Województwo katowickie leżało w południowej części Polski[3]. Obejmując w granicach z lat 1975–1998 obszar 6650 km², zaliczało się do województw średniej wielkości[4][5].
Długość granic województwa katowickiego wynosiła w 1998 723 km[5]. Województwo graniczyło z województwami bielskim, częstochowskim, kieleckim, krakowskim i opolskim oraz z Czechosłowacją, a następnie Czechami[5][6]. Rozciągało się między 49°50' i 50°36' N (rozciągłość z południa na północ – 87 km) oraz między 18°03' i 19°57' E (rozciągłość z zachodu na wschód – 136 km)[5].
Najwyżej i najniżej położonymi punktami województwa katowickiego były[5]:
Reformę z 1975 poprzedziła (już od 1973) akcja łączenia mniejszych miast i gmin z jednostkami większymi[4]. W przeddzień wejścia w życie reformy, 27 maja 1975, w województwie katowickim zniesiono 22 miasta i 17 gmin[9][10]:
Już w 1977 przeprowadzono pierwszą zmianę podziału administracyjnego województwa; zniesiono wówczas cztery miasta i dziewięć gmin, kolejnych osiemnaście gmin scalono (w ramach dziewięciu dotychczas istniejących), trzem zmieniono nazwy i siedziby władz, utworzono też trzy nowe gminy, wreszcie zmieniono granice dwóch gmin[11][12][13]. Liczba jednostek stopnia podstawowego w województwie zmniejszyła się do 89: 43 miast i 46 gmin, przy czym 16 miast posiadało wspólne z gminami władze[4].
Odtwarzanie jednostek rozpoczęło się już od 1982. W 1990 województwo dzieliło się na 93 podstawowe jednostki administracyjne (45 miast i 48 gmin, w tym 15 miast i gmin ze wspólnymi władzami)[4].
Sztucznie wyznaczone granice miast i gmin nie utrzymały się długo po upadku w Polsce ustroju komunistycznego. Dążąc do redukcji liczby jednostek administracyjnych, często łączono miejscowości sobie obce, o odmiennej historii i kulturze. Po wyborach samorządowych z 1990 dążenia odśrodkowe przybrały na sile, doprowadzając do przywrócenia samodzielności wielu miejscowościom przymusowo połączonym z większymi jednostkami. Powołano też urzędy rejonowe, namiastki powiatów[4].
1 stycznia 1999, w następstwie kolejnej reformy administracyjnej, województwo katowickie zostało zlikwidowane, stając się rdzeniem nowego województwa śląskiego; z ziem małopolskich w województwie śląskim pozostało jedynie Jaworzno[4][14].
Bełk na Leszczyny z przeniesieniem siedziby władz do Leszczyn,
Bolesław na Bukowno z przeniesieniem siedziby władz do Bukowna,
Suszec na Żory z przeniesieniem siedziby władz do Żor,
zniesiono gminy Bojszowy (włączając Bojszowy do Tychów[13]), Byczyna (włączoną do Jaworzna[13]), Chwałęcice (włączając Chwałęcice do Rybnika[13]), Kobiór (włączając Kobiór do Tychów[13]), Kromołów (włączoną do Zawiercia[13]), Ochojec, Ornontowice, Przyszowice i Żernica[12],
odtworzono miasta Bieruń i Lędziny oraz gminy Bojszowy, Kobiór, Krupski Młyn, Ornontowice i Wyry[19],
nazwę gminy Bukowno zmieniono z powrotem na Bolesław z powtórnym przeniesieniem siedziby władz do Bolesławia[20];
1 stycznia 1992:
odtworzono miasta Rydułtowy i Wojkowice oraz gminę Goczałkowice-Zdrój[21],
połączono w gminy wiejsko-miejskie jednoimienne miasta i gminy ze wspólnymi władzami: Brzeszcze, Chrzanów, Czechowice-Dziedzice, Kuźnia Raciborska, Leszczyny (zmieniając nazwę miasta i gminy na Czerwionka-Leszczyny), Libiąż, Łazy, Ogrodzieniec, Olkusz, Pszczyna, Siewierz, Toszek, Trzebinia i Wolbrom[22];
1 stycznia 1993 utworzono gminę Jejkowice z części gminy Gaszowice oraz odtworzono gminę Kornowac[23];
W 1990 w całym kraju utworzono sieć urzędów rejonowych[28][29]. Pod koniec 1998 w województwie katowickim działały następujące urzędy rejonowe[30][31][32]:
w Będzinie dla gmin Bobrowniki i Psary oraz miast Będzin, Czeladź, Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec i Wojkowice;
w Chrzanowie dla gmin Babice, Chrzanów, Libiąż i Trzebinia oraz miasta Jaworzno;
w Gliwicach dla gmin Gierałtowice, Ornontowice, Pilchowice, Rudziniec, Sośnicowice, Toszek i Wielowieś oraz miast Gliwice, Knurów, Pyskowice i Zabrze;
w Katowicach dla gminy Chełm Śląski oraz miast Bytom, Chorzów, Imielin, Katowice, Mysłowice, Radzionków, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie i Świętochłowice;
w Olkuszu dla gmin Bolesław, Klucze, Olkusz i Wolbrom oraz miast Bukowno i Sławków;
w Pszczynie dla gmin Bestwina, Brzeszcze, Czechowice-Dziedzice, Goczałkowice-Zdrój, Miedźna, Pawłowice, Pszczyna i Suszec;
w Raciborzu dla gmin Krzanowice, Krzyżanowice, Kuźnia Raciborska, Nędza, Pietrowice Wielkie i Rudnik oraz miasta Racibórz;
w Rybniku dla gmin Czerwionka-Leszczyny, Gaszowice, Jejkowice, Kornowac, Lyski i Świerklany oraz miast Rybnik i Żory;
w Tarnowskich Górach dla gmin Krupski Młyn, Ożarowice, Świerklaniec, Tworóg i Zbrosławice oraz miast Miasteczko Śląskie, Piekary Śląskie i Tarnowskie Góry;
w Tychach dla gmin Bojszowy, Kobiór i Wyry oraz miast Bieruń, Lędziny, Łaziska Górne, Mikołów, Orzesze i Tychy;
w Wodzisławiu Śląskim dla gmin Godów, Gorzyce, Lubomia, Marklowice, Mszana i Zebrzydowice oraz miast Jastrzębie-Zdrój, Pszów, Radlin, Rydułtowy i Wodzisław Śląski;
w Zawierciu dla gmin Łazy, Mierzęcice, Ogrodzieniec, Pilica, Siewierz i Żarnowiec oraz miast Poręba i Zawiercie.
Ludność
Województwo katowickie było najludniejsze w Polsce[1]. Pod względem gęstości zaludnienia zajmowało trzecie miejsce w kraju, po łódzkim i warszawskim[33]. Reforma administracyjna spowodowała wzrost poziomu urbanizacji, zarówno dzięki wcieleniu niektórych gmin do miast, jak i dzięki odłączeniu słabo zurbanizowanych północnych i południowych terenów województwa oraz przyłączeniu zurbanizowanej i uprzemysłowionej części województwa krakowskiego[33]. Górnośląski Okręg Przemysłowy tworzył największą w Polsce aglomerację, zamieszkaną na początku lat 80. przez ok. 2,5 mln ludzi[34]. Przyrost naturalny niezmiennie należał do najniższych w Polsce i pod koniec lat 80. spadł do 2‰[33], a w latach 90. stał się on ujemny i w 1997 wyniósł -0,48‰[35]. Najwięcej mieszkańców województwo katowickie miało w 1992 – według stanu na 30 czerwca tego roku liczba ludności województwa wyniosła 4009,1 tys. osób[36].
Rozwój ludności województwa katowickiego 1975–1998 (jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu na dzień 31 grudnia danego roku)
Reforma administracyjna wzmocniła wybitnie przemysłowy charakter województwa. W połowie lat 70. skupiało ono ponad 17% ogółu zatrudnionych w przemyśle Polski (1975) i wytwarzało 16% produkcji przemysłowej kraju (1976). W 1990 region dostarczał 97,6% krajowego wydobycia węgla kamiennego, 39,6% produkcji koksu, 100% cynku i ołowiu (1989), 56,6% stali, 53,2% wyrobów walcowanych, 48,7% samochodów osobowych oraz 23,3% energii elektrycznej[62][1].
Po 1989 wiele zakładów przemysłowych Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego zostało zamkniętych. Restrukturyzacja przemysłu spowodowała zmiany w strukturze zatrudnienia regionu i w 1998 liczba zatrudnionych w przemyśle oraz usługach zrównała się[63].
Rolnictwo odgrywało w gospodarce regionu rolę drugoplanową[64]. W 1975 użytki rolne zajmowały 51,4% obszaru województwa, w tym grunty orne 38,6%; dekadę później odpowiednio 48,7% i 37,8%[64][65]. Według spisu powszechnego z 1978 w rolnictwie zatrudnione były w województwie 90 862 osoby, na których utrzymaniu pozostawało dalszych 47 127 osób; łącznie ludność rolnicza stanowiła wówczas 3,8% ludności województwa katowickiego[66]. Zgodnie z wynikami spisu z 1988, jedynie 38 tys. mieszkańców województwa (niespełna procent) żyło wyłącznie z rolnictwa[33].
Pod koniec 1991 w województwie zarejestrowanych było 116 313 bezrobotnych (stopa bezrobocia 6,6%), pod koniec 1997 – 103 720 (stopa bezrobocia 6,4%)[67].
W 1990 w województwie katowickim eksploatowanych było 1590 km linii kolejowych oraz 11 036 km dróg samochodowych o nawierzchni twardej[68]. W tym czasie w województwie zarejestrowanych było 624,3 tys. samochodów osobowych, 9,4 tys. autobusów, 76,9 tys. samochodów ciężarowych oraz 101 tys. motocykli i skuterów[69]. Do 1997 długość linii kolejowych spadła do 1398 km (w tym 1175 km zelektryfikowanych i 39 km wąskotorowych), natomiast długość dróg kołowych wzrosła do 14 053 km (12 081 km o nawierzchni twardej, w tym 10 823 km o nawierzchni ulepszonej, oraz 1972 km gruntowych)[70]; zarejestrowanych było wówczas 1 186 095 pojazdów silnikowych, w tym 881 413 samochodów osobowych, 33 011 motocykli i skuterów, 7281 autobusów, 102 045 samochodów ciężarowych i osobowo-ciężarowych oraz 26 117 ciągników rolniczych[71].
Władze
Pierwsi sekretarze Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[72]:
Od 9 maja 1997 województwo katowickie posiadało herb, nadany rozporządzeniem wojewody katowickiego Eugeniusza Ciszaka z dnia 22 kwietnia 1997. Przedstawiał on złotego orła w błękitnym polu[74].
