Dolne Łużyce

Dolne Łużyce
(dolnołuż.) Dolna Łužyca
(niem.) Niederlausitz
Herb	Flaga
Państwa	Niemcy; Polska
Ważniejsze miejscowości	Chociebuż, Żary
	Położenie na mapie; ; Dolne Łużyce (kolor ciemnoczerwony) w 1618 r.
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku

Dolne Łużyce^[1] (dolnołuż. Dolna Łužyca, niem. Niederlausitz, górnołuż. Delnja Łužica, łac. Lusatia Inferior) – kraina historyczno-geograficzna położona w Niemczech i Polsce, nad środkową Szprewą i dolną Nysą Łużycką, północna część Łużyc. Niemiecka część wchodzi w skład kraju związkowego Brandenburgia i w bardzo niewielkim stopniu Saksonia, w Polsce leży w granicach województwa lubuskiego. Najważniejszym miastem Łużyc Dolnych jest Chociebuż. Najważniejszym polskim miastem są Żary. W granicach regionu leży rezerwat biosfery Szprowskiego Lasu. Okolice Chociebuża są miejscem zamieszkania około 20 tys. Serbołużyczan z których część wciąż używa języka dolnołużyckiego.

Geografia

Terytorium Łużyc Dolnych znajduje się w dorzeczu dolnej Szprewy i Nysy Łużyckiej między rzekami Bóbr na wschodzie, Dahme na zachodzie i Czarną Elsterą na południu. Teren Łużyc znajduje się na południu rozległej Niziny Środkowoeuropejskiej w większości w ramach prowincji fizycznogeograficznej Nizin Sasko-Łużyckich; na północy regionu rozciąga się Pojezierze Wschodniobrandenburskie. Obszar pogranicza z Łużycami Górnymi został silnie zdewastowany przez kopalnie odkrywkowe węgla brunatnego; wiele wykopów zostało zalanych wodą tworząc największy w Europie krajobraz wodny utworzony przez ludzi. Na terenie Łużyc Dolnych rzeka Szprewa rozdziela się na liczne drobne odnogi i kanały tworząc unikalny ekosystem wodny zwany Szprewskim Lasem (dłuż. Błota, niem. Spreewald), chroniony w utworzonym w 1991 r. rezerwacie biosfery. Najwyższym wzniesieniem regionu jest Góra Żarska (227 m n.p.m.) znajdująca się w jego polskiej części i będąca jednocześnie najwyższym punktem województwa lubuskiego.

Obecnie Łużyce Dolne nie stanowią żadnej odrębnej jednostki administracyjnej a granice powiatów nie pokrywają się już z granicami historycznymi. W Polsce w skład regionu wchodzą miasta Żary, Gubin, Trzebiel, Lubsko, Jasień i zachodnia część Nowogrodu Bobrzańskiego (dawniej Krzystkowice) i ich bezpośrednie otoczenie.

Dolne Łużyce i inne krainy historyczne Polski na tle współczesnych granic administracyjnych

Historia

Ludzie docierali na tereny dzisiejszych Łużyc już w mezolicie. Wraz z początkiem epoki brązu następowały po sobie kolejne kultury, z których najsłynniejsza jest łużycka. W czasach starożytnego Rzymu tereny regionu zamieszkiwały prawdopodobnie ludy germańskie. Ostatecznie w VII wieku osiadły tu plemiona zachodniosłowiańskie Serbołużyczan, których pierwotny zasięg był znacznie większy. Od osiadłego nad środkową Szprewą w trudno dostępnym Szprowskim Lesie pleminia Łużyczan wzięła się późniejsza nazwa całej krainy na północ od Gór Łużyckich.

W ciągu X wieku trwał podbój ziem Słowian Połabskich przez królów niemieckich, którzy w 937 r. utworzyli Marchię Wschodnią. Z jej podziału w 965 r. powstała Marchia Łużycka, nad którą władcy niemieccy utracili tymczasowo kontrolę w wyniku powstania słowiańskiego w 983 r. W latach 1002–1031 Marchia Łużycka i położona na południe od niej Miśnieńska tymczasowo znalazły się we władaniu polskim. Następnie przeszła we władanie rodu Wettynów. Ci odsprzedali ją w 1303 r. brandenburskim Askańczykom, po których wygaśnięciu w 1319 większość regionu przejęli bawarscy Wittelsbachowie, z wyjątkiem południowych fragmentów, które ponownie znalazły się we władaniu polskim w ramach piastowskiego księstwa jaworskiego, jednego z polskich księstw dzielnicowych na Dolnym Śląsku. Komorów Zły (ob. Senftenberg) pozostawał we władaniu Piastów do śmierci księcia Henryka I jaworskiego w 1346^[2], a Żary do 1364, po czym oba miasta przeszły do Korony Czeskiej, a w 1367 r. Wittelsbachowie odsprzedali pozostałą część regionu czeskim Luksemburgom. Odtąd, z przerwą na panowanie węgierskie pomiędzy 1469 a 1490, aż do 1635 r. region wraz z Łużycami Górnymi stanowił jeden z czterech głównych krajów Korony świętego Wacława i z nią przeszedł w 1490 we władanie Jagiellonów, a w 1526 – Habsburgów. W XV wieku pojawia się po raz pierwszy określenie Łużyc Dolnych. Fragment środkowy z Chociebużem od XV w. stanowił eksklawę Brandenburgii.

W okresie reformacji Łużyce Dolne jako jedyny kraj we włościach habsburskich przeszedł całkowicie (oprócz klasztoru Neuzelle) na luteranizm. Mimo próby rekatolizacji przez Ferdynanda I region pozostał protestancki. W trakcie wojny trzydziestoletniej Łużyce Dolne początkowo stały na uboczu, jednak w dalszych jej etapach zostały znacząco zniszczone przez wojska szwedzkie. W 1635 r. w wyniku pokoju praskiego prawie całe Górne i Dolne Łużyce przyłączono do Saksonii. W latach 1697–1763 pod panowaniem królów Polski Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa. Pamiątką z tego okresu są liczne pocztowe słupy dystansowe z herbami Polski i Saksonii i/lub monogramami królów.

W 1807 scalono Łużyce po włączeniu Chociebuża do Królestwa Saksonii. Stan taki utrzymał się do 1815 r. gdy na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Łużyce Dolne przyłączono do pruskiej prowincji Brandenburgia. W 1816 r. nastąpiła reorganizacja administracyjna i region podzielono na siedem powiatów: Chociebuż, Żary, Gródek (Spremberg), Kaława (Calau), Łuków (Luckau), Lubin (Lübben; dotychczasowa stolica administracyjna) i Gubin. XIX wiek dla Łużyc Dolnych oznaczał industrializację i germanizację wciąż utrzymującego słowiańską mowę i obyczaje narodu serbskołużyckiego. Po II wojnie światowej część Łużyc Dolnych na wschód od Nysy Łużyckiej przyłączono do Polski, zaś w 1952 r. w wyniku reformy administracyjnej w NRD powstał okręg Chociebuż, który zaburzył przebieg historycznych granic regionu. W latach 50. XX wieku rozpoczęto masowe wydobycie węgla brunatnego metodą odkrywkową co doprowadziło do zniszczenia dziesiątek serbskołużyckich wsi i przyspieszenia germanizacji tego narodu. Po upadku komunizmu nie przywrócono historycznych granic powiatów, a Łużyce Dolne znalazły się w granicach kraju związkowego Brandenburgia.

Demografia

Dziś na terenie historycznych Łużyc Dolnych mieszka ponad 500 tys. ludzi, z czego około 115 tys. po stronie polskiej. Około 20 tysięcy mieszkańców należy do narodu serbskołużyckiego, z czego około 7,5 tys. posługuje się sprawnie językiem dolnołużyckim^[3], głównie w obszarze wschodniego Szprowskiego Lasu na północ od Chociebuża, gdzie Serbołużyczanie stanowią szacunkowo 1/3 populacji. Ludność po stronie polskiej niemal w całości pochodzi z przesiedleń organizowanych po II wojnie światowej. Ludność niemieckojęzyczna używa dialektów wschodniośrednioniemieckich.

Największe miasta

Lista największych miast Łużyc Dolnych:

Lp.	Miasto	Populacja (31.12.2017)^[4]^[5]	Państwo	Jednostka administracyjna
1.	Chociebuż (Cottbus, Chóśebuz)	101 036	Niemcy	Brandenburgia
2.	Żary^[a]	37 907	Polska	województwo lubuskie
3.	Eisenhüttenstadt^[b]	25 057	Niemcy	Brandenburgia
4.	Senftenberg (Zły Komorow)^[c]	24 558	Niemcy	Brandenburgia
5.	Spremberg (Grodk)	22 456	Niemcy	Brandenburgia
6.	Forst (Lausitz) (Baršć (Łužyca))	18 353	Niemcy	Brandenburgia
7.	Gubin (Guben)	17 174	Niemcy	Brandenburgia
8.	Gubin^[d]	16 740	Polska	województwo lubuskie
9.	Finsterwalde	16 409	Niemcy	Brandenburgia
10.	Lübbenau/Spreewald (Lubnjow/Błota)	16 090	Niemcy	Brandenburgia
11.	Lauchhammer	14 569	Niemcy	Brandenburgia
12.	Lubin (Lübben (Spreewald))	13 964	Niemcy	Brandenburgia

Zobacz też

Uwagi

↑ W średniowieczu także część Dolnego Śląska.
↑ Miasto zaliczane także do ziemi lubuskiej, jako leżące na terenach współtworzących ją w średniowieczu, przed objęciem terytorium przez Miśnię^[6].
↑ W latach 1319–1346 także część Dolnego Śląska jako przynależne do piastowskiego księstwa jaworskiego.
↑ W średniowieczu także część Śląska (w okresie rozbicia dzielnicowego w Polsce).

Przypisy

↑ Nazewnictwo Geograficzne Świata – Zeszyt 12. Warszawa: KSNG, 2010, s. 151. ISBN 978-83-254-0825-1.
↑ Johann Gottlob Paulitz, Chronik der Stadt Senftenberg und der zum ehemaligen Amte Senftenberg gehörigen Ortschaften, Dresden, 1892-1923, s. 69.
↑ Ludmila Budjarowa Aktualna analyza serbskeho šulstwa.
↑ Seite wird geladen [online], statistik-berlin-brandenburg.de [dostęp 2021-06-17] (niem.).
↑ Główny Urząd Statystyczny / Obszary tematyczne / Ludność / Ludność / Urodzenia i dzietność [online], stat.gov.pl [dostęp 2019-04-09] (pol.).
↑ Joachim Huth, Das Bistum Meißen – Entstehungsgeschichte und kritische Exegese früher Meißner Bistumsurkunden, s. 23–24.