Kwiczoł[3] (Turdus pilaris) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny drozdowatych (Turdidae), zamieszkujący północną i środkowo-wschodnią Europę na wschód od Renu i północ od Alp oraz Azję do środkowej Syberii (aż do rzeki Ałdan). W 2. połowie XX wieku skolonizował też część zachodniej Europy i Wyspy Brytyjskie. Zimuje w południowej i zachodniej Europie, północnej Afryce oraz w Azji Południowo-Zachodniej. Nie wyróżnia się podgatunków[4][5].
Zasięg występowania
Zasięg występowania rozciąga się od północnej i centralnej Europy (gniazduje na obszarze po Francję[6]) na wschód przez centralną Syberię, północny Kazachstan, Ałtaj i Sajany po dorzecze Ałdanu i Zabajkale. Zimowiska leżą w zachodniej i południowej Europie, północnej Afryce oraz w Azji Południowo-Zachodniej[4].
W Polsce dawniej nieliczny, do końca XVIII w. gniazdował tylko na północnym wschodzie kraju, głównie na Mazurach. W XIX i XX wieku rozszerzał zasięg występowania i stale zwiększał swoją liczebność. Obecnie we wschodniej Polsce jest to liczny gatunek lęgowy (lokalnie bardzo liczny), w zachodniej Polsce – średnio liczny, unika gór[7]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja lęgowa kwiczoła na terenie kraju liczyła 949 000–1 328 000 par[8]. Najliczniej występuje na terenach obfitujących w sady jabłoniowe, zwłaszcza w okolicach Grójca, Warki i Sandomierza[7]. Podczas zimowych przelotów bywa bardzo liczny, co roku też pewna część osobników zimuje.
Charakterystyka
Wygląd zewnętrzny
Ptak wielkości kosa, o nieco dłuższych skrzydłach. Obie płci ubarwione podobnie, samce jedynie nieco intensywniej. Charakterystyczne, trójbarwne upierzenie: szara głowa i kark, brązowy grzbiet i wierzch skrzydeł oraz czarnobrunatny ogon. W locie widoczny biały spód skrzydeł, wyraźnie odcinający się od szarego kupra i ciemnego ogona. Pierś żółtawa lub pomarańczowa, brzuch biały. Na piersi i bokach gęste czarne kreskowanie, plamy mają kształt grotów. Dziób u samców w szacie godowej żółty, a w szacie spoczynkowej ciemnieje na czubku i z wierzchu, upodabniając do dziobów samic i młodych. Wokół oczu i dzioba zaczernienie, różnej wielkości i intensywności. Młode mają z wierzchu bardziej jednolite, brązowawe upierzenie z jasnym kreskowaniem.
Rozmiary
długość ciała ok. 25–28 cm[9], rozpiętość skrzydeł około 39–42 cm[10].
Charakterystyczne, skrzeczące „czak czak czak”, podobne nieco do głosu sroki. W locie odzywa się miękkim, zduszonym „łiii..” (od tego kwiczącego głosu pochodzi polska nazwa ptaka). Śpiew szorstki, świergoczący, pozbawiony melodii. Śpiewa siedząc lub w locie.
Odgłosy wydawane przez kwiczoła
Zachowanie
Towarzyski i hałaśliwy[6], zwłaszcza zimą przemieszcza się w dużych stadach. Często łączą się w grupy z droździkami (T. iliacus). Lot kwiczołów jest mocny, nieco falisty. Okazjonalnie powoli szybują[10].
Wędrowny, przeloty III–IV i X–XI. Część populacji w Europie środkowej osiadła.
Często zaciekle broni jaj i młodych przed drapieżnikami, opryskując napastnika swoimi odchodami[6]. Mniejsze ptaki niekiedy zakładają gniazda blisko gniazd kwiczoła, korzystając ze swoistej „ochrony”.
Środowisko
Naturalnym środowiskiem życia kwiczołów są lasy łęgowe, olsy[6], lasy sosnowo-brzozowe[4] i luźne zadrzewienia w rzecznych dolinach. Podczas kolonizacji Europy zasiedlał coraz nowsze środowiska, w tym krajobrazy rolnicze, miasta[6], parki i ogrody. Zimują głównie na nizinach, często w bardziej otwartych środowiskach, w tym na porośniętych trawą lub uprawianych polach, skrajach wrzosowisk, skrajach lasów i w sadach[4].
Pożywienie
Odżywia się drobnymi bezkręgowcami wyszukiwanymi w ziemi, głównie dżdżownicami[4][6]. Na ziemi żeruje w charakterystycznej dla drozdów pozie – z opuszczonymi skrzydłami i uniesionym ogonem. Jesienią i zimą zjada głównie jagody i owoce, np. jałowca, głogu oraz jarzębinę, jabłka[6].
Okres lęgowy trwa od początku kwietnia do końca sierpnia; pora lęgowa różna w zależności od szerokości geograficznej[4]. W ciągu roku wyprowadza jeden lub dwa lęgi.
Gniazdo
Gnieździ się pojedynczo lub w luźnych koloniach[6] (zwykle kilka–kilkanaście par[9]). Gniazdo jest umieszczone wśród gałęzi drzew, zwykle w rozwidleniu pnia na wysokości 4 do 7 m. Zbudowane jest z liści i trawy zlepionych gliną lub iłem[6], a wysłane miękkimi trawami[9], włosiem i korzonkami[4].
Jaja
Samica składa 3–6[6][9] bladoniebieskich, rdzawo nakrapianych jaj o średnich wymiarach 28,5 na 21 mm[11].
Młode są karmione przez oboje rodziców. Opuszczają gniazdo po około dwóch tygodniach (12–15 dni), będąc jeszcze nielotne. Mają słabo rozwinięte sterówki. Po kilku dniach zyskują lotność[6], wcześniej sprawnie biegają[9]. Jeżeli tracą kontakt z rodzicami, zatrzymują się w bezruchu. Nie boją się ludzi. Po dwóch tygodniach stają się już samodzielne, choć czasami bywają jeszcze dokarmiane do około miesiąca po opuszczeniu gniazda[9].
Status i ochrona
IUCN uznaje kwiczoła za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 70–145 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[2].
W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[12]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)[13].
Dawniej polowano na kwiczoły w celach konsumpcyjnych. Zjadane przez te ptaki jagody jałowca i jarzębiny nadawały mięsu charakterystyczny aromat, dzięki czemu były wysoko cenione przez dawnych myśliwych. W XIX wieku na samym Śląsku odławiano każdej jesieni i zimy ok. 100 tys. kwiczołów[14].
↑ abcdefgCollar, N: Fieldfare (Turdus pilaris). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-07)].
↑F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Thrushes. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-05-07]. (ang.).
↑ abcdefghijklDorota Zawadzka i Grzegorz Zawadzki. Trzeszczący śpiewak. „Przyroda Polska”. 972, s. 12–13, 2013. Liga Ochrony Przyrody. ISSN0552-430X.
,_Lodz(Poland)(js)01.jpg)
