Górnośląski Okręg Przemysłowy

GOP

Państwo	Polska
Położenie na mapie Polski Górnośląski Okręg Przemysłowy
50°16′52,40″N 19°01′18,16″E/50,281222 19,021711
Informacje w Wikipodróżach

Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP) – największy okręg przemysłowy Polski. Obejmuje jednostki przemysłowe w środkowo-wschodniej części województwa śląskiego. Wbrew swojej nazwie obejmuje tereny zarówno części wschodniego Górnego Śląska, jak i części zachodniej Małopolski (Zagłębie Dąbrowskie i część Zagłębia Krakowskiego).

Okręg obejmuje największe miasta skupione w środkowej części województwa śląskiego, czyli tzw. konurbację katowicką oraz otaczające ją tereny uprzemysłowione^[1].

W GOP rozwinięte są: przemysł górniczy, przemysł hutniczy, przemysł transportowy, przemysł energetyczny, przemysł maszynowy, przemysł koksowniczy, przemysł chemiczny^[2].

Termin GOP jest często błędnie traktowany jako synonim konurbacji katowickiej. Chociaż obszary GOP-u i konurbacji katowickiej nakładają się terytorialnie (w stopniu zależnym od rozumienia tych terminów przez osobę ich używającą), są to pojęcia jakościowo odmienne. Okręg przemysłowy to skupisko zakładów i ośrodków przemysłowych, natomiast konurbacja miejska to jedna z form skupienia miast. W konurbacjach i aglomeracjach miejskich jest wiele miast niemających funkcji przemysłowych. W okręgach przemysłowych wiele zakładów przemysłowych znajduje się w miejscowościach formalnie wiejskich.

Termin GOP jest czasem błędnie traktowany jako synonim Górnośląskiego Zagłębia Węglowego.

Górnośląski Okręg Przemysłowy znajduje się na Wyżynie Śląskiej oraz Kotlinie Oświęcimskiej, w województwie śląskim i częściowo w województwie małopolskim, w dorzeczu górnej Wisły i Odry. Pod względem geologicznym GOP położony jest w północnej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego.

Na obszarze GOP od 1996 r. funkcjonują 3 podstrefy Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej mające kilkanaście kompleksów. W porcie Gliwice ustanowiono wolny obszar celny.

Polska Grupa Górnicza na terenie GOP-u grupuje posiada kopalnie węgla kamiennego: KWK Mysłowice-Wesoła, KWK Murcki-Staszic, KWK Wujek, KWK Ruda (z połączenia KWK Bielszowice, KWK Halemba, KWK Pokój), KWK Piast-Ziemowit, KWK Bolesław Śmiały, KWK Sośnica. Jastrzębska Spółka Węglowa na terenie GOPu posiada kopalnie: KWK Budryk, KWK Knurów-Szczygłowice. Pozostałe kopalnie w GOP to: ZG Sobieski (Tauron), KWK Bobrek-Piekary (Węglokoks), ZG Eko-Plus (dawniej KWK Bytom), ZG Siltech (dawniej KWK Rokitnica). Łącznie na terenie GOPu działa 13 kopalń węgla.

Na terenie GOP znajdują się zakłady przemysłu hutniczego:

• Huta Ferrum w Katowicach, obecnie huta przeróbcza, producent rur stalowych, zbiorników i konstrukcji stalowych,
• Huta Baildon w Katowicach, obecnie sprywatyzowana i podzielona na mniejsze spółki m.in. producent stali na łopatki do turbin, stali nierdzewnej do produkcji noży, stali narzędziowych oraz stopów niklu^[3].
• Huta Cedler w Sosnowcu, obecnie producent taśm, prętów i wyrobów walcowanych,
• Huta Katowice w Dąbrowie Górniczej, prowadząca pełny cykl technologiczny produkcji żelaza i stali, obecnie największy zakład metalurgiczny w Polsce
• Huta Bankowa w Dąbrowie Górniczej, obecnie producent kształtowników, prętów i wyrobów walcowanych
• Huta Batory w Chorzowie, producent stali jakościowych i specjalnych, rur bez szwu, wyrobów walcowanych, konstrukcji stalowych
• Huta Kościuszko obecnie sprywatyzowana należy do ArclorMittal, producent wyrobów walcowanych^[4]
• Huta Florian w Świętochłowicach sprywatyzowana, obecnie producent blach cienkich powlekanych
• Huta Pokój w Rudzie Śląskiej, obecnie producent wyrobów walcowanych, kształtowników, blach i konstrukcji stalowych
• Huta Zabrze w Zabrzu, obecnie producent odlewów i zakład konstrukcji stalowych
• Huta Łabędy w Gliwicach, obecnie producent konstrukcji stalowych i wyrobów walcowanych, współpracuje ze zbrojownią Bumar Łabędy
• HMN Szopienice w Katowicach, obecnie większość wydziałów została zlikwidowana, a reszta sprywatyzowana, Odlewnia Metali Szopienice Sp. z o.o. – producent wałków i tulei; Baterpol S.A. – producent ołowiu rafinowanego oraz wyrobów walcowanych z ołowiu^[5][6].
• ZM Silesia w Katowicach – obecnie w większości zaprzestały działalności, pozostała część należy do spółki ZM Silesia, która produkuje tam anody cynkowe, blachy cynkowe, drut cynkowy oraz systemy rynnowe z cynku.
• Huta Silesia w Świętochłowicach Lipinach – obecnie należy do spółki MetalCo Sp. z o.o. producent wyrobów cynkowych
• Huta Cynku Miasteczko Śląskie w Miasteczku Śląskim, zajmująca 40% krajowej produkcji cynku i 50% krajowej produkcji ołowiu i jego stopów^[7]

Obecnie pełny cykl technologiczny produkcji żelaza i stali prowadzony jest jedynie w Hucie Katowice. Pozostałe huty są hutami przeróbczymi (przetwarzają metale otrzymywane w innych hutach) lub zmieniły częściowo profil działalności.

Koksownia „Przyjaźń” w Dąbrowie Górniczej produkuje 4 rodzaje koksu oraz benzol surowy, surową smołę koksowniczą, siarkę^[8][9], należy ona do JSW Koks S.A. oddział w Dąbrowie Górniczej. W ramach JSW Koks S.A. oddział w Radlinie działają także: Koksownia Jadwiga i Koksownia Radlin. Ponadto koks produkuje też Spółka z o.o. Koksownia Carbo-Koks w Bytomiu.

Południowy Koncern Energetyczny z grupy Tauron Polska Energia posiada w GOP 5 elektrowni (Jaworzno II, III, Siersza, Łagisza, Łaziska) oraz Elektrociepłownię Katowice^[10].

Ponadto Elektrociepłownia Tychy i Elektrociepłownia EC Nowa w Dąbrowie Górniczej mające kilku właścicieli.

W Katowicach znajdują się zakłady chemii gospodarczej – Katowickie Zakłady Chemii Gospodarczej „Pollena-Savona”, produkujące ponad 100 produktów chemicznych i kosmetycznych^[11].

W Chorzowie znajdowały się Zakłady Chemiczne Hajduki, które zajmowały się produkcją farb i lakierów^[12]. Ponadto w Chorzowie mieszczą się zakłady azotowe produkujące towary nawozowe, produkty chemii technicznej, dodatki do żywności oraz podtlenek azotu wykorzystywany w chemii medycznej^[13].

W obrębie GOP znajdują się dwie fabryki samochodów: GM w Gliwicach i Fiat w Tychach. W Chorzowie zakład posiada producent pojazdów szynowych Alstom Konstal. W Gliwicach ma miejsce także produkcja na potrzeby wojska poprzez Bumar Łabędy. W Siemianowicach Śląskich Wojskowe Zakłady Mechaniczne produkują transportery opancerzone Rosomak.

Na terenie GOP-u funkcjonuje rozwinięta komunikacja miejska w postaci autobusów i tramwajów. Większość linii autobusowych i wszystkie tramwajowe organizuje ZTM. Linie autobusowe na zlecenie ZTM w większości obsługują komunalne Przedsiębiorstwa Komunikacji Miejskiej (największe są w Katowicach, Gliwicach, Sosnowcu i Tychach) oraz liczne przedsiębiorstwa prywatne, wszystkie tramwajowe zaś Tramwaje Śląskie. W Tychach funkcjonuje transport autobusowy i trolejbusowy.

Przez dworzec główny w Katowicach przejeżdżają pociągi dalekobieżne, zapewniające połączenia ze wszystkimi największymi miastami w Polsce oraz z Czechami, Słowacją, Węgrami i Austrią.

Lokalne przewozy kolejowe zapewniają Koleje Śląskie, które umożliwiają dojazd do innych miast województwa m.in. Częstochowy, Rybnika czy Bielska-Białej.

Górnośląski Okręg Przemysłowy znajduje się na skrzyżowaniu szeregu drogowych szlaków komunikacyjnych. Silnie rozwinięta jest tu również sieć dróg. Biegną tędy dwie trasy europejskie: E40 (Francja-Rosja) oraz E75 (Norwegia-Grecja), 2 autostrady oraz kilkanaście dróg krajowych i dróg wojewódzkich.

Drogi krajowe GOP-u

Droga	Połączenia GOP
autostrada A1	Gdańsk – Toruń – Łódź – Częstochowa – GOP – ROW – granica z Czechami
autostrada A4	granica z Niemcami – Legnica – Wrocław – Opole – GOP – Kraków – Tarnów – Rzeszów – Korczowa – granica z Ukrainą
droga ekspresowa S1	węzeł "Pyrzowice" - GOP - Oświęcim - Bielsko-Biała - Żywiec - granica ze Słowacją
droga krajowa nr 78	granica z Czechami – Wodzisław Śląski – Rybnik – GOP – Pyrzowice – Zawiercie – Jędrzejów
droga krajowa nr 79	Warszawa – Sandomierz – Kraków – GOP
droga krajowa nr 1	Piotrków Trybunalski – GOP - Bielsko-Biała - granica ze Słowacją
droga krajowa nr 81	Katowice – Mikołów – Łaziska Górne – Żory – Skoczów – Harbutowice
droga krajowa nr 86	Podwarpie – Psary – Będzin – Sosnowiec – Katowice – łączy się z DK1 w Tychach
droga krajowa nr 94	Zgorzelec – Wrocław – Opole – GOP – Olkusz – Kraków – Tarnów – Rzeszów – Korczowa
Drogowa Trasa Średnicowa	Katowice – Chorzów – Świętochłowice – Ruda Śląska – Zabrze – Gliwice

Miasta GOP-u mają również wiele bezpośrednich połączeń PKS z wszystkimi regionami kraju.

W GOP-ie w odległości około 30 km na północ od centrum Katowic znajduje się międzynarodowy port lotniczy Katowice-Pyrzowice. W 2005 obsłużył 1,1 mln pasażerów, w 2006 ponad 1,4 mln, a w roku 2007 blisko 2 mln. Port posiadał roczną przepustowość 3,6 mln pasażerów, jeden terminal cargo oraz 2800-metrową drogę startową.

Port Gliwice obecnie wraz ze stacją kolejową, terminalem celnym, wolnym obszarem celnym, bazą magazynową, parkingami i biurami jest jednym z elementów Śląskiego Centrum Logistyki.

Port Gliwice poprzez sieć kanałów i rzekę Odrę połączony jest z siecią kanałów niemieckich (Berlin) oraz morzem Bałtyckim.

• Kanał Gliwicki
• Port Gliwice
• Kanał Kłodnicki

Według raportu WIOŚ z 2005 r. na całym obszarze centralnej i wschodniej części GOP (od Bytomia i Rudy Śląskiej po Dąbrowę Górniczą) zaobserwowano w górnej warstwie gleby – wartości podatności magnetycznej większe niż 100×10⁻⁵ jednostek SI, co oznacza przekroczenie wartości dopuszczalnych w przypadku przynajmniej jednego metalu. Związane jest to z wpływem antropopresji przemysłowej wywołanej depozycją pyłów przemysłowo-miejskich^[14].

W raporcie Państwowego Instytutu Geologicznego z 2005 r. dotyczącego wód podziemnych wykazano, że Górnośląski Okręg Przemysłowy jest obszarem silnie deficytowym w wodę, bez użytkowych poziomów wodonośnych. GOP jest w znacznym stopniu poddany silnej antropopresji, co objawia się zmianą chemizmu wód. Ponadto rozwój przemysłu i eksploatacja górnicza oznacza także drenaż wód podziemnych^[15].

• Górnośląski Związek Metropolitalny
• Rybnicki Okręg Węglowy
• Częstochowski Okręg Przemysłowy
• Jaworznicko-Chrzanowski Okręg Przemysłowy
• Bielski Okręg Przemysłowy