PROFILPELAJAR.COM

Województwo mazowieckie
Palatinatus Masoviensis
	1529–1795
	Herb
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	wielkopolska
Data powstania	1529
Siedziba wojewody i sejmiku	Warszawa
Wojewoda	zobacz: wojewodowie mazowieccy
Powierzchnia	23 016 km²
Populacja (1790); • liczba ludności	; 402 368
Podział administracyjny
Liczba powiatów	23
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów	8
	Położenie na mapie Rzeczypospolitej;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Województwo mazowieckie (łac. Palatinatus Masoviensis) – jednostka terytorialna Korony Królestwa Polskiego, później Rzeczypospolitej Obojga Narodów, istniejąca w latach 1529–1795, należąca do prowincji wielkopolskiej. Obejmowała powierzchnię 23 016 km²^[2]. W jego skład wchodziło 10 ziem, tworzących razem 23 powiaty. Siedzibą wojewody była Warszawa. Sejmik generalny obradował w kościele św. Marcina w Warszawie.

Historia

Po śmierci ostatniego z książąt mazowieckich Janusza III sejm mazowiecki złożył 10 września 1526 przysięgę na wierność królowi polskiemu. 20 września król Zygmunt I Stary ustanowił nowy urząd tymczasowego namiestnika dla Księstwa, vicesgerenta, którym miał być oddzielnie nominowany każdorazowy wojewoda mazowiecki. Pierwszym wicesgerentem został Feliks Brzeski.

Na zwołanym w początkach roku 1529 sejmie mazowieckim zawarto między Mazowszanami a delegatami koronnymi 11 lutego ugodę, mocą której Księstwo zostało wcielone do Korony na prawach województwa, a szlachta mazowiecka zrównana w prawach i obowiązkach z koronną. Ugodę tę zatwierdził Zygmunt Stary przywilejem piotrkowskim w dniu 27 grudnia 1529 r. Przywilej ten znosił wszystkie ciężary, daniny i świadczenia, do których szlachta mazowiecka była zobowiązana na rzecz książąt, natomiast zatwierdzał prawa, przywileje i wolności, jakie jej dotąd przysługiwały. Mazowsze zachowywało odrębność sądową ujętą w spisanych statutach (Zwód Prażmowskiego z 1530, następnie Zwód Goryńskiego z 1540)^[3].

Urzędy

Województwo mazowieckie wprowadzało do Senatu Rzeczypospolitej dwóch senatorów większych: wojewodę mazowieckiego i kasztelana czerskiego, a mniejszych aż sześciu: kasztelanów wiskiego, wyszogrodzkiego, zakroczymskiego, warszawskiego, ciechanowskiego i liwskiego.

Symbolika

Herbem województwa mazowieckiego był orzeł srebrny bez korony z przepaską na ogonie, w polu czerwonym.

Popis rycerstwo mazowieckie odbywało w każdej ze swoich ziem. Mundurem sejmowym wszystkich ziem województwa mazowieckiego był: kontusz ciemno-szafirowy, wyłogi i żupan barwy słomianej, guzy z literami X. M., na pamiątkę dawnej udzielności Księstwa Mazowieckiego.

Terytorium

Podział administracyjny woj. mazowieckiego według Adolfa Pawińskiego^[4]
Ziemia	Powiat	Powierzchnia w mil²	Powierzchnia w km²
ziemia czerska	powiat czerski	44,32	2440,25
	powiat grojecki	12,67	697,74
	powiat warecki	16,42	904,44
	Razem Σ	73,41	4042,43
ziemia warszawska	powiat warszawski	51,93	2859,69
ziemia warszawska	Razem Σ	51,93	2859,69
ziemia wyszogrodzka	powiat wyszogrodzki	11,41	628,78
ziemia wyszogrodzka	Razem Σ	11,41	628,78
ziemia zakroczymska	powiat zakroczymski	6,07	334,41
	powiat nowomiejski	14,91	820,94
	Razem Σ	20,98	1155,35
ziemia ciechanowska	powiat ciechanowski	12,65	696,82
	powiat przasnyski	31,33	1725,33
	powiat sąchocki	5,15	283,07
	Razem Σ	49,13	2705,22
ziemia wiska (wizka)	powiat wiski	10,09	555,86
	powiat wąsoski	15,68	863,74
	Razem Σ	25,77	1419,60
ziemia łomżyńska	powiat łomżyński	13,86	763,48
	powiat kolneński	12,39	682,34
	powiat zambrowski	15,14	833,98
	powiat ostrołęcki	35,97	1980,50
	Razem Σ	77,36	4260,30
ziemia różańska	powiat różański	10,59	583,51
	powiat makowski	5,70	313,85
	Razem Σ	16,29	897,36
ziemia nurska	powiat nurski	18,49	1001,77
	powiat ostrowski	9,30	512,47
	powiat kamieniecki	38,87	2141,40
	Razem Σ	66,36	3655,64
ziemia liwska	powiat liwski	17,20	3655,64
ziemia liwska	Razem Σ	17,20	3655,64
województwo mazowieckie Σ		409,84	22571,77

Ziemie

Ta sekcja od 2012-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Ziemia ciechanowska

Sejmiki odbywały się w Ciechanowie, wysyłała 2 posłów i co piąty rok deputata. Powiaty:

ciechanowski
przasnyski
sąchocki

Starostwo grodowe znajdowało się w Ciechanowie. Ziemia miała kasztelana drążkowego, który w senacie zajmował miejsce w ostatnim szeregu.

Ziemia czerska

Sejmiki tej ziemi odbywały się w Czersku, szlachta wybierała 2 posłów na sejm i 1 deputata do Trybunału Koronnego co pięć lat. W ziemi były 3 powiaty:

czerski (garwoliński – wydzielony z czerskiego w 1539 r.)
grójecki
warecki

W Czersku znajdowało się starostwo grodowe. W ziemi istniało 6 starostw niegrodowych: grójeckie, wareckie, garwolińskie, latowickie, osieckie i stromeckie^[5]. Kasztelan czerski był drugim co do starszeństwa, po wojewodzie, senatorem w województwie, zajmując miejsce wśród kasztelanów krzesłowych.

Ziemia liwska

Sejmiki odbywały się w Liwie, wybierano 2 posłów i 1 deputata do Trybunału co piąty rok. Niepodzielona na powiaty. Starostwo grodowe znajdowało się w Liwie. Istniało niegrodowe starostwo korytnickie. Ziemia miała senatora, kasztelana, zasiadającego w senacie na ostatnim „drążku”.

Ziemia łomżyńska

Sejmiki odbywały się w Łomży, wybierano 2 posłów i 1 deputata co piąty rok. Była największa w województwie, miała 4 powiaty:

łomżyński (łomzieński)
kolneński (koleński lub koliński)
zambrowski
ostrołęcki

Starostwo grodowe znajdowało się w Łomży. Oprócz grodu łomżyńskiego starosta opiekował się również grodami w Ostrołęce, Zambrowie i Kolnie. Istniało również niegrodowe starostwo ostrołęckie obejmujące Puszczę Zieloną.

Ziemia nurska

Sejmikowała w Nurze, wybierała 2 posłów i 1 deputata do trybunału co piąty rok. Dzieliła się na 3 powiaty:

Do starostwa grodowego w Nurze należały również grody w Ostrowiu i Kamieńczyku.

Ziemia różańska

Sejmiki odbywały się w Różanie, wybierano 2 posłów i 1 deputata co piąty rok, miała 2 powiaty:

różański
makowski

Ziemia warszawska

Szlachta tej ziemi odbywała sejmiki w Warszawie, wybierała 2 posłów i 1 deputata do Trybunału co pięć lat. W ziemi były 3 powiaty:

warszawski
błoński
tarczyński

Starostwo grodowe znajdowało się w Warszawie. Istniały też 3 starostwa niegrodowe: błońskie, stanisławowskie i piaseczyńskie. Ziemia posiadała senatora, kasztelana warszawskiego, będącego tzw. kasztelanem drążkowym zasiadającym w senacie pod koniec, pomiędzy kasztelanami sochaczewskim i gostyńskim.

Ziemia wiska

Zamieszkana przeważnie przez liczną szlachtę zagrodową, sejmikowała w Wiźnie, wybierała 2 posłów na sejm i 1 deputata do Trybunału co pięć lat. W ziemi były początkowo 2, później 3 powiaty:

wiski
wąsoski
radziłowski – ze względu na dużą ilość szlachty wyodrębniony w 1548 r. jako trzeci powiat

Starostwo grodowe miało siedzibę w Wiźnie. Podlegał mu także gród w Wąsoszu. Ziemia miała swojego kasztelana, zajmującego dalekie miejsce wśród kasztelanów drążkowych.

Ziemia wyszogrodzka

Sejmikowała w Wyszogrodzie, wybierała na sejmy 2 posłów i co piąty rok deputata do Trybunału, niepodzielona ze względu na małą powierzchnię na powiaty. Starostwo grodowe znajdowało się w Wyszogrodzie. Ziemia miała swojego kasztelana, zajmującego miejsce w ostatnim rzędzie kasztelanów drążkowych.

Ziemia zakroczymska

Sejmikowała w Zakroczymiu, wybierała 2 posłów i 1 deputata co piąty rok. W ziemi były 2 powiaty:

zakroczymski
nowomiejski

Ziemia posiadała kasztelana, który zajmował miejsce w ostatnim rzędzie kasztelanów drążkowych.

Zobacz też

Przypisy

↑ Tabela: Summaryusz Generalny wszelkich dochodów Rzeczypospolitey tak w Koronie iako i w Litwie z kalkulacyą mil kwadratowych, tak со do dymów, podatków, iako i ludzi, w: Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy. Zaymuiący różne Wiadomości, Rządowe, Handlowe, Ekonomiczne, Fabryczne, Kontraktowe na Dobra, Summy, i Produkta. Zajmujący 3 miesiące kwiecień may czerwiec 1790. R.5. T. II. Warszawa 1790.
↑ Atlas historyczny Polski. Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku. PWN, 1973. s. 59. [dostęp 2023-01-17].
↑ Irena Gieysztorowa, Inkorporacja Mazowsza do Korony, „Notatki Płockie” 1977, nr 2, s. 34.
↑ Adolf Pawiński: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1895, s. 50.
↑ Geografia historyczna [online], literat.ug.edu.pl [dostęp 2020-07-09] .

Bibliografia

Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903; rozdział: Województwo Mazowieckie

Linki zewnętrzne

Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000 (mapa kartograficzna I Rzeczypospolitej z II połowy XVI wieku), autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin: Atlas Fontium: (1) http://atlasfontium.pl/index.php?article=corona (mapa i indeks do pobrania); (2) http://hgisb.kul.lublin.pl/azm/pmapper-4.2.0/map_default.phtml?config=korona&language=pl&resetsession=ALL

[1] Tabela: Summaryusz Generalny wszelkich dochodów Rzeczypospolitey tak w Koronie iako i w Litwie z kalkulacyą mil kwadratowych, tak со do dymów, podatków, iako i ludzi, w: Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy. Zaymuiący różne Wiadomości, Rządowe, Handlowe, Ekonomiczne, Fabryczne, Kontraktowe na Dobra, Summy, i Produkta. Zajmujący 3 miesiące kwiecień may czerwiec 1790. R.5. T. II. Warszawa 1790.

[2] Atlas historyczny Polski. Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku. PWN, 1973. s. 59. [dostęp 2023-01-17].

[3] Irena Gieysztorowa, Inkorporacja Mazowsza do Korony, „Notatki Płockie” 1977, nr 2, s. 34.

[Pawiński1895-4] Adolf Pawiński: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1895, s. 50.

[5] Geografia historyczna [online], literat.ug.edu.pl [dostęp 2020-07-09] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Województwo mazowieckie (I Rzeczpospolita)