PROFILPELAJAR.COM

II powstanie śląskie
	powstania śląskie
	; Pomnik Powstańców Śląskich; w Wodzisławiu Śląskim
Czas	19–25 sierpnia 1920
Miejsce	Górny Śląsk
Przyczyna	spór o przynależność państwową Śląska,; terror niemieckich oddziałów paramilitarnych
Wynik	zwycięstwo powstańców; usunięcie z obszaru plebiscytowego niemieckich organów bezpieczeństwa
Strony konfliktu
Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska	Republika Weimarska Freikorps; Selbstschutz;
Dowódcy
Wojciech Korfanty,; Alfons Zgrzebniok
brak współrzędnych

Ten artykuł należy dopracować:

źródła - przypisy uszczegóławiające do pozycji piśmiennictwa (nie wiadomo skąd pochodzą dane),
nazwy miejscowości są raz z epoki, a raz uwspółcześnione (np. Nowy Bytom, Brzozowice-Kamień, Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie - w 1920 r. jeszcze nie istniały takie nazwy, brak rozróżnienia Królewskiej Huty i Chorzowa, o co chodzi w zapisie Katowice-Wełnowiec? - o Katowice i Wełnowiec, czy tylko o Wełnowiec?.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

II powstanie śląskie – wystąpienie zbrojne trwające od 19/20 sierpnia do 25 sierpnia 1920 r., mające na celu usunięcie z obszaru plebiscytowego niemieckich organów bezpieczeństwa oraz utworzenie mieszanej policji polsko-niemieckiej opartej na zasadzie parytetu. II powstanie śląskie to jedna z pięciu zakończonych sukcesem polskich insurekcji obok dwóch powstań wielkopolskich z 1806 r. i z lat 1918–1919, powstania sejneńskiego z 1919 r. oraz III powstania śląskiego z 1921 r.

Przed II powstaniem śląskim

Przed wybuchem powstania na Górnym Śląsku stopniowo narastało napięcie:

25 kwietnia 1920 r. doszło w Bytomiu, Gliwicach, Katowicach, Królewskiej Hucie, Mysłowicach, Pszczynie, Radzionkowie, Rudzie, Rybniku, Wirku, Wodzisławiu, Zaborzu i Zabrzu do wieców protestacyjnych ludności zorientowanej propolsko przeciwko antypolskiemu terrorowi niemieckiemu. W trakcie wieców domagano się likwidacji Sicherheitspolizei^[1] (w liczbie 5 tys. uzbrojonych Niemców, którzy po wycofaniu innych oddziałów mieli w założeniu strzec porządku – tzw. „Sipo”), która wspomagała i ochraniała niemieckie bojówki rozbijające polskie wiece;
niemieckie bojówki zaatakowały polskie pochody świętujące obchody Konstytucji 3 maja;
rozpoczął się strajk szkolny, w którym młodzież domagała się równouprawnienia dla języka polskiego w szkołach na Górnym Śląsku;
27/28 maja 1920 r. doszło do ataku niemieckich bojówek na Polski Komisariat Plebiscytowy mieszczący się w Hotelu Lomnitz w Bytomiu oraz do zdemolowania lokali powiatowych Polskich Komitetów Plebiscytowych m.in. w Głogówku i Koźlu;
17 sierpnia 1920 r. po fałszywej informacji w prasie niemieckiej o zdobyciu Warszawy przez Armię Czerwoną, w Katowicach bojówki niemieckie zaatakowały przy ul. Warszawskiej siedzibę powiatowego inspektora Międzysojuszniczej Komisji – pułkownika Blancharda. Żołnierze francuscy zmuszeni byli użyć broni, zabijając 10 atakujących. W odwecie doszło do zlinczowania znanego polskiego lekarza dr. Andrzeja Mielęckiego, który opatrywał rannych, a potem zdemolowania siedziby Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Katowicach w hotelu „Deutsches Haus” (na rogu ul. Plebiscytowej i Wojewódzkiej), w trakcie którego pobito dr. Henryka Jarczyka.
17/18 sierpnia 1920 r. ruszyła do walki w Szopienicach polska kompania szturmowa pod dowództwem Jana Stanka^[2].
Po opanowaniu kilku osad wokół Katowic Walenty Fojkis, dowódca pszczyńsko-katowickiego okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, zażądał 18 sierpnia 1920 r. od Dowództwa Głównego POW G.Śl. proklamacji powstania na całym obszarze plebiscytowym^[2].

Przebieg powstania

Powstanie wybuchło w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. Zaraz po wezwaniu do walki wygłoszonym przez Wojciecha Korfantego w poparciu dla działań powstańców rozpoczął się na Górnym Śląsku strajk generalny. Dowództwo POW G.Śl., na czele którego stał Alfons Zgrzebniok, nakazało niezwłoczne rozpoczęcie działań bojowych w 5 okręgach wojskowych. Natychmiastowe zniszczenie na całym terenie sieci łączności sparaliżowało przeciwdziałanie niemieckie i przedwczesne wkroczenie wojsk okupacyjnych^[3]. Dowództwo drugiego powstania miało siedzibę w Dąbrówce Małej.

W dniach 20–21 sierpnia 1920 r.^[4] 2 tys. kilkuset powstańców śląskich^[5] pod dowództwem ppor. Stanisława Krzyżowskiego^[6], powiatowego komendanta POW G.Śl. w Pszczynie^[7], opanowało cały powiat pszczyński (z wyjątkiem Pszczyny, której celowo nie zajęto ze względu na zakaz Dowództwa POW G.Śl.)^[8].

Na Górnym Śląsku powstańcy śląscy zdobyli w toku walk m.in. następujące miejscowości: Szopienice, Mikołów, Murcki, Hołdunów, Dąbrówkę Małą, Janów, Nikiszowiec, Giszowiec, Ochojec, Rozbark, Brzeziny, Dąbrówkę Wielką, Brzozowice, Kamień, Piekary, Miechowice, Bogucice i Bytom (opuszczony wkrótce przez powstańców na żądanie koalicji), a także hutę „Baildon”.

W powiecie rybnickim powstańcy pod dowództwem Jana Wyglendy i Józefa i Mikołaja Witczaków opanowali teren do linii Pszów – Wodzisław – Godów, a oddziały z Józefem Michalskim na czele zdobyły Wodzisław^[9].

Powstańcy śląscy nie zaatakowali większych miast, w których stacjonowały wojska alianckie, jednak, wzbudzając panikę wśród ludności niemieckiej, prowadzono walki w rejonie Mysłowic, Wełnowca, Siemianowic, Łagiewnik, Maciejkowic, Królewskiej Huty, Hajduków i Frydenshuty.

Rząd polski w Warszawie nie wspomógł powstania, ponieważ w tym czasie w pełnym toku znajdowała się kontrofensywa polska przeciw nacierającej na Warszawę Armii Czerwonej (Bitwa Warszawska), rozpoczęta 16 sierpnia 1920 r.

Zakończenie powstania

W związku z tym, że 24 sierpnia Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku nakazała rozwiązać niemiecką Sicherheitspolizei, uznano, że należy zakończyć działania powstańcze, co nastąpiło w dniu 25 sierpnia 1920 r. W ten sposób podstawowy postulat strony polskiej został spełniony^[10].

Po II powstaniu Międzysojusznicza Komisja na miejsce policji niemieckiej wprowadziła mieszane jednostki polsko-niemieckie o nazwie Abstimmungspolizei – Apo, czyli „Policja Plebiscytowa” (składająca się po połowie z Polaków i Niemców). Obiecano też ukaranie sprawców napadów antypolskich. Strona polska z kolei oficjalnie nakazała rozwiązać POW G.Śl. (w rzeczywistości działała nadal pod nazwą Centrala Wychowania Fizycznego) i wydała odezwę do zaprzestania strajku.

Upamiętnienie

Walki w II powstaniu śląskim zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic w okresie po 1989 r.: „KATOWICE 19 VIII 1920”.
Na pomniku Powstańców Śląskich w Wodzisławiu Śląskim umieszczono datę: „1920”^[11].
W 2012 r. w Świętochłowicach powstało Muzeum Powstań Śląskich^[12].

Filmy

reż. Kazimierz Kutz, Sól ziemi czarnej. Premiera: 6 marca 1970 r.

Zobacz też

Przypisy

↑ Policja Bezpieczeństwa (Republiki Weimarskiej) powstała pod koniec 1919.
↑ ^a ^b Encyklopedia Powstań Śląskich, red. F. Hawranek (i in.), Opole 1982, s. 102.
↑ A. Przybylski Wojna Polska 1918–1921, Wojskowy Instytut Naukowo Wydawniczy, Warszawa 1930, s. 204.
↑ J. Ludyga-Laskowski, Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, Warszawa – Wrocław 1973, s. 174.
↑ L. Musioł, Pszczyna. Monografia historyczna, Katowice 1936, s. 476.
↑ Encyklopedia Powstań Śląskich, op. cit., s. 104.
↑ Encyklopedia Powstań Śląskich, op. cit., s. 260
↑ J. Ludyga-Laskowski, op. cit., s. 174–175.
↑ Encyklopedia Powstań Śląskich, op. cit., s. 298.
↑ Świętochłowice: w niedzielę upamiętnienie I i II Powstania Śląskiego [online], dzieje.pl [dostęp 2023-01-29] (pol.).
↑ Pomnik Powstańców Śląskich w Wodzisławiu Śląskim [online], plusydlabiznesu.pl [dostęp 2023-01-29] (pol.).
↑ Muzeum Powstań Śląskich [online], muzeumpowstanslaskich.pl [dostęp 2023-01-29] .

Bibliografia

T. Jędruszczak, Górny Śląsk w 1920 r. Drugie powstanie Śląskie, w: Historia Polski, t. IV, cz. 1, Polska Akademia Nauk, Warszawa 1984, ISBN 83-01-03865-9.
K. Popiołek, Historia Śląska. Od pradziejów do 1945 roku, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1984.
H. Zieliński, Rola powstania wielkopolskiego oraz powstań śląskich w walce o zjednoczenie ziem zachodnich z Polską (1918–1921), w: Droga przez Półwiecze, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969.
Encyklopedia Powstań Śląskich, red. F. Hawranek (i in.), Opole 1982.
J. Ludyga-Laskowski, Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, Warszawa–Wrocław 1973.
L. Musioł, Pszczyna. Monografia historyczna, Katowice 1936.