Ochojec

Granica obszaru chronionego w rezerwacie Ochojec (2018)
rezerwat florystyczny
Typ rezerwatu	florystyczny[1][2]
Podtyp rezerwatu	roślin zielnych i krzewinek[1][2]
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Położenie	Katowice
Mezoregion	Wyżyna Katowicka
Data utworzenia	1982
Akt prawny	M.P. z 1982 r. nr 10, poz. 74
Powierzchnia	25,79 ha
Ochrona	czynna
Położenie na mapie Katowic Ochojec
Położenie na mapie Polski Ochojec
Położenie na mapie województwa śląskiego Ochojec
50°12′26″N 19°00′09″E/50,207222 19,002500
Multimedia w Wikimedia Commons

Rezerwat przyrody „Ochojec” – rezerwat przyrody^[1][2] utworzony w Katowicach w celu ochrony stanowiska liczydła górskiego (Streptopus amplexifolius) – rzadkiej rośliny górskiej.

Został powołany Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 26 marca 1982 roku (M.P. z 1982 r. nr 10, poz. 74) jako drugi z kolei rezerwat przyrody w granicach Katowic (po rezerwacie „Las Murckowski”) i jednocześnie jako pierwszy rezerwat florystyczny w granicach ówczesnego województwa katowickiego^[3].

Rezerwat położony jest w granicach miasta Katowice, w dzielnicy Piotrowice-Ochojec, w kompleksie tzw. Lasów Murckowskich. Zajmuje 25,79 ha^[1][2] powierzchni (akt powołujący podawał 26,77 ha). Obejmuje część oddziałów 41, 52 i 53 leśnictwa Ochojec (Nadleśnictwo Katowice)^[4] oraz większość działki ewidencyjnej nr 120^[1]. Nadzór nad rezerwatem sprawuje Regionalny Konserwator Przyrody w Katowicach^[1][2]. Teren rezerwatu położony jest na wysokości 286–300 m n.p.m.

Obszar rezerwatu leży w mezoregionie Wyżyny Katowickiej, w zachodniej części Płaskowyżu Katowickiego, w obrębie Rowu Kłodnicy i doliny Ślepiotki. Podłoże geologiczne budują górnokarbońskie iłołupki, łupki, piaskowce oraz płytko zalegające węgle warstw orzeskich. Na utworach tych zalega cienka pokrywa osadów czwartorzędowych, złożona z plejstoceńskich piasków i glin wodnolodowcowych i morenowych oraz holoceńskich nanosów aluwialnych w dolinie Ślepiotki. Dominują tu gleby bielicowe właściwe, średnio lub słabo zbielicowane, kwaśne lub silnie kwaśne. Tylko w dolinie Ślepiotki wykształcił się kompleks żyźniejszych i wilgotniejszych gleb mułowych, torfowych i murszowych^[5].

W rezerwacie zidentyfikowano 6 zbiorowisk leśnych i 5 nieleśnych. Dominują zbiorowiska leśne, w których wiek drzew osiąga 100-120 lat. Największe powierzchnie zajmują kontynentalny bór mieszany (Querco roboris-Pinetum) z dębem szypułkowym i sosną pospolitą, łęg jesionowo-olszowy (Fraxino-Alnetum) z olszą czarną oraz bagienny bór trzcinnikowy (Calamagrostio villosae-Pinetum) z sosną pospolitą i świerkiem pospolitym. W dolinie Ślepiotki znajdziemy typowo rozwinięte płaty szuwaru skrzypowego (Equisetetum limosi), szuwaru szerokopałkowego (Typhetum latifoliae) i szuwar sitowia leśnego (Scirpetum sylvatici). W miejscach wilgotnych występują także płaty roślinności o nieustabilizowanym składzie gatunkowym, co związane jest z częstymi zmianami lokalnych stosunków wodnych^[5].

W rezerwacie stwierdzono występowanie ponad 230 gatunków roślin naczyniowych, w tym 4 gatunki objęte ochroną prawną (ciemiężyca zielona, kalina koralowa, konwalia majowa, kruszyna pospolita^[3]), 14 gatunków górskich i 4 gatunki rzadkie w skali lokalnej (bobrek trójlistkowy, kokoryczka okółkowa, siedmiopalecznik błotny i tojeść bukietowa^[3]). Ilościowo dominują gatunki leśno-zaroślowe (49%), łąkowe (21%) oraz wodne i nadwodne (17%). Mniejszy jest udział gatunków ruderalnych i segetalnych (10%) oraz torfowiskowych (3%)^[5].

Mimo położenia w granicach administracyjnych stolicy województwa śląskiego, stanowi obszar cenny ze względów przyrodniczych. Jest jednym z nielicznych w Polsce stanowisk liczydła górskiego położonych poza górami, głównie ze względu na tę roślinę obszar rezerwatu został objęty ochroną.

Liczydło górskie najliczniej rośnie w ponadstuletnim drzewostanie olchowym w oddziale 41. W roku 1993 stwierdzono tam ponad 50 osobników kwitnących i zawiązujących owoce. Gatunek ten zidentyfikowano wówczas także na 6 kolejnych, rozproszonych stanowiskach, na których kwitło łącznie ok. 15 osobników^[5]. Populacja ta wykazuje tendencję wzrostową (ponad 500 roślin, stan na 2003 rok). Obecnie jest to najliczniejsze poza obszarami górskimi nagromadzenie tego gatunku w Europie^[6].

W 2009 roku na terenie rezerwatu po raz pierwszy w Polsce opisano występowanie grzyba Daldinia decipiens^[7].

Fauna rezerwatu nie jest dostatecznie poznana. W 1997 roku zaobserwowano tu 61 gatunków kręgowców, w tym 16 gatunków ssaków, 35 gatunków ptaków, 3 gatunki gadów i 7 gatunków płazów. Bezkręgowce reprezentowane są przez 9 gatunków mięczaków, 4 gatunki pajęczaków i ponad 150 gatunków owadów^[5]. Z płazów występują tu m.in. traszka zwyczajna, ropucha szara, ropucha zielona i rzekotka drzewna. Gady reprezentują m.in. jaszczurki: zwinka i żyworodna. Stosunkowo bogatą ornitofaunę reprezentują m.in. sierpówka, dzięcioł duży, kwiczoł strzyżyk, rudzik, mysikrólik, trznadel^[3], a także kruk i bażant. Wśród ssaków występują głównie mniejsze gatunki, jak ryjówka aksamitna, kret, jeż, łasica, ale spotykane są również dziki, sarny i daniele.

W 2001 roku ujawniono, że władze Katowic planowały wybudować na terenie rezerwatu dwupasmową drogę, łączącą centrum miasta z południowymi dzielnicami: Podlesiem i Kostuchną. Droga miała odciążyć inne arterie miasta wiodące na południe. Jej budowa oznaczałaby zagładę najcenniejszych w rezerwacie stanowisk liczydła górskiego. Przeciwko projektowi protestowali mieszkańcy okolicy, organizacje ekologiczne, m.in. Pracownia na rzecz Wszystkich Istot oraz Stowarzyszenie Mieszkańców „Polana”.

Rezerwat nie posiada planu ochrony^[2]; na mocy ustanowionych w czerwcu 2014 roku na okres 5 lat zadań ochronnych jego obszar objęto ochroną czynną^[2][8].

Południową granicą rezerwatu przebiega szlak turystyczny PTTK koloru czarnego – Szlak Ochojski.

• Grzegorz Rąkowski, Małgorzata Walczak, Małgorzata Smogorzewska: Rezerwaty przyrody w Polsce Południowej: monografia. Warszawa: Dział Wydawnictw Instytutu Ochrony Środowiska, 2007. ISBN 978-83-60312-75-9. Brak numerów stron w książce
• Rezerwat Ochojec. Nadleśnictwo Katowice – Lasy Państwowe. [dostęp 2019-07-30].
• Rezerwaty przyrody województwa katowickiego. Pod redakcją: Wojciech Beblo, Stanisław Wika. 1996

• Zapytaj rośliny o drogę, GW Katowice 03.04.2007. Artykuł o sporze o drogę przez rezerwat
• Jerzy B. Parusel. Liczydło górskie na drodze do centrum Katowic. „Dzikie Życie”. 6 (180), 2009. brak numeru strony
• Jerzy B. Parusel. Rezerwat przyrody „Ochojec” – w 35-lecie utworzenia. „Przyroda Górnego Śląska”. 88 (lato 2017). s. 8-10.