Inspekcja Ochrony Środowiska – dwuinstancyjna instytucja, nadzorowana przez ministra właściwego ds. klimatu, składająca się z Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska i 16 wojewódzkich inspektoratów. Działalnością Inspekcji kieruje („określa ogólne kierunki działania Inspekcji”) powoływany przez premieraGłówny Inspektor Ochrony Środowiska.
Misją IOŚ jest: kontrola podmiotów gospodarczych, tak by korzystanie ze środowiska odbywało się z poszanowaniem ogólnie przyjętych zasad i norm w tym zakresie; monitorowanie i ocena stanu środowiska oraz dostarczanie władzy publicznej i społeczeństwu informacji o środowisku.
Co roku inspektorzy IOŚ wykonują ponad 30 tys. kontroli. W 2014 r. przeprowadzili 35 582 kontrole zakładów.
kontrola transgranicznego przemieszczania odpadów poprzez, m.in. udzielanie zezwoleń na przywóz, wywóz i tranzyt odpadów; kontrolę prawidłowości funkcjonowania instalacji przetwarzania odpadów, do których przemieszczane są odpady z zagranicy,
przeciwdziałanie poważnym awariom poprzez nadzór (coroczne kontrole) zakładów mogących być sprawcą poważnej awarii i prowadzenie ich rejestru; dokonywanie każdorazowo oceny zdarzeń o znamionach poważnej awarii i nadzór nad usuwaniem ich skutków,
kontrola rynku, m.in. poprzez przeciwdziałanie wprowadzaniu do obrotu lub oddawaniu do użytku wyrobów niespełniających zasadniczych wymagań określonych w dyrektywach nowego podejścia; zapewnienie bezpiecznego dla środowiska i zdrowia ludzi funkcjonowania systemu zbierania i demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz odzysku, w tym recyklingu odpadów powstających z wycofanych pojazdów; zapewnienie bezpiecznego dla środowiska gospodarowania zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym,
ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko
ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie
ustawie z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach
ustawie z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów
Początki działania Inspekcji Ochrony Środowiska sięgają 1980 roku. Na mocy nowej ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska została powołana jednoinstancyjna inspekcja, która podlegała ministrowi ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa pod nazwą Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska (PIOŚ).
W pierwszych latach transformacji ustrojowej Polski weszła w życie ustawa o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, na mocy której nastąpiło połączenie kadr, mienia i zaplecza technicznego jednostek organizacyjnych PIOŚ i Ośrodków Badań i Kontroli Środowiska. Powstała jednolita, dwuinstancyjna instytucja podległa ministrowi właściwemu ds. środowiska.
Od tego momentu realizacja ustawowych zadań Inspekcji należała do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska i 49 wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska.
W ten sposób wdrożono jednolity system kontroli przestrzegania prawa ochrony środowiska oraz badania stanu środowiska w skali całego kraju.
W lipcu 1998 roku Sejm RP, w ramach reformy ustrojowej państwa, znowelizował ustawę o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska. Jednocześnie wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska weszły w skład wojewódzkiej administracji zespolonej. W 34 miastach powstały delegatury wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska podporządkowane 16 nowym wojewódzkim inspektorom. Wyodrębniono ponadto 32 laboratoria. Ta struktura funkcjonuje do dnia dzisiejszego. Od 1 stycznia 2019 r. zadania związane z państwowym monitoringiem środowiska nie są wykonywane przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska. Funkcjonuje także jedno centralne laboratorium[5].