Jest to jedna z najstarszych osad w granicach współczesnych Katowic, którego historia sięga historycznej osady Uniczowy. Pierwsza zaś wzmianka o wsi Piotrowice pojawia się zaś w dokumencie z połowy XV wieku. Piotrowice było do początków XX wieku osadą typowo rolniczą, w której działały także młyny, w tym kilka na Ślepiotce. Z biegiem czasu wieś ta przekształciła się w osadę przemysłową, rosła także liczba mieszkańców, a wraz z tym rozwijała się działalność oświatowo-kulturalna. W 1907 roku uruchomiono w Piotrowicach fabrykę maszyn górniczych – późniejszy „Famur”. W kwietniu 1951 roku Piotrowice włączono do Katowic, a w czasach Polski Ludowej powstawały w dzielnicy nowe osiedla mieszkaniowe: Targowisko i Odrodzenia.
Historyczna gmina Piotrowice poza samą osadą sięgała także obszarów Zadola, Ochojca i Kostuchny. W Piotrowicach wyróżniano następujące osady i osiedla: Skały, Piasek, Kempa, Zadole, Skotnica, Targowisko, Gać i Kąty, a także kolonie: Kostuchna i Ochojec. Północna granica dawnej gminy Piotrowice biegła wzdłuż Ślepiotki, od wschodu w rejonie linii kolejowej w kierunku Murcek, od południowego wschodu gmina obejmowała tereny Kostuchny, granica Piotrowic z Podlesiem od południowego wschodu biegła na potoku wypływającym do Mlecznej za dzisiejszą ulicą K. Stabika, zaś na zachodzie znajdują się Kąty, które graniczą z Zarzeczem[5].
Pod względem budowy geologicznej Piotrowice położone są w zapadlisku górnośląskim, które wypełnia utwory pochodzące z karbonu (głównie zlepieńce, piaskowce i łupki ilaste zawierające pokłady węgla kamiennego)[6]. Dzielnica położona jest na terenie trzech jednostek morfogenetycznych[7]. Północna część znajduje się w Rowie Kłodnicy, stanowiącym obniżenie tektoniczne wypreparowane w utworach karbonu. Tereny Piotrowic bezpośrednio wzdłuż doliny Mlecznej zawarte są w Obniżeniu Górnej Mlecznej[8], zaś wschodnia część Piotrowic położona jest na Płaskowyżu Murcek, które jest zbudowane z utworów karbońskich[9].
Klimat Piotrowic nie wyróżnia się zbytnio od warunków panujących w całych Katowicach[10], a jedynie jest modyfikowany przez lokalne czynniki (topoklimat). Występuje tu klimat umiarkowany przejściowy z przewagą prądów oceanicznych nad kontynentalnymi[11]. Tereny dzielnicy położone są w dorzeczu dwóch głównych dorzeczy Polski: Wisły i Odry, a pomiędzy nimi przebiega dział wodny I rzędu. Dorzecze Wisły obejmuje południową część dzielnicy, która odwadnia Mleczna, zaś północną część wpływająca do KłodnicyŚlepiotka[12].
Współcześnie w strukturze przyrodniczej Piotrowic główną rolę odgrywa zieleń urządzona w formie nasadzeń przyulicznych, zieleni podwórek, cmentarzy, placów i skwerów. Na siedliskach zurbanizowanych rozwinęły się m.in. zbiorowiska ruderalne, zasięgiem sięgająca cały obszar dzielnicy. Południowe tereny dodatkowo porasta roślinność terenów porolnych, zaś wschodnia obejmują bory mieszane i lasy mieszane, mające charakter lasów gospodarczych[13]. W Piotrowicach zaznacza się niedostatek ogólnodostępnych terenów zielonych do codziennego wypoczynku. Brak jest tutaj także parków o randze dzielnicowej[14]. Jedynym pomnikiem przyrody w Piotrowicach jest grusza pospolita rosnąca przy ulicy A. Grottgera 10c[15].
Na wschód od Piotrowic znajduje się rezerwat przyrody „Ochojec”, powołany w 1982 roku dla ochrony roślin górskich o reliktowym zasięgu na obszarze Górnego Śląska. Obejmuje on ponad 25-hektarowy fragment rozległego kompleksu lasów w dolinie Ślepiotki[16].
Historia
Do XIX wieku
Kaplica z 1922 roku przy ulicy ulicy A. Grottgera 3, wybudowana w miejscu po dawnej kaplicy powstałej na mogiłach poległych żołnierzy w bitwie z 1644 roku
Najstarsze ślady osadnictwa na terenie obecnych Piotrowic pochodzą z okresu neolitu (ok. 5000 lat temu). Zostały one odkryte w latach 1925–1938 na północnych krańcach, przy granicy z Ochojcem w dolinie Ślepiotki. Była to osada kultury przedłużyckiej. Kultura ta znała ogień i garncarstwo, wykopano także narzędzia krzemienne[17].
Pierwsza historyczna wzmianka w dokumentach o terenach współczesnych Piotrowic datowana jest na rok 1287 i pochodzi z dokumentu wystawionego w Rybniku przez księcia raciborskiegoMieszka. Dokument ten wskazuje m.in. na las – Popowe Kąty, które znajdowały się na północ od Głębokiego Dołu i na wschód od szosy do Zarzecza. Las ten znajdował się rejonie Kątów Piotrowickich[18].
Same zaś Piotrowice są jedną z najstarszych osad w granicach współczesnych Katowic. Tworzyły one wraz z Podlesiem i Zarzeczem jedną wieś – Uniczowy[19]. Wsie te z biegiem czasu się usamodzielniły, zaś początkowo były ona pisane wraz z określeniem Uniczowy. Dawna zaś nazwa Uniczowy z biegiem czasu ulegała natomiast zapomnieniu – przetrwała ona natomiast w nazwie jednej z katowickich ulic – ulica Uniczowska[20].
Pierwsza wzmianka o wsi komornej Piotrowice pochodzi z połowy XV wieku, w którym ówczesny książę pszczyński Janusz Raciborski zatwierdził wolnemu sołtysowi Piotrowic (Petrowicz-Uniczowa) Piotrowi Ostrzeżonemu prawo do posiadania karczmy, młyna, stawików i gruntów[19]. Sama zaś nazwa Piotrowice przypuszczalnie pochodzi od imienia sołtysa Piotra, który stał się wolnym sołtysem i otrzymał dziedziczną funkcję sołtysa[21]. Właścicielami wsi Piotrowice, po usamodzielnieniu się Podlesia i Zarzecza, był ród Promnitzów, a następnie kolejni właściciele ziemi pszczyńskiej – książęta Anhalt-Köthen i Hochbergowie[19].
W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 roku wieś została wymieniona jako Petrowicze Vnicziowy[22] (bądź Petrowicze Unitzowy)[23]. W dokumentach dotyczących Piotrowic w XVI wieku człon Uniczowy nie był już przeważnie używany[24]. Według urbarza pszczyńskiego z 1593 roku, w Piotrowicach mieszkało 10 kmieci, sołtys Maciej i 5 zagrodników. Działał wówczas również należący do sołtysa młyn[25]. W 1629 roku w Piotrowicach działała karczma, zaś w początkach XVIII wieku funkcjonowały tutaj cztery tego typu zakłady[26].
W dniu 28 sierpnia 1644 roku podczas wojny trzydziestoletniej doszło w rejonie Piotrowic do bitwy wojsk szwedzkich z połączonymi wojskami, zgromadzonymi w ramach układu księcia pszczyńskiego Zygfryda II Promnitza i biskupa krakowskiegoPiotra Gembickiego w celu wypędzenia wojsk szwedzkich z okolicy. Wojska te zebrały się pod Tychami. Jeden z dwóch hufców pod dowództwem Żogoły ruszył w stronę Piotrowic, atakując znajdujący się we wsi szwedzki obóz sztabowy. Wojska te wyparły Szwedów w kierunku Mikołowa[27]. Jeszcze w tym samym roku w rejonie dzisiejszej ulicy A. Grottgera 3 postawiono na mogiłach poległych żołnierzy kaplicę[28].
W XVII wieku obszar Piotrowic był znacznie większy niż obecnie. Z zachowanego dokumentu wystawionego 22 lipca 1649 roku[28] w Pszczynie wynika, że Piotrowice graniczyły bezpośrednio z Mysłowicami, Załężem i Kuźnicą Bogucką[28]. W połowie XVII wieku wieś posiadała folwark na terenie obecnego Ochojca oraz kolonię – obecne Zadole[19]. Od XVII wieku w Piotrowicach funkcjonowały trzy młyny wodne: dwa na Ślepiotce oraz jeden w centrum wsi, na rzece Mlecznej, wówczas zwanej Dupina[19].
Od połowy XVIII wieku następował rozwój miejscowości w związku z uruchomieniem traktu handlowego wiodącego z Mikołowa do Mysłowic, który wykorzystywano m.in. do przewozu wielickiej soli[19]. Piotrowice były miejscowością graniczną ziemi pszczyńskiej, zaś na granicy Piotrowic i Ochojca znajdował się punkt poboru cła drogowego[18]. W 1795 roku w Piotrowicach na Ślepiotce działał młyn – ówczesnym właścicielem był Jan (Jonek) Gruszka[29].
Od XIX wieku do II wojny światowej
W XIX wieku wieś liczyła już blisko 800 mieszkańców – w 1830 roku Piotrowice liczyły 751 mieszkańców[30]. W 1819[31] (bądź w 1818[30]) roku założono pierwszą szkołę, w której w latach 1847–1850 uczył Karol Miarka – pisarz i działacz narodowy. Starania o budowę nowej szkoły rozpoczęto w 1856 roku[30]. W dniu 28 czerwca 1885 roku doszło do pożaru, w którym spłonęła szkoła oraz kilka sąsiednich domów[32].
W 1874 roku podczas pruskiej reformy administracji ustanowiono okręgi urzędowe, obejmujące kilka gmin i obszarów dworskich – Amtsbezirk[33]. Powołano także okręg urzędowy Piotrowice (niem.Amtsbezirk Petrowitz), w skład którego weszły gminy wiejskie Ligota i Piotrowice i obszar dworski Piotrowice[34]. Do gminy Piotrowice zaś poza samą wsią należała także Kostuchna, zaś do obszaru dworskiego Piotrowice należał m.in. przysiółek Ochojec[35].
Tablica na budynku przy ulicy Armii Krajowej 104, upamiętniająca miejsce, gdzie znajdowała się szkoła, w której nauczał Karol Miarka
W 1879 roku powstała droga łącząca Mikołów z Katowicami przez Piotrowice. Piotrowicki odcinek tej drogi to obecna ulica gen. Z. Waltera-Jankego[36].
Na początku XX wieku Piotrowice zaczęły zmieniać swój charakter wsi rolniczej, stopniowo przekształcając się w osadę przemysłową[30]. W 1910 roku liczyły już około 3500 mieszkańców, z których część znalazła zatrudnienie w przemyśle i górnictwie[30]. Dało to początek zorganizowanej aktywności związkowej, politycznej i kulturalnej w gminie. Jeszcze w tym samym roku powstała w Piotrowicach filia Związku Zawodowego Polskiego, działała także komórka Polskiej Partii Socjalistycznej założona w 1908 roku. Zorganizowano oddziały Towarzystwa Czytelni Ludowych. Już od 1912 roku działało tu Towarzystwo Śpiewu „Jutrzenka” (powołane w 1911 roku[37]), Rada Chłopska, a od 1920 roku Związek Towarzystw Polek i Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Centrum kulturalnym stał się wówczas park w Zadolu, z amfiteatrem. Z kolei część ludności niemieckiej, zwłaszcza nauczycieli i urzędników, działała w Ostmarkenverein, organizacji której programowym celem było propagowanie kultury niemieckiej[30].
W dniu 19 lutego 1919 roku w Piotrowicach i Kostuchnie z inicjatywy Piotra Gierlotki i Karola Stabika powołano oddział Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Oddział piotrowickiej grupy POW przekształcono w kompanię powstańczą 1. Pułku Pszczyńskiego 2. Baonu pod dowództwem Leopolda Kocmy[38]. W Piotrowicach w dniu 18 czerwca 1919 roku zorganizowano spotkanie komendantów POW powiatu pszczyńskiego, w którym domagano się rozpoczęcia powstania jeszcze w czerwcu 1919 roku[39]. Spotkanie w Piotrowicach zorganizowano także 12 sierpnia tego samego roku[40]. W dniu 17 sierpnia 1919 roku doszło do wybuchu pierwszego powstania śląskiego[40]. W Piotrowicach grupa powstańców zebrała się, by połączyć się z grupą POW z Kostuchny. W lasach pod Czułowem doszło do wymiany ognia pomiędzy powstańcami a oddziałami Grenzschutzu[41]. Drugie powstanie śląskie wybuchło 19 sierpnia 1920 roku. Dzień później grupa powstańców z Piotrowic przeprowadziła atak w lesie na przejeżdżający szosą mikołowską 15-osobowy oddział niemieckiej policji Sipo[42]. W plebiscycie 89% mieszkańców gminy oraz prawie wszyscy mieszkańcy obszaru dworskiego (58 przeciwko 1 głosowi[43]) opowiedziało się za przynależnością Górnego Śląska do Polski[30]. Do trzeciego powstania śląskiego doszło w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku[44]. Komendantem powstańców z Piotrowic był Piotr Gierlotka, a dowódcą kompanii Wilhelm Widuch. Kompania ta wchodziła w skład I Batalionu Pułku Pszczyńskiego. Powstańcy walczyli m.in. w Strzebniowie i pod Górą św. Anny. Piotrowice po powstaniach znalazły się w Polsce, w autonomicznym województwie śląskim[45].
Po 1945 roku Piotrowice ponownie zaczęły się rozwijać. Otwarto pierwszą szkołę średnią: Zespół Szkół Poligraficznych, rozbudowywała się „Piotrowicka Fabryka Maszyn” (późniejszy „Famur”), wzrastała liczba mieszkańców – zaraz po II wojnie światowej sięgała ona w całej gminie poziomu 10 tysięcy osób[50]. W dniu 1 kwietnia 1951 roku zniesiono powiat katowicki, a jednocześnie w granice Katowic włączono m.in. gminę Piotrowice[51]. Mimo tego faktu nadal funkcjonował w Piotrowicach Urząd Stanu Cywilnego, udzielano ślubów i prowadzono ewidencję zgonów[52] aż do 1974 roku, gdy piotrowicki USC zlikwidowano[53]. Natomiast nigdy jak dotąd Piotrowice nie były dzielnicą administracyjną. W podziale takim, ustanowionym 5 października 1954 roku, Piotrowice znalazły się w dzielnicy administracyjnej Ligota[54]. Podział Katowic na dzielnice został zniesiony w 1973 roku[55].
W związku ze wzrostem liczby mieszkańców budowano nowe bloki mieszkalne i osiedla. W latach 70. zbudowano bloki mieszkalne przy ulicy T. Kościuszki, w latach 80. XX wieku w Piotrowicach znalazła się siedziba spółdzielni mieszkaniowej „Silesia”, pod jej administracją znajdują się wzniesione w tej dekadzie osiedle Targowisko[50], zbudowane na terenie dawnego targowiska gminnego (między ulicami Szewską, Jastrzębią, Zbożową, Targową i gen. Jankego) oraz os. Żurawia (ul. Żurawia i Sobocińskiego)[56]. Na granicy z Ochojcem, na terenie dawnych pól uprawnych, wzniesiono osiedle mieszkaniowe dla 20 tysięcy mieszkańców: osiedle Odrodzenia. Równolegle rozwijało się budownictwo indywidualne, a od lat 90. XX wieku także deweloperskie, zagospodarowano pod budowę domków szeregowych teren między ulicami A. Kostki-Napierskiego a Głuszców oraz przy ulicy K. Kornasa i ulicy ks. S. Wilczewskiego[50].
Dnia 16 września 1991 roku Rada Miejska w Katowicach przyjęła uchwałę, na mocy której podzielono Katowice na 22 pomocnicze jednostki samorządowe i 22 obszary ich działania. W tym czasie powołano także jednostkę samorządową nr 19 Ochojec – Piotrowice (późniejsza dzielnica Piotrowice-Ochojec), w której znalazły się Piotrowice[57].
W dniu 21 listopada 2001 roku oddano do użytku wiadukt nad ulicą Armii Krajowej, którym obecnie odbywa się ruch pociągów. W latach 80. i 90. szlabany przed funkcjonującym wówczas przejazdem kolejowo-drogowym w Piotrowicach były opuszczone 13-14 godzin na dobę, a czas oczekiwania samochodów przed przejazdem sięgał 50 i więcej minut[58]. W dniu 12 kwietnia 2021 roku z udziałem premieraMateusza Morawieckiego i prezydenta KatowicMarcina Krupy oddano do użytku węzeł drogowy na skrzyżowaniu ulic T. Kościuszki i Armii Krajowej. Prace modernizacyjne rozpoczęto w 2018 roku, a w ramach tej inwestycji powstało dwupoziomowe skrzyżowanie ulic, z czego dołem poprowadzono ciąg DK81[59].
Demografia
W 1840 roku w Piotrowicach znajdowały się 42 domy, w których mieszkało 751 osób[60], zaś w 1871 roku gmina liczyła 1403 osoby, z czego urodzonych w Piotrowicach było 1073, zaś przybyłych 330. W strukturze wyznaniowej dominowali mieszkańcy wyznania rzymskokatolickiego – 1382 osoby. Ponadto żyło 9 ewangelików i 12 Żydów[60]. W 1910 roku podczas pruskiego spisu powszechnego odnotowano w Piotrowicach 3659 osób mówiących tylko w języku polskim, 304 mówiących po niemiecku i 3 mówiące obydwu językach. W 1934 roku w gminie Piotrowice, a której znajdowały się także: Ochojec, część Kostuchny, Zadole i Kąty, mieszkało 8195 mieszkańców, w tym 86 ewangelików i 11 Żydów[61]. Gmina Piotrowice w 1936 roku liczyła 8066 mieszkańców[46]. Po II wojnie światowej w Piotrowicach mieszkało około 7,5 tysiąca osób, zaś w całej gminie około 10 tysięcy[50].
Na poniższym wykresie przedstawiono rozwój demograficzny wsi i późniejszej gminy Piotrowice w latach 1629–1938:
Źródła danych: 1629[62]; 1780[62]; 1825[63]; 1840[62][60] (wg innego źródła[30] tyle samo mieszkańców było w 1830 roku); 1861[62]; 1871[63]; 1885[64] 1891[63]; 1900[63] (wg innego źródła[30] w 1900 roku mieszkały 2053 osoby); 1905[64] (według innego źródła[62] w gminie mieszkało wówczas 2931 osób); 1910[64] (według innego źródła[62] Piotrowice liczyły wówczas 3500 osób); 1931[62]; 1934[63]; 1938[62]
Początki przemysłu w Piotrowicach sięgają XX wieku. W 1907 roku powstała tutaj fabryka urządzeń i maszyn górniczych[30] – w późniejszych latach jeden z największych zakładów przemysłu metalowego[65]. Fabryka ta od 1930 roku nosiła nazwę Piotrowickiej Fabryki Maszyn. Zatrudniała ona około 80-250 pracowników[46]. W 1966 roku zakład zmienił nazwę na „Famur”[66]. Piotrowicka Fabryka Maszyn „Famur” w latach 60. i 70. XX wieku przeszedł dalszą modernizację. W 1975 roku wyprodukowano w niej 168 kombajnów górniczych, 700 pomp i 350 silników hydraulicznych. W tym czasie zakład ten był w światowej czołówce producentów sprzętu dla górnictwa[67].
Wraz z powstaniem gminy rozwijało się w Piotrowicach także rzemiosło. Na początku XX wieku działały tutaj warsztaty wszystkich podstawowych rzemiosł[68]. Jeszcze w XIX wieku działało tu kilka kuźni. Ponadto przed I wojną światową swoje zakłady mieli tutaj: stolarze, elektrycy, szewcy, piekarze, krawcy, rzeźnicy i fryzjerzy[69]. Po I wojnie światowej, przy ulicy Kasztanowej Boronowscy otworzyli zakład fotograficzny „Gloria”, zaś ich synowie byli fotografami zawodowymi. Zakład fotograficzny powstał także przy ulicy gen. Z. Waltera-Jankego 167. Warsztat w Piotrowicach miał także od 1923 roku kamieniarz Józef Mendecki, a po II wojnie światowej jego syn. W okresie międzywojennym działała tutaj betoniarnia. Ponadto znajdowały się tutaj dwie rozlewnie piwa i wód mineralnych, a także działał wyrób konserw[70]. Na początku lat 60. XX wieku w rejonie późniejszego osiedla Targowisko powstała giełda owocowo-warzywna. Była to całodobowa hurtownia, działająca do czasu wybudowania w jej miejscu nowego osiedla mieszkaniowego[71].
W Piotrowicach występują pod ziemią bogate pokłady skały wapiennej, co doprowadziło do rozwoju w przeszłości do rozwoju górnictwa tych kruszyw. W pracach topograficznych z 1860 roku wskazano, iż na obszarze powiatu pszczyńskiego w tamtym czasie działało 26 dużych pieców wapiennych, w tym w Piotrowicach[72]. W 1896 roku książę pszczyński wydał koncesję na wydobywanie wapienia w Piotrowicach. Wapienniki wybudowano po obydwu stronach obecnej ulicy Armii Krajowej, w okolicy cmentarza. Najwięcej wapna palonego sprzedano w 1908 roku – 2538 m³. Ostatni piec wapienny rozebrano w 1959 roku[73].
W 1921 roku w Piotrowicach w miejscu zakładów konstrukcji żelaznych „Elevator” powstały Warsztaty Naprawcze Taboru Kolejowego[65]. W warsztatach przeprowadzano naprawy wagonów kolejowych. Po II wojnie światowej zakłady te przekształcono w Kolejowe Zakłady Zabezpieczenia Ruchu i Łączności PKP[74].
W 1931 roku, pomiędzy Piotrowicami a Kostuchną, w lesie brzozowym przy Skotnicy, zaczęły powstawać biedaszyby. Wydobywano w nich węgiel kamienny z pola „Emanuel”, z pokładu 318 o miąższości 2,8 m, a szyby były kopane do 18 m głębokości. Wydobywanie w nich węgla kamiennego trwało do 1938 roku[75]. Przy piotrowickim cmentarzu kopalnia „Murcki” w październiku 1983 roku rozpoczęła budowę szybu wentylacyjnego „Zygmunt”. Szyb ten oddano do użytku 28 lutego 1989 roku[76].
Placówki handlowo usługowe w Piotrowicach współcześnie koncentrują się w rejonie skrzyżowania głównych ulic w obrębie dawnych, silnie przekształconych wsi – w tym przypadku to skrzyżowanie ulic Armii Krajowej i Z. Waltera-Jankego[77].
W Piotrowicach znajduje się węzeł kolejowy, w którym rozchodzą się linie kolejowe z Katowic w dwóch kierunkach: do Bielska-Białej oraz Rybnika, a dalej Zebrzydowic i granicy państwa. Przez tereny Piotrowic przebiegają linie: 139Katowice – Zwardoń[80] i 140Katowice Ligota – Nędza[81]. Pierwsza trasa kolejowa na terenie Piotrowic została otwarta 20 stycznia 1858 roku. Był to fragment linii kolejowej, który połączył Mikołów z Ligotą (obecnie Katowice Ligota) o długości 9 km (bądź też była to otwarta 30 kwietnia 1856 roku linia na odcinku Ligota – Orzesze[81]). Trasę tę wybudowało Towarzystwo Kolei Wilhelma. Linię tę na polecenie prezesa Rejencji Opolskiej przedłużono do Katowic. Po połączeniu Katowic z Mikołowem przez Piotrowice kursowały 22 pociągi dziennie[82].
W 1900 roku ruszyły prace nad budową linii łączącej Katowice z Tychami przez Piotrowice. Pierwsze pociągi uruchomiono w 1910 roku – z uwagi na niepewne nasypy wybudowane na byłych stawach, kursowały początkowo tylko lekkie pociągi towarowe. Pociągi pasażerskie ruszyły w 1912 roku (otwarcie linii na odcinku Ligota – Tychy nastąpiło 2 listopada 1902 roku[80]), zaś dopiero po I wojnie światowej w Piotrowicach zatrzymywały się także pociągi do Tychów[58].
Przystanek kolejowy w Piotrowicach oddano do użytku w 1895 roku. Peron znajdował się wówczas po wschodniej stronie ulicy w kierunku Ligoty, zaś przy peronie postawiono budynek dróżnika, w którym także sprzedawano bilety – w pierwszym roku sprzedano ich ponad 3000[32]. Budowę dworca kolejowego na piotrowickim przystanku rozpoczęto w 1912 roku[58].
Największe natężenie ruchu kolejowego przez Piotrowice trwało pod koniec lat 80. XX wieku, zaś w latach 90. ruch ten zmalał na rzecz transportu samochodowego. Uciążliwością był przejazd kolejowy z ulicą Armii Krajowej. W 1999 roku rozpoczęto prace nad budową wiaduktów pod tą ulicą. Ruch samochodowy pod nowymi wiaduktami został uruchomiony 21 listopada 2001 roku[58].
W Piotrowicach znajduje się łącznie 13 przystanków: Piotrowice Barcelońska, Piotrowice Bukszpanowa Kaplica, Piotrowice Cmentarz, Piotrowice Dworzec PKP, Piotrowice Działowa, Piotrowice Fabryka Maszyn, Piotrowice Miłe Zacisze, Piotrowice Osiedle, Piotrowice Pętla, Piotrowice Skrzyżowanie, Piotrowice Szkoła, Piotrowice Tyska i Piotrowice Wojska Polskiego. Na znajdującym się w centrum Piotrowic, na skrzyżowaniu ulic Armii Krajowej i gen. Z. Waltera-Jankego, czterostanowiskowym przystanku Piotrowice Skrzyżowanie zatrzymywało się, według stanu z połowy maja 2022 roku, 9 linii autobusowych, w tym jedna nocna. Linie te łączą Piotrowice z innymi częściami Katowic, a część z nich także z innymi miastami Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii: z Czeladzią, Mikołowem, Mysłowicami i Tychami[85]
Architektura i urbanistyka
Rozwój urbanistyczny
Najstarszy dom w Piotrowicach, położony przy ulicy Załogowej 1
Pierwsze osadnictwo w Piotrowicach było lokalizowane w dolinie Mlecznej. Historyczne centrum osady, gdzie ulokowano pierwsze domy, wyznaczają ulice: Kasztanowa, Świerkowa i Wojska Polskiego. Ulice te stanowiły fragment dawnego traktu zwanego Furmańcem[86]. Tradycyjne budownictwo w XVIII i XIX wieku składało się przeważnie z drewnianych budynków o konstrukcji zrębowej i dwutraktowym układem wnętrza, zaś na nadprożu umieszczano napis fundacyjny i datę budowy. Stawiano także domy z cegieł i kamienia, które były kryte dachówką[86]. W 1830 roku w Piotrowicach znajdowały się łącznie 42 domy[30].
Najstarszym budynkiem w Piotrowicach[87] jest pochodzący z przełomu XIX i XX wieku wiejski dom mieszkalny przy ulicy Załogowej 1[88]. Ponadto do najstarszych budynków na terenie Piotrowic, których historia sięga II połowy XIX wieku, należą domy przy ulicy: A. Grottgera 28, A. Kostki-Napierskiego 15, gen. Z. Waltera-Jankego 183 i 216 oraz Wojska Polskiego 48[89]. Na początku XX wieku Piotrowice ze wsi zaczęły się przekształcać w osadę podmiejską[30]. Wraz ze wzrostem liczby mieszkańców wsi, w tym czasie także zaczęto budować domy wielokondygnacyjne, murowane i otynkowane[86]. Zabudowa powstała w latach 1900–1922 znajduje się w różnych miejscach Piotrowic, a koncentruje się głównie w rejonie ulic: K. Darwina, Kasztanowej, A. Grottgera, gen. Z. Waltera-Jankego i Wojska Polskiego[89]. W latach międzywojennych nastąpił znaczny rozwój urbanistyczny Piotrowic. Nowa zabudowa powstawała wzdłuż ulicy Armii Krajowej oraz ulicy gen. Z. Waltera-Jankego[46]. Po 1934 roku budowano rocznie ponad 200 domów[90].
W czasach Polski Ludowej pierwsze bloki mieszkalne w Piotrowicach zaczęto budować w drugiej połowie lat 60. XX wieku pomiędzy ulica T. Kościuszki a ulicą Żurawią. W latach 70. XX wieku Wydział Architektury wspólnie z Komitetem Wojewódzkim KW PZPR przygotował plany wyburzenia historycznych domów celem budowy nowoczesnego centrum Katowic. W wyniku działań miejscowych komitetów oraz kryzysu gospodarczego w 1982 roku odstąpiono od tych planów. Pomimo tego dochodziło do wyburzeń pod nową zabudowę – najwięcej w rejonie Skotnicy oraz przy targowisku[90].
W marcu 1977 roku rozpoczęto prace nad budową osiedla Targowisko[91], powstałego w rejonie ulic A. Fredry oraz gen. Z. Waltera-Jankego. Zostało ono zaprojektowane przez Zygmunta Fagasa[50]. Osiedle to budowano do 1980 roku[56]. Rozwijało się także budownictwo indywidualne i spółdzielcze w postaci domów jednorodzinnych[50].
Na początku lat 80. XX wieku na pograniczu Piotrowic i Kostuchny, w rejonie ulic: Tyska, S. Łętowskiego, A. Kostki-Napierskiego i M. Radockiego, rozpoczęto budowę osiedla Odrodzenia, zaprojektowanego przez wrocławski zespół architektów przy współpracy z katowickim „Inwestprojektem”[50]. Prace budowlane przy osiedlu rozpoczęto w 1979 roku. Było ono fragmentem założenia architektoniczno-urbanistycznego z końca lat 70. XX wieku, przewidujący budowę dużego zespołu osiedli mieszkaniowych na 120 tysięcy osób[56].
Pomniki i tablice pamiątkowe
Na terenie Piotrowic znajdowały się bądź znajdują następujące miejsca pamięci:
Płyta upamiętniająca poległych w czasie powstań śląskich i II wojny światowej (ul. Armii Krajowej 64; Zespół Szkół Poligraficzno-Mechanicznych im. Armii Krajowej)[92],
Dawna mogiła zbiorowa wojenna żołnierzy niemieckich na cmentarzu przy ulicy Armii Krajowej – w 2007 roku dokonano ekshumacji na cmentarz żołnierzy niemieckich w Siemianowicach Śląskich przy ulicy H. Krupanka[92].
Oświata
Gmach Zespołu Szkół Poligraficzno-Mechanicznych im. Armii Krajowej (ul. Armii Krajowej 84)
Początki szkolnictwa w Piotrowicach sięgają 1765 roku, kiedy to w Prusach zaczęła obowiązywać ustawa o powszechnym obowiązku szkolnym[93]. W dniu 18 czerwca 1810 roku inspektor szkolny Nygo z Mysłowic podjął decyzję o założeniu w Piotrowicach szkoły. W tym czasie dzieci uczęszczały pieszo do szkoły w Mikołowie[94]. W dniu 19 lutego 1819[95] (bądź w 1818[30]) roku otwarto w Piotrowicach pierwszy budynek szkolny przy skrzyżowaniu ulic Wojska Polskiego i Armii Krajowej. Pierwszym nauczycielem w nowej placówce został Antoni Hartmann. W 1865 roku dobudowano piętro oraz mieszkanie dla nauczyciela[95]. W piotrowickiej szkole 1 lipca 1847 roku pracę zaczynał nauczyciel Karol Miarka. Nauczał on do maja 1850 roku[96]. Budowę nowej szkoły przy piotrowickim rynku w rejonie ulicy Armii Krajowej rozpoczęto w 1901 roku. Nauczanie w placówce zainaugurowano zaś rok później, a w nowej szkole znajdowały się 4 sale. W 1908 roku do szkoły uczęszczało 462 uczniów, w ty, 15 pochodzenia niemieckiego[97].
W 1929 roku rozpoczęto prace budowlane nad gmachem nowej szkoły powszechnej przy obecnej ulicy gen. Z. Waltera-Jankego. Nauczanie w niej rozpoczęto 7 grudnia 1931 roku, zaś w styczniu 1936 roku szkołę rozdzielono na dwie części: na Szkołę Powszechną nr 1 Piotrowicach dla chłopców, z wejściem od strony południowej i Szkołę Powszechną nr 2 w Piotrowicach dla dziewcząt, z wejściem od północy. W szkole nr 1 uczyło się 507 chłopców, zaś do szkoły nr 2 chodziło 428 dziewcząt. W tym samym roku gmach szkoły rozbudowano w kierunku północnym. Szkołę scalono w 1953 roku, tworząc Szkołę Podstawową nr 28 w Katowicach[98].
Przy dzisiejszej ulicy Armii Krajowej w 1950 roku została założona Zasadnicza Szkoła Zawodowa, kształcąca uczniów w różnych profesjach. W 1978 roku szkoła ta przekształciła się w Zespół Szkół Poligraficzno-Mechanicznych[99]. W dniu 1 września 1955 roku zainaugurowano nauczanie w Technikum Centralnego Związku Spółdzielczego z siedzibą przy ulicy Harcerzy Września 1939 2. W szkole tej uczono zawodu technika fotografa i technika radiowo-telewizyjnego. W latach 90. szkołę przemianowano na Zespół Szkół Zawodowych im. Edwarda Abramowskiego[100].
W styczniu 1960 roku w ramach obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego otwarto gmach Szkoły Podstawowej nr 32 w Katowicach. Gmach ten znajduje się przy ulicy M. Sobańskiego 86[101].
W latach 60. XX wieku dla szkoły milicyjnej wybudowano nowoczesne obiekty szkolne z basenem i strzelnicą. W tych obiektach w latach 70. Xx wieku skoszarowano oddział ZOMO, a później jednostki specjalne policji[102]. W pomieszczeniach po ZOMO oraz po oddziale antyterrorystycznym policji w dniu 8 lutego 1999 roku uroczyście otwarto Szkołę Policji w Katowicach. Pierwszym komendantem szkoły został Tadeusz Wojtuszko[103].
W budynku byłego hotelu robotniczego PFM-FAMUR w dniu 1 października 1991 roku powstał Górnośląski Prywatny College Ekonomiczny, który w 1994 roku przekształcił się w Górnośląską Wyższą Szkołę Handlową. Pierwszym rektorem została dr Ewa Piastowska[104]. W dniu 1 czerwca 2022 roku uczelnia zmieniła swoją nazwę na Akademia Górnośląska im. W. Korfantego w Katowicach[105].
W Piotrowicach jeszcze do czasów I wojny światowej kultywowane były zwyczaje śląskiej wsi. Obchodzono tutaj święta ludowe, jak m.in. sobótkę czy topienie marzanny[30].
Pierwszą bibliotekę Towarzystwa Czytelni Ludowych na terenie Piotrowic założono przed wybuchem I wojny światowej, a jej organizatorem był Ludwik Widuch – założyciel chóru „Jutrzenka”. W okresie międzywojennym biblioteka znajdowała się przy starej szkole na piotrowickim rynku. Po przeniesieniu Urzędu Stanu Cywilnego do katowickiego Pałacu Ślubów, pomieszczenia po nim zajęła Miejska Biblioteka Publiczna. Drugi z piotrowickich oddziałów MBP powstał w 1984 roku na osiedlu Odroczenia przy ulicy M. Radockiego 70a[106]
W 1911 roku z inicjatywy Ludwika Widucha, Piotra Gierlotki, Henryka Pieczki i Pawła Łaskota powołano Towarzystwo Śpiewu „Jutrzenka”. Grupa ta pierwszy spektakl teatralny wystawiła 9 września 1912 roku w Kostuchnie. W latach 1912–1920 towarzystwo recytowało polskie wiersze i sztuki teatralne[37]. Podczas I wojny światowej „Jutrzenka” zawiesiła swoja działalność, a w grudniu 1918 roku zespół reaktywowano[107]. W 1935 roku nastąpiła reorganizacja chóru mieszanego „Jutrzenka” - powstał wówczas chór męski „Hejnał”[46]. Na początku XXI wieku w Katowicach działało 13 chórów zrzeszonych w Polskim Związku Chórów i Orkiestr, w tym piotrowicki Chór Liturgiczno-Dziecięco-Młodzieżowy przy parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Jana Bosko oraz chór kameralny „Fermata” przy piotrowickiej filii Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach[108].
Z Piotrowicami związany był Roman Pająk. Był to malarz, którego obrazy olejne i freski znajdują się w kościołach w całej Europie oraz w kolekcjach prywatnych. Malował on głównie pejzaże oraz motywy sakralne. Zmarł 8 lipca 1964 roku w Piotrowicach[109]. W Piotrowicach został także założony i zaczynał karierę zespół muzyczny Dżem[110].
W Piotrowicach znajduje się jedna z czterech filii Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach, założonego w 2000 roku. W tym samym roku powstała także sama piotrowicka filia, którą urządzono w wyremontowanym budynku po dawnej przychodni. Budynek ten wcześniej był siedzibą urzędu gminy Piotrowice[111]. MDK „Południe” jest organizatorem życia kulturalnego dzielnicy, prowadzi zajęcia muzyczne, taneczne, kursy językowe, aerobiku i robótek ręcznych. Udostępnia także pomieszczenia i sprzęt amatorskim zespołom muzycznym[112].
Dominującą religią w Piotrowicach jest katolicyzm. Początkowo rzymskokatoliccy mieszkańcy Piotrowic należeli do powołanej w 1222 roku parafii pw. św. Wojciecha Mikołowie[116]. Próbę wybudowania kościoła w Piotrowcach czynione były od 1898 roku[117] bądź też już w 1870 roku – wówczas zamierzano utworzyć parafię obejmującą Piotrowice, Kostuchnę, Ochojec, Murcki i Podlesie[118]. W międzyczasie na tereny Górnego Śląska sprowadzono franciszkanów i podjęto decyzję o budowie zespołu klasztornego w pobliskich Panewnikach. Związane to było z polityką germanizacyjną prowadzoną przez ówczesnego biskupa wrocławskiegoGeorga Koppa. Powstanie nowego klasztoru miało odciągnąć ludność i księży od pielgrzymek do Częstochowy. W 1913 (bądź w styczniu 1914[117]) roku ludność Piotrowic przeszła pod opiekę parafii w Panewnikach[119].
W 1930 roku rozpoczęto w Piotrowicach budowę nowego tymczasowego kościoła z drewna[117]. Poświęcenie tymczasowego kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa odbyło się 26 października 1930 roku[120]. Kurację ustanowiono 1 maja 1931 roku[117], zaś parafię Najświętszego Serca Pana Jezusa ustanowiono 1 listopada 1936 roku[121]. Do budowy właściwego kościoła jednak nie przystąpiono z powodu wybuchu II wojny światowej. W 1956 roku ponownie rozpoczęto przygotowania do budowy właściwej świątyni. Nie doszła ona jednak do skutku, gdyż nie otrzymano zezwolenia na rozbudowę kościoła[122]. Dopiero w 1974 roku przystąpiono do budowy właściwego kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Jana Bosko. Poświęcenia dokonał ówczesny biskup katowicki Herbert Bednorz 15 grudnia 1977 roku[123]. Wcześniej, bo w dniu 9 lutego 1976 roku piotrowicka parafia zyskała dodatkowego patrona – św. Jana Bosko[117]. Cmentarz parafialny parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa o powierzchni 2,135 ha znajduje się przy ulicy Armii Krajowej[124].
Ze względu na rozbudowę Piotrowic i wzrastającą liczbę mieszkańców, w 1986 roku podjęto decyzję o budowie nowej świątyni na osiedlu Odrodzenia. W dniu 10 czerwca 1987 roku papież Jan Paweł II podczas pielgrzymki w Tarnowie poświęcił kamień węgielny pod budowę nowego kościoła pw. Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa. Budowniczym kościoła został ks. Janusz Kwapiszewski. Utworzenie parafii nastąpiło 1 stycznia 1990 roku[125].
W Piotrowicach w latach 1979–1986[126] żyła Katarzyna Szymon. W dniu 8 marca 1946 roku na jej ciele pojawiały się stygmaty i często przeżywała w ekstazie wizje Męki Pańskiej. Odwiedzali ją ludzie z całego świata[127].
Sport i rekreacja
W 1918[128], kwietniu 1919[38] bądź w 1920[129] roku powstało w Piotrowicach i Kostuchnie gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, która należało do okręgu mikołowskiego. Prezesem gniazda został Jan Materla[38]. Towarzystwo prowadziło ćwiczenia na świeżym powietrzu, organizowało wycieczki oraz marsze, zaś w ramach działalności oświatowej wygłaszano referaty i szkolenia w języku polskim. Zjazdy gniazd „Sokoła” organizowano w Zadolu[39]. W latach 1922–1939 w Piotrowicach działało łącznie 13 organizacji sportowych[130].
Pierwsze bardziej znane boisko piłkarskie w Piotrowicach mieściło się w Gaci przy obecnej ulicy Wspólnej. Wspomina się mecze grane tam w latach 20. i 30. XX wieku. Bardziej reprezentacyjne boisko powstało w Skotnicy – zostało ono uroczyście poświęcone 21 sierpnia 1932 roku. Obecnie tereny dawnego boiska zajmują ogródki działkowe przy ulicy A. Kostki-Napierskiego. Nowe boisko w 1935 roku powstało przy Piotrowickiej Fabryce Maszyn, a zaraz po II wojnie światowej na Targowisku[131].
Pierwszych latach powojennych w granicach Piotrowic powołano łącznie trzy kluby sportowe:
Klub Sportowy Fabryki Maszyn – działał w latach 1946–1947; prowadził on sekcję piłki nożnej, zaś później połączył się z „Górnikiem”[132],
ZZK Związek Zawodowy Kolejarzy – działał w latach 1948–1962; prowadził sekcje piłki nożnej i tenisa stołowego; potem część „Kolejarza”[132],
ZKS Okręgowej Komisji Związków Zawodowych – klub piłkarski działający w 1947 roku; potem połączony z „Kolejarzem”[132].
W okresie Polski Ludowej w latach 50. XX wieku organizowano wyścigi motocyklowe po ulicach Piotrowic, zaś co kilka lat przez dzielnicę przejeżdżał także kolarski Wyścig Pokoju. Dwóch mieszkańców Piotrowic brało udział w igrzyskach olimpijskich: Wanda Kaczmarczyk w Rzymie 1960 roku (florecistka) oraz Henryk Nielaba w Tokio w 1964 roku (szpada)[131].
W 2007 roku w Piotrowicach działało 8 klubów sportowych[133].
.jpg)
