88. ^ "Atatürk Ãœniversitesinin kuruluÅŸunun XX. yıl armaÄŸanı". Atatürk Ãœniversitesi. 1978. ss. c. 4, s. 338. 
  89. ^ "18 Temmuz 1984". Yeni Haber. 
  90. ^ "DoÄŸru Yaptı-20 AÄŸustos 1999". Sabah gazetesi. 
  91. ^ "Kanun No. 6360". 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 31 Mart 2014. 
  92. ^   . "Fasikül I: Mufassal Neticeler Ä°cmal Tabloları" (PDF). 28 TeÅŸrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DÄ°E. EriÅŸim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  93. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 Ä°lkteÅŸrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DÄ°E. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 21 Åžubat 2021. 
  94. ^ "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler Ä°tibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 Ä°lkteÅŸrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DÄ°E. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  95. ^ "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DÄ°E. 15 AÄŸustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 21 Åžubat 2021. 
  96. ^ "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DÄ°E. 15 AÄŸustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 21 Åžubat 2021. 
  97. ^ "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DÄ°E. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 21 Åžubat 2021. 
  98. ^ "Ä°l, Ä°lçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DÄ°E. 15 AÄŸustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 19 Åžubat 2021. 
  99. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye Ä°statistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  100. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye Ä°statistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  101. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye Ä°statistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  102. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye Ä°statistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  103. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye Ä°statistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  104. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye Ä°statistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  105. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye Ä°statistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  106. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye Ä°statistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  107. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye Ä°statistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  108. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye Ä°statistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  109. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye Ä°statistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  110. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye Ä°statistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  111. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye Ä°statistik Kurumu. 20 Åžubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 8 Mart 2013. 
  112. ^ "Resmî Ä°statistikler - Balıkesir". Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 26 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 19 Nisan 2016. 
  113. ^ "Yılbaşı rezaletleri hutbesi!". Vatan. 9 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. 
  114. ^ "Dönem: 20, Cilt: 18, Yasama Yılı: 1". TBMM. 14 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. 
  115. ^ Örneğin Taksiyarhis Kilisesi ve Saatli Camii
  116. ^ "Bayramlar". Balıkesir Ä°li Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 9 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. 
  117. ^ "Balıkesir ve Çevresindeki Yatırları Fonksiyonları Açısından Bir DeÄŸerlendirme". Balıkesir Ãœniversitesi. 17 Åžubat 2008 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. 
  118. ^ "Balıkesir il yıllığı, 1967". ss. s. 148. 
  119. ^ M. ReÅŸit Kıpçak (1968). "Turistik Ekonomik Balıkesir". Acar Matbaası. ss. s. 123. 
  120. ^ "Mutfak ve Yemek Kültürü". Balıkesir Ä°li Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 1 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. 
  121. ^ "Kış Şöleni Deve GüreÅŸleri BaÅŸlıyor". Haberler.com. 3 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. 
  122. ^ Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996)
  123. ^ a b "Hürriyet ansiklopedik yıllığı". Hürriyet. 1973. ss. s. 366. 
  124. ^ "Balıkesir kültürel ve turistik mekanlar". Zaman gazetesi. [ölü/kırık baÄŸlantı]
  125. ^ "Balıkesir'in Tarihçesi". Balıkesir Gençlik ve Spor Ä°l Müdürlüğü. 9 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. 
  126. ^ "Kara Sporları". Balıkesir Ä°li Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 1 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. 
  127. ^ "Sit Alanları". Balıkesir Ä°li Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 1 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. 
  128. ^ Türkiye'deki müzeler listesi sayfasındaki müze sayısına göre verilmiş rakamdır.
  129. ^ "Balıkesir Müzesi Müdürlüğü". Balıkesir Ä°li Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 9 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. 
  130. ^ "Kent ArÅŸivi". Balıkesir Belediyesi. 23 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. 
  131. ^ "Spor'un Tarihçesi". Balıkesir Gençlik ve Spor Ä°l Müdürlüğü. 12 AÄŸustos 2011 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. 
  132. ^ Hikmet Bila. a.g.e. s. 232. 
  133. ^ "KardeÅŸ Åžehirler". www.balikesir.bel.tr. 3 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 9 Kasım 2021. 
  134. ^ "Schwäbisch Hall and its twin towns". Stadt Schwäbisch Hall. 20 Åžubat 2015 tarihinde kaynağından arÅŸivlendi. EriÅŸim tarihi: 26 Temmuz 2013. 
Genel
  • Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (1984). "Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri". Türk Tarih Kurumu Basımevi. 
  • Ä°smail Hakkı Uzunçarşılı (2000). "Karesi Vilâyeti Tarihçesi". ZaÄŸnos Kültür ve EÄŸitim Vakfı. 
  • Zekeriya Özdemir (1993). "Bigadiç". Karşı Matbaası. ISBN 975-95726-0-5. 
  • Zekeriya Özdemir (1997). "Bor beldesi Ä°skele". 
  • Zekeriya Özdemir (1998). "Kaplıcalar ÅŸehri Gönen". Gönen Belediyesi. 
  • Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). "Salnâmelere Göre Karesi (1847-1922)". ZaÄŸnos Kültür ve EÄŸitim Vakfı. 
  • Aydın Ayhan (1999). "Balıkesir ve Çevresinde Yörükler, Çepniler ve Muhacırlar". ZaÄŸnos Kültür ve EÄŸitim Vakfı. 
  • Kısaltmalar; a.g.e. (adı geçen eser), c (cilt), s (sayfa), s. x-x (sayfa x ile x arası), s. x,x (sayfa x ve x)

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Balıkesir ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.