Bezpośrednia: Wsparcie antycesarskiej opozycji w Rzeszy i napad zbrojny na Saksonię przez Mieszka II w 1028 roku Pośrednia: Dążenia elit Rzeszy do podporządkowywania sobie Polski
Po śmierci Bolesława Chrobrego w 1025 roku nowym władcą Polski został jego drugi syn Mieszko II Lambert, ku niezadowoleniu jego dwóch braci. Zarówno, pominięty przez ojca, starszy syn Bezprym, jak i młodszy Otto Bolesławowic zgłaszali pretensje do udziału we władzy. Mieszko II natychmiast koronował się na drugiego króla Polski, co nie zostało entuzjastycznie przyjęte w Niemczech, gdzie wśród tamtejszych elit nie podobała się wizja niezależnego od cesarstwa silnego Królestwa Polskiego.
Mieszko odziedziczył rozległe państwo, będące efektem wieloletnich konfliktów prowadzonych przez Chrobrego z praktycznie wszystkimi sąsiadami. Polska obejmowała swym zasięgiem Łużyce, do których pretensje zgłaszało Cesarstwo, Grody Czerwieńskie, które starała się odzyskać Ruś Kijowska i być może Morawy, które chcieli odzyskać Czesi (o ile nie odzyskali ich wcześniej). Niezależne od ok. 1005 roku pogańskiePomorze Zachodnie oraz ludność Prus i Połabia, pamiętający próby zawładnięcia nimi przez Bolesława, odnosili się wrogo do chrześcijańskiego państwa piastowskiego. Także stosunki z Węgrami po wojnach toczonych za panowania jego ojca również były napięte. Mieszko miał więc na wszystkich granicach samych wrogów, rosła też liczba przeciwników w kraju, poza wymienionymi wcześniej zazdrosnymi braćmi, była także rosnąca klasa możnowładców, niechętna silnej scentralizowanej władzy, wczesnopiastowska armia, funkcjonująca systemem monarchii wojennej, wymagająca utrzymywania się z łupów zdobywanych w zwycięskich kampaniach i ludność pogańska, buntująca się przeciwko chrystianizacji prowadzonej przez monarchów i instytucje kościelną, zarządzaną w wówczas dużej mierze przez obcokrajowców nie znających rodzimego języka (patrz: tzw. Reakcja pogańska w Polsce).
Nastroję wśród ludności Polski miały być napięte od dłuższego czasu, jeszcze za rządów Chrobrego, prawdopodobnie potęgowane jego mocarstwową polityką. Do pierwszych wystąpień miało dość w 1022 roku, kolejne miały mieć miejsce w 1025, w roku objęcia władzy przez Mieszka II.
Pomimo niekorzystnego położenia Mieszko próbował kontynuować politykę ojca, mieszając się między innymi wewnętrzne sprawy Rzeszy, nawiązując współpracę z tamtejszą antycesarską opozycją, podkreślając przez to swoją niezależność[1][4][5][6][7].
Prawdopodobnie chcieli pozyskać także Mieszka II. Dowodem tych starań była księga modlitewna przysłana Mieszkowi około 1027 przez Matyldę szwabską(inne języki) (żonę Fryderyka II lotaryńskiego, córkę Hermanna II(inne języki), księcia Szwabii(inne języki) z bocznej linii dynastii Konradynów). Tzw. Kodeks Matyldy zawierał m.in. całostronicową miniaturę przedstawiającą księżnę wręczającą księgę siedzącemu na krześle tronowym królowi. Do daru dołączono list dedykacyjny Matyldy zawierający wiele cennych, choć zapewne przesadzonych informacji na temat władcy Polski. Matylda nazwała go wybitnym królem, poświęconym wzorem ojca szerzeniu chrześcijaństwa. Chwaliła zasługi Mieszka w budowaniu nowych kościołów, jak również znajomość łaciny i niezwykle rzadkiej w tych czasach greki. W księdze tej znalazł się najwcześniejszy zapis nutowy na ziemiach polskich: neumy na marginesie sekwencjiAd celebres rex cęlice. Wszystko wskazuje na to, że dar wywołał spodziewany efekt, a Mieszko obiecał podjąć działania zbrojne. Wyprawę wojenną mającą wspomóc opozycję zaczęto przygotowywać jesienią 1027 roku. W połowie tego samego roku Konrad II powrócił do kraju i podjął walkę z buntownikami. Pokonał, a następnie uwięził i pozbawił władztwa Ernesta szwabskiego. Dopiero wtedy, gdy w Niemczech walki już dogasały, z wyprawą ruszył Mieszko II[3][6][7][8].
W styczniu 1028 roku wojska polskie najechały Saksonię. Drużyna Mieszka uderzyła na Miśnię (gdzie prawdopodobnie rządziła siostra Piasta, margrabinaRegelinda). Poza łupami, uprowadzono znaczą liczbę jeńców, w tym pojmanego biskupa Brandenburgi, Luizo’a, który prawdopodobnie zmarł w polskiej niewoli. Zniszczenia miały być tak wielkie, że według saskich źródeł „po przejściu wojsk Mieszka, trawa nie chciała rosnąć”. Mieszko II uzyskał w walkach pomoc hrabiZygfryda, syna margrabiego marchii wschodniejHodona. Atutem Mieszka było wykorzystywanie antagonizmów pomiędzy panami niemieckimi[6][9][10][11][12].
Najazd Konrada II na Polskę (1029)
Cesarz oskarżył polskiego władcę o bezprawną koronację i ogłosił go uzurpatorem. Mimo traktatu, który miał zapewnić pokój między Polską a Niemcami, Konrad II wkrótce zorganizował wyprawę odwetową przeciwko Mieszkowi. Najazd dotyczyć musiał także ziem słowiańskiego plemieniaWieletów, w październiku 1028 roku na zjazd państwowy w Pöhlde(inne języki) przybyło ich poselstwo, prosząc cesarza o ochronę przed napadami Mieszka II i obiecując wsparcie w walce z władcą Polski. Jesienią 1029 roku wojska Konrada II wkroczyły na Łużyce i rozpoczęły oblężenieBudziszyna, ale armia niemiecka nie otrzymała obiecanej w wcześniej pomocy od Wieletów, którzy ostatecznie sprzymierzyli się z Mieszkiem i wyprawa nie powiodła się – polska załoga mimo dużych strat utrzymała gród. Zagrożony od południa przez Węgrów cesarz został zmuszony do odwrotu[6][9][10][11][12].
Prawdopodobnie po przejęciu władzy przez Mieszka II jego dwaj bracia przez krótki czas wciąż przebywali w Polsce. Wkrótce zarówno Otto, jak i Bezprym znaleźli się poza granicami kraju. Albo zostali wygnani przez Mieszka II, kiedy wykrył, że spiskowali oni przeciw niemu z cesarzem Konradem II, albo opuścili Polskę dobrowolnie. Według jednej hipotezy Otto udał się do Niemiec (zapewne do swej siostry, wspomnianej wcześniej Regelindy[13]), a Bezprym na Ruś[14]. Prawdopodobnie to Bezprym wykorzystał jako pierwszy trudną sytuacje Mieszka II (a także według jednej z hipotez, zmontował zwróconą przeciwko niemu koalicję niemiecko-ruską). Niemcy poparli prawdopodobnie Ottona w jego pretensjach do tronu polskiego, zaś Rusini (Rusowie) Bezpryma[3][15]. Według innej obaj udali się, zapewne w 1029 roku, na Ruś, gdzie poinformowali księcia ruskiegoJarosława Mądrego o słabości militarnej państwa polskiego i skłonili go do ataku i odbicia utraconych wcześniej w trakcie wyprawy na Ruś terytoriów (oraz być może dokonania osobistej zemsty za zgwałcenie i uprowadzenie przez Bolesława Chrobrego swojej siostry Przedsławy), a następnie pośredniczyli w zawarciu sojuszu z cesarzem[16].
Najazd Mieszka II na Saksonię (1030)
W 1030 roku Mieszko II zawarł sojusz z Węgrami, po czym ponownie najechał Saksonię (w kampanii tej miał polec walczący po stronie polskiego króla, hrabia Zygfryd). W międzyczasie południowy sojusznik Mieszka zaatakował Bawarię(inne języki), przejściowo zajmując Wiedeń w Marchii Austriackiej. W odpowiedzi cesarz zaczął zorganizować kolejną wyprawę odwetową przeciwko królowi Polski, tym razem organizując szerszy sojusz antypolski[3][6][7].
Na początku lat 30. XI wieku. miało dość do wystąpień ludności w Polsce skierowanych przeciwko panom, hierarchom kościelnym i polityce wojennej. Prawdopodobnie niepokoję społeczne były w jakimś stopniu inspirowane przez Bezpryma. Mieszko zajęty prowadzeniem wojny, nie był w stanie stłumić buntu[18].
Opanowanie Moraw przez Brzetysława I (1031?)
Prawdopodobnie zaangażowanie Mieszka II w konflikt z Konradem wykorzystał wasal i sojusznik cesarza, książę CzechOldrzych. W 1031 roku syn czeskiego władcyBrzetysław miał zaatakować i zdobyć Morawy[19][a].
Najazd Konrada II na Polskę (1031)
Cesarz w 1031 roku zawarł pokój ze do tej pory sprzymierzonymi z Mieszkiem II Węgrami. Prawdopodobnie rządzący w tym kraju Stefan I zajął w zamian Słowaczyznę. Konrad II nie musiał już obawiać się ataku z południa i jesienią 1031 ruszył z ofensywą na Łużyce i Milsko. Tym razem niemiecki najazd okazał się być zwycięski, a Mieszko II został zmuszony do zrzeknięcia się niektórych ziem na rzecz Marchii Miśnieńskiej. W efekcie od Polski odpadły zdobycze terytorialne Bolesława Chrobrego, o które prowadził wieloletnie wojny z Henrykiem II[3][6][7].
Zagrożony przez najeźdźców oraz prawdopodobnie buntowników Mieszko zmuszony został do ucieczki z kraju. Nie mógł zbiec na Węgry, ponieważ drogę zagradzały mu oddziały ruskie, a król Węgier Stefan nie był mu przychylny, podobnie jak pogańskie Prusy, Połabie i Pomorze. Pozbawiony alternatyw Mieszko wyruszył więc do Czech. Tam został uwięziony i wykastrowany na polecenie księcia Oldrzycha, co mogło być karą za uwięzienie i oślepienie przez Bolesława Chrobrego księcia czeskiego Bolesława III Rudego w 1003 roku, brata Oldrzycha[3][6][15][28].
Ucieczka i uwięzienie Mieszka oznaczały w praktyce koniec konfliktu oraz klęskę Polski. Najeźdźcy osadzili na polskim tronie przychylnego im Bezpryma, który natychmiast odesłał Konradowi II koronę królewską, co oznaczało zmarginalizowanie państwa piastowskiego z powrotem do roli księstwa, a status królestwa przywróci dopiero prawie pół wieku później wnuk Mieszka II Bolesław Śmiały[3][6][15][28].
Na skutek przegranej wojny Polska utraciła terytoria Łużyc, Milska na rzecz Niemiec, Grodów Czerwińskich na rzecz Rusi i prawdopodobnie Morawy na rzecz Czech oraz Słowaczyznę na rzecz Węgier[17].
Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej
Przegrana wojna zapoczątkowała też kryzys który niemal doprowadził do upadku ledwo co powstałego państwa Piastów. Po ucieczce Mieszka II i przejęciem władzy przez Bezpryma, żona Mieszka, Rycheza udała się wraz z synami na wygnanie do Niemiec, zabierając ze sobą odesłane Cesarzowi przez Bezpryma insygnia monarsze, oraz rocznik Rychezy.
Źródła niemieckie podają że Mieszko II miał zrzekł się korony w 1032 roku. Źródła polskie podają że do śmierci był tytułowany królem.
Krótkie rządy Bezpryma miały odznaczać się niezwykłym okrucieństwem. Upadł autorytet władzy. Państwo w wyniku jego działań zostało znacznie osłabione i zwiększył się zacznie wpływ cesarstwa w kwestie polskie. Według „Rocznika hildesheimskiego(inne języki)” zmarł zamordowany wiosną 1032 roku, prawdopodobnie z inspiracji Ottona i Mieszka.
Po śmierci Bezpryma z godnie ustaleniami na zjeździe wMerseburgu doszło w tym samym roku do podziału Polski na trzy części. Mieszko II odzyskał władzę jako książę jednej z trzech dzielnic. Zjednoczył państwo w 1033 roku, ale nie udało mu się odzyskać korony ani odtworzyć stabilnych struktur władzy monarszej.
Po śmierci Mieszka w 1034 roku władzę objął jego syn Kazimierz. Próbował on wzmocnić swoje panowanie, co spotkało się ze sprzeciwem możnowładztwa. Książę został wygnany na Węgry, skąd udał się później do Niemiec. W kraju z kolei zapanował chaos, a brak władzy centralnej spowodował samowolę. Ziemie polskie opanowali możnowładcy, którzy objęli rządy nad poszczególnymi dzielnicami. Kraj podzielił się na kilka terytoriów zarządzanych przez samozwańczych władców nazwanych przez Wincentego Kadłubkaporonionymi książętami. Jednym z nich był Miecław który utworzył własne państwo na Mazowszu. Doszło też do powstania ludowego, a w 1038 roku miał miejsce łupieżczy najazd czeskiego księcia Brzetysława[1][2][6][15][28][29][30]. Prawdopodobnie splądrował Kraków, zajął i zrównał z ziemią główne grody Wielkopolski, zabierając ze sobą licznych jeńców oraz bogate łupy w tym wyposażenie katedry gnieźnieńskiej, relikwie świętego Wojciecha i Pięciu Braci Męczenników oraz Rocznik Jordana, a także przyłączył do Czech Śląsk[31].
↑W literaturze historycznej pojawiają się różne daty tego podboju: 1017[19], 1019 (data ta jest poparta praktycznie całą czeską historiografią; partes pro toto można nazwać:[20] lub[21]), 1020[22], 1021, 1029[23] i 1030.
↑„Laesa, Laesar, Leasum, Lesum, Laesom” są to normańskie określenia Lachów nadsańskich z okresu wyprawy Haralda III, 1031 znajdujące się w Sadze o Haraldzie Hardrada. [w:][24].
↑„Islandowie” znali też Polaków, ale tylko pod nazwą ruską: „Laesir, Lesir, Ljachen”. [w:][25]; anonimowy utwór (Heimskringla) o królu norweskim Haraldzie Hardrade, który wspomina, że Harald walczył w młodości w służbie księcia kijowskiego Jarosława Wielkiego przeciw ludowi zwanemu „Laesir” [w:][26]; istnieje przekonanie, iż pod tą tajemniczą nazwą ukrywają się Lachowie latopisów ruskich [...]. Z tzw. Powieści dorocznej wiadomo o wojnie polsko-ruskiej w roku 1031 [w:][27].
↑G. Labuda, Pierwsze państwo polskie, Kraków 1989, s. 52.
↑G. Labuda, Pierwsze państwo polskie, Kraków 1989, s. 52; S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2002, s. 79; The new Cambridge medieval history, t. 3, red. Timothy Reuter(inne języki), Cambridge 2005, s. 527.
↑J. Sochacki, Okoliczności jedynej wyprawy Mieszka II na Saksonię w 1028 roku, [w:] B. Śliwiński (red.), Krzyżacy, szpitalnicy, kondotierzy, Studia z dziejów średniowiecza, nr 12, Malbork 2006, s. 276–277.
Gerard Labuda. Mieszko II król Polski (1025–1034) w Rozprawy Akademii Umiejętności, vol. 73. Kraków. Wydział Historyczno-Filozoficzny. 1992. ISBN 83-85483-46-2.
Gerard Labuda: Mieszko II król Polski (1025–1034). Czasy przełomu w dziejach państwa polskiego. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2008. ISBN 978-83-85483-46-5.
Anatol Lewicki: Mieszko II Rozprawy Akademii Umiejętności. T. 5. Kraków: Wydział Historyczno-Filozoficzny, 1876, s. 87–208.
Ludwik Stomma. Królów polskich i francuskich przypadki. Warszawa. 2000. ISBN 83-87988-69-3.
Polska pierwszych Piastów. Państwo – społeczeństwo – kultura. Tadeusz Manteuffel (red.). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1970, seria: „Konfrontacje historyczne”. Prace Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk.
