Był synem Wacława Paszkowskiego (1886–1973) – administratora majątku ziemskiego w Gułowie – oraz Stefanii z Oprawskich (1887–1964). Od 1925 uczęszczał do Państwowego Gimnazjum Męskiego im. Adama Czartoryskiego w Puławach, a następnie do Gimnazjum oo. Salezjanów w Sokołowie Podlaskim. Absolwent Korpusu Kadetów Nr 3 w Rawiczu (1934), gdzie złożył maturę z zakresu przyrodniczo-matematycznego i egzamin uprawniający do rozpoczęcia nauki na drugim roku szkoły podchorążych (oficerskiej). W 1934 rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. Odbył praktykę w 41 Suwalskim Pułku Piechoty. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 15 października 1936 i 42. lokatą w korpusie oficerów piechoty[2]. Promocji dokonał gen. bryg. Emil Krukowicz-Przedrzymirski. W latach 1936–1939 służył w 22 Pułku Piechoty w Siedlcach jako dowódca plutonu podchorążych rezerwy (od października 1936 do lipca 1937), dowódca plutonu w pułkowej szkole podoficerskiej (od lipca 1937 do marca 1938), dowódca plutonu kompanii rekruckiej (od marca do maja 1938), dowódca kompanii strzeleckiej (od maja do września 1938), dowódca plutonu strzelców wyborowych 9. kompanii (od września 1938 do marca 1939), a następnie od marca 1938 dowódca kompanii piechoty[3].
W wojnie obronnej 1939 walczył na czele 7. kompanii 22 Pułku Piechoty9 DP w rejonie Jeziora Koronowskiego, pod Bydgoszczą i Kutnem, w pasie natarcia XIX Korpusu Pancernego gen. Heinza Guderiana. Jego kompania wyróżniła się w boju, a on sam podczas walk był dwukrotnie ranny (4 września w plecy przypadkowym odłamkiem z działa czołgowego, 19 września podczas nalotu na szpital, w którym leżał)[4]. Za wykazane męstwo w walce dopiero po 7 latach został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari. Po dostaniu się do niewoli niemieckiej początkowo przebywał w szpitalu polowym w Dobrzelinie, a następnie w szpitalu pod Berlinem, skąd przetransportowany został do oflagu w Brunszwiku. W latach 1941–1945 był osadzony w Oflagu II C w Woldenbergu; uczestniczył w obozowym ruchu oporu organizowanym przez Armię Krajową, ukończył również tajny kurs obserwatorów lotniczych[5].
W styczniu 1945 obóz został przez Niemców stopniowo ewakuowany w kierunku Lubeki, gdzie Roman Paszkowski doczekał wyzwolenia przez Brytyjczyków.
W styczniu 1951 został bezpodstawnie aresztowany przez Informację Wojskową pod zarzutem szpiegostwa na rzecz państw zachodnich; przez 4 lata śledztwa był poddawany presji fizycznej i psychicznej, przebywał w pojedynczej celi, bez kontaktu z rodziną i możliwości odbywania spacerów. Był jednym z pierwszych oficerów przedwojennych aresztowanych w ramach śledztwa dotyczącego rzekomego spiskowania w celu obalenia siłą ustroju państwa oraz szpiegostwa, a także powiązań z grupą gen. Stanisława Tatara i gen. Jerzego Kirchmayera[6]. Rozkazem personalnym MON z 14 grudnia 1951 został zwolniony z wojska. W lutym 1955 umorzono prowadzone przeciwko niemu śledztwo z powodu braku dowodów winy i uwolniono[7].
Dalsza kariera wojskowa
Po uwolnieniu w 1955, w latach 1955–1957 pracował jako wicedyrektor departamentu w Ministerstwie Rolnictwa.
Po przemianach politycznych w Polsce w październiku 1956 napisał raport o ponowne przyjęcie do służby w WP. Zgodnie z rozkazem MON w styczniu 1957 przyjęty ponownie do wojska i powołany na kierownika Studium Wojskowego Politechniki Warszawskiej. We wrześniu 1957, po zdaniu ostatnich egzaminów otrzymał dyplom ukończenia Akademii Sztabu Generalnego WP. Z kolei dyplom ukończenia Szkoły Głównej Służby Zagranicznej odebrał w grudniu 1956.
Po utworzeniu w lipcu 1962 Wojsk Obrony Powietrznej Kraju jako odrębnego rodzaju Sił Zbrojnych, został wyznaczony na zastępcę dowódcy tych wojsk do spraw szkolenia bojowego, a następnie (od 1963) do spraw liniowych. 28 lipca 1967 objął stanowisko dowódcy Wojsk Obrony Powietrznej Kraju, w miejsce usuniętego gen. Czesława Mankiewicza. Przyczynił się do znaczącego rozwoju tych wojsk. 9 października 1968 został awansowany na generała dywizji. Nominację wręczył mu w Belwederze 12 października 1968 przewodniczący Rady Państwa PRL marszałek Polski Marian Spychalski. 3 października 1989 awansowany do stopnia generała broni. Nominację wręczył mu w Belwederze 9 października 1989 Prezydent PRL gen. armii Wojciech Jaruzelski. W listopadzie 1985 został oficjalnie pożegnany przez ministra obrony narodowej gen. armii Floriana Siwickiego w związku z zakończeniem zawodowej służby wojskowej i w styczniu 1986 został przeniesiony w stan spoczynku. Łącznie służył w Wojsku Polskim przez 57 lat (z pięcioletnią przerwą związaną z aresztowaniem w czasach stalinowskich), z czego aż 25 lat w stopniu generalskim.
Działalność polityczna i społeczna
Od 1946 do 1948 członek PPR, a od 1948 do 1990 członek PZPR. W latach 1976–1980 urlopowany z wojska w związku z wyznaczeniem przez Radę Państwa na stanowisko ambasadora PRL w Angoli, a od 1979 także na Wyspach Świętego Tomasza i Książęcej. W stanie wojennym 16 grudnia 1981, już po tragedii w kopalni Wujek wyznaczony przez premiera gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego na stanowisko wojewody katowickiego. Na stanowisku wojewody przyczynił się do uspokojenia nastrojów na Śląsku, za co otrzymał m.in. podziękowania od biskupa diecezji katowickiej Herberta Bednorza. Od września 1983 był przewodniczącym Konwentu Wojewodów[9]. W styczniu 1984 został członkiem egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach, ze składu której ustąpił w maju 1985 w związku z zakończeniem pracy w Katowicach[10].
Od 17 maja 1985 do 28 lutego 1990 pełnił funkcję przewodniczącego Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Inicjator upamiętnienia oficerów pomordowanych na Wschodzie. W kwietniu 1989 zorganizował pierwszą pielgrzymkę Rodzin Katyńskich do Katynia oraz przewiezienie urn z masowych grobów w Katyniu do Warszawy i ich uroczyste złożenie na Powązkach oraz w Grobie Nieznanego Żołnierza. Z jego inicjatywy powołano przy Radzie Komisję ds. Upamiętnienia Ofiar Stalinizmu z Zenonem Komenderem na czele. Wniósł duży wkład w upamiętnienie czynu bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Jeden z głównych patronów budowy Muzeum Czynu Bojowego Kleeberczyków w gminie Wola Gułowska.
Ponadto w latach 1985–1989 był posłem na Sejm PRLIX kadencji i przewodniczącym sejmowej Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej. W latach 1974–1979 oraz 1985–1990 był członkiem Rady Naczelnej ZBoWiD, w 1986 wiceprzewodniczącym Komitetu Honorowego Encyklopedii Pamięci Narodowej. W latach 1986–1989 był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Grunwaldzkiego. Przewodniczący Komitetu Honorowego Odbudowy Zamku Piastowskiego w Raciborzu. 11 listopada 1988 wszedł w skład Honorowego Komitetu Obchodów 70 rocznicy Odzyskania Niepodległości przez Polskę, którego przewodnictwo objął I sekretarz KC PZPR gen. armii Wojciech Jaruzelski. W 1989 wszedł w skład Komisji ds. Rewaloryzacji Cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie oraz Komisji ds. opieki i uporządkowania Cmentarza na Rossie w Wilnie. W 1989 był członkiem Obywatelskiego Komitetu ds. Rewaloryzacji Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie, któremu przewodniczył gen. bryg. pil. Stanisław Skalski[11]. W 1989 kandydował do Senatu PRL z województwa warszawskiego. Od lutego 1990 do lutego 1991 był wiceprzewodniczącym Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa nowej kadencji.
Działacz lotnictwa sportowego, w latach 1964–1968 prezes, a od 1968 honorowy prezes Aeroklubu Warszawskiego.
Od 1990 działał w środowisku kombatanckim. W 1996 należał do grupy generałów – współzałożycieli Klubu Generałów WP[12], a w latach 1996–1998 był pierwszym prezesem Klubu Generałów Wojska Polskiego. Był także wiceprezesem działającej w Katowicach Fundacji Nagród i Wyróżnień im. Bohaterów Wieży Spadochronowej, której celem było upamiętnienie bohaterstwa harcerzy śląskich podczas walk we wrześniu 1939.
Upamiętnienie zbrodni katyńskiej
Był pierwszym przedstawicielem władz PRL, który oficjalnie odwiedził Katyń (w 1987)[13]. W 1987 wypowiedział się na łamach tygodnika „Panorama”, że wszędzie, gdzie na terytorium ZSRR zginęli Polacy, muszą zostać ustawione pomniki i tablice pamiątkowe. Wymienił też liczbę 15 000 polskich oficerów i stwierdził: „Musimy naszym wnukom przekazać prawdę”[14]. 5 kwietnia 1989 zorganizował wyjazd do Katynia samolotem specjalnym delegacji państwowej i grupy rodzin katyńskich. Została tam odprawiona msza i pobrana ziemia z masowych grobów. 18 kwietnia 1989 złożono ją w niszy Grobu Nieznanego Żołnierza i pod pomnikiem katyńskim na Powązkach Wojskowych. Jesienią 1989 Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa pod jego przewodnictwem zorganizowała pierwszy pociąg specjalny do Katynia dla rodzin zamordowanych[15].
Specjalne Honorowe Wyróżnienie Fundacji Nagród i Wyróżnień im. Bohaterów Wieży Spadochronowej w Katowicach (1995)
Honorowy Przewodniczący wszystkich środowisk Woldenberczyków (1989)
Honorowy Członek Stowarzyszenia Byłych Żołnierzy Kompanii Małoletnich i Wychowanków Korpusu Kadetów im. gen. broni Karola Świerczewskiego (1983)
Honorowy Członek Załogi Fabryki Maszyn Wiertniczych i Górniczych „Glinik” w Gorlicach (1974)
Honorowy Członek Stowarzyszenia Polskich Kombatantów we Francji „Polonia Restituta” (1988)
Honorowy Członek Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego (1975)
inne medale pamiątkowe i jubileuszowe
Publikacje
gen. R. Paszkowski, słowo wstępne, w: R. Juszkiewicz, A. Urbaniak, Dowódcy Polskiego Września 1939 r. Katalog wystawy, Muzeum Okręgowe w Ciechanowie, Muzeum Bitwy nad Bzurą w Kutnie, Ciechanów 1989
gen. R. Paszkowski, słowo wstępne, w: J. Przemsza-Zieliński, Księga wrześniowej chwały pułków śląskich, tom I, Krajowa Agencja Wydawnicza, Katowice 1989
gen. R. Paszkowski, Pragniemy oddać hołd oficerom polskim zamordowanym w Katyniu, w: „Za Wolność i Lud”, 1989, nr 49, s. 2
gen. R. Paszkowski, słowo wstępne, w: K. Filipow, Z. Wawer, Przechodniu powiedz Polsce-: Narvik-Tobruk-Monte Cassino-Falaise, Wydawnictwo „Arkady”, 1991
gen. R. Paszkowski, słowo wstępne, w: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa: lata wojny 1939–1945, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1988
gen. R. Paszkowski, Trzydzieści lat na straży powietrznych granic PRL, w: Przegląd Wojsk Lotniczych i Wojsk Obrony Powietrznej Kraju, 1974, nr 8
gen. R. Paszkowski, Rozwój wojsk obrony powietrznej kraju, w: Myśl Wojskowa, 1968, nr 10
gen. R. Paszkowski, Wojska Obrony Powietrznej Kraju, w: Ludowe Wojsko Polskie 1943–1973, Wydawnictwo MON, Warszawa 1974
gen. R. Paszkowski, Wojska OPK – ważnym ogniwem systemu obrony PRL, w: Myśl Wojskowa, 1973, nr 10
↑JanuszJ.KrólikowskiJanuszJ., Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943−1990, t. III, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010, ISBN 978-83-7611-801-7, OCLC833638240. Brak numerów stron w książce, s. 148.
↑Stanisław Czubasiewicz, Księga pamięci Woldenberczyków, Międzyśrodowiskowa Komisja Żołnierzy Września 139 – Woldenberczyków, Katowice, 1995, s. 238.
↑Obchody 40-lecia Ludowego Wojska Polskiego, [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 236, 6 października 1983, s. 1–5.
↑Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 3, 30 kwietnia 1970, s. 12.
↑Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, nr 10, 30 sierpnia 1971, s. 14.
↑Śląska Akademia Medyczna, [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 239, 10 października 1983, s. 4.
↑Spotkanie z Radą Wojskową MON, [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 41, 18 lutego 1972, s. 1–2.
↑Gen. Roman Paszkowski Honorowym Górnikiem PRL, [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 285, 3–4 grudnia 1983, s. 2.
Bibliografia
B. Snoch: Górnośląski Leksykon Biograficzny. Suplement do wydania drugiego. Katowice: Muzeum Śląskie, 2006, s. 88. ISBN 83-60353-11-5.
M. Bondzior: Jak zdobywałem swój kawałek nieba. Wspomnienia generała lotnictwa, Redakcja Czasopism WLOP, Poznań 2001
J. Celek: Generał broni pilot Roman Paszkowski, w: Głos Weterana nr 12, Warszawa 1998
S. Czmur, W. Wójcik: Generałowie w stalowych mundurach, Redakcja Czasopism WLOP – Dom Wydawniczy Bellona, Poznań – Warszawa 2003
S. Czmur, W. Wójcik: Dowódcy Lotnictwa Polskiego, Redakcja Przeglądu WLOP, Poznań 1998
Leksykon Historii Polski, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1995
E. Gawlikowska-Świechowska: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie-współpraca polsko-ukraińska, Fundacja Kultury Polskiej, 1995
L. Grot, T. Konecki, E. Nalepa: Pokojowe dzieje Wojska Polskiego, Wojskowy Instytut Historyczny im. Wandy Wasilewskiej, 1988
W. Hermaszewski: Moje przestworza, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1995
W. Jaruzelski: Obrachunki z przeszłością/w/Polska pod rządami PZPR, Wydawnictwo Profi, Warszawa 2000
F.-A. Kadell: Die Katyn Lüge: Geschichte einer Manipulation: Fakten, Dokumente und Zeugen, F. A. Herbig, 1991
H.P. Kosk: Generalicja Polska, tom II, Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, Pruszków 2001
L. Kowalski: Generałowie, Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa 1992, s. 56−87, wywiad z marca 1990
L. Kowalski: Generał ze skazą, Wydawnictwo Rytm, Warszawa 2001
J. Królikowski: Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943−1990. T. III. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010. ISBN 978-83-7611-801-7. OCLC833638240. Brak numerów stron w książce
Kto jest kim w Polsce 1984. Informator encyklopedyczny, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1984
Kto jest kim w Polsce 1989. Informator encyklopedyczny, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989
J. Kuropieska: Obozowe refleksje. Oflag 2C, Wydawnictwo MON, Warszawa 1974
W. Lisowski: Polskie Korpusy Kadetów, Wydawnictwo MON, Warszawa 1982
P. Martell, G.P. Hayes: World military leaders, Bowker, New York 1974
J. Poksiński, TUN. Tatar–Utnik–Nowicki, Represje wobec oficerów Wojska Polskiego w latach 1949–1956, Warszawa 1992, ISBN 83-11-07980-3.
M. Rakowski: Dzienniki polityczne, tom 9, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2005
I. Rowecka: W życiu i w legendzie, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 1998
R. Rybka, K. Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935−1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2004. ISBN 978-83-7188-691-1.
Sejm PRL IX kadencji, Warszawa 1986
J. Stroynowski: Who’s who in the socialist countries of Europe: a biographical encyclopedia of more than 12,600 leading personalities in Albania, Bulgaria, Czechoslovakia, German Democratic Republic, Hungary, Poland, Romania, Yugoslavia, Tom 3, K.G. Saur Pub., 1989
H. Tomiczek, M. S. Zarudzki: Jeniecka konspiracja wojskowa w Oflagu IIC Woldenberg, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1989
J. Wodzyński, St. Łodygowski: Księga pamięci kadetów II Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Rytm, Warszawa 2001
Pamięć wiecznie żywa. 40 lat działalności Rady Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, Warszawa 1988
Rocznik Oficerski 1939
Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, tom XIII (Suplement), Wydawnictwa PWN, Warszawa 1970