PROFILPELAJAR.COM

Monitoring Ptaków Polski – program mający na celu dostarczenie informacji na temat stanu populacji wybranych gatunków ptaków występujących w Polsce, który prowadzony jest w ramach państwowego monitoringu środowiska. Monitoring pozwala również na ocenę aktualnego stanu występowania populacji ptaków i określenie tendencji kierunkowych ich zmian w określonym czasie^[1].

Koordynatorem programu Monitoringu Ptaków Polski jest Główny Inspektorat Ochrony Środowiska^[2].

Program obejmuje około 170 gatunków ptaków lęgowych, 24 gatunki ptaków zimujących oraz 3 gatunki ptaków wędrownych^[3].

Obszary objęte monitoringiem

W Polsce obszary objęte monitoringiem ptaków stanowią około 20% powierzchni kraju. Program w szczególności uwzględnia obszary chronione Natura 2000^[3].

Podprogramy Monitoringu Ptaków

Program podzielony jest na szereg podprogramów w zależności od gatunków ptaków. Każdy z nich dostosowany jest do warunków monitorowania określonej grupy.

W 2017 roku Program Monitoringu Ptaków Polskich obejmował 14 podprogramów^[4]:

Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych (MPPL) – koordynowany przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Obejmuje 110 najbardziej powszechnych gatunków ptaków w Polsce. W ramach niniejszego programu oceniana jest liczebność gatunków oraz wskaźnik rozpowszechnienia gatunku.
Monitoring Flagowych Gatunków Ptaków (MFGP) – koordynowany przez Stację Ornitologiczną MIZ PAN. Obejmuje monitoring 12 gatunków ptaków, tj.:

W ramach programu prowadzona jest ocena wskaźnika liczebności gatunku rozpowszechnienia gatunku oraz w przypadku Bociana białego i Łabędzia niemego efektów rozrodu.

Monitoring Ptaków Mokradeł (MPM) – koordynowany przez Stację Ornitologiczną MIZ PAN. Program obejmuje monitoringiem wszystkie notowane gatunki ptaków występujące w Polsce. W ramach monitoringu prowadzona jest ocena wskaźnika liczebności gatunku oraz rozpowszechnienia gatunku.

Monitoring Ptaków Drapieżnych (MPD) – koordynowany przez Komitet Ochrony Orłów. Obejmuje monitoringiem 11 gatunków ptaków drapieżnych, oraz 1 gatunek ptaka brodzącego, tj.:
- trzmielojad Pernis apivorus
- kania ruda Milvus milvus
- kania czarna Milvus migrans
- bielik Haliaeetus albicilla
- jastrząb Accipiter gentilis
- myszołów Buteo buteo
- błotniak stawowy Circus aeruginosus
- błotniak łąkowy Circus pygargus
- orlik krzykliwy Aquila pomarina
- pustułka Falco tinnunculus
- kobuz Falco subbuteos
- bocian czarny Ciconia nigra

W ramach programu prowadzona jest ocena wskaźnika liczebności gatunku oraz rozpowszechnienia gatunku oraz w przypadku bielika i orlika krzykliwego wskaźnika efektów rozrodu.

Monitoring Lęgowych Sów Leśnych (MLSL) – koordynowany przez Stowarzyszenie Ochrony Sów. Obejmuje monitoringiem 6 gatunków sów leśnych, tj.:
- puszczyk Strix aluco
- puszczyk uralski Strix uralensis
- uszatka Asio otus
- włochatka Aegolius funereus
- sóweczka Glaucidium passerinum
- puchacz Bubo bubo

W ramach programu prowadzona jest ocena wskaźnika liczebności gatunku oraz rozpowszechnienia gatunku.

Monitoring Lęgowych Ptaków Morskich (MLPM) – koordynowany przez Komitet Ochrony Orłów oraz Towarzystwo Polskiej Ochrony Ptaków. Obejmuje swoim monitoringiem 3 gatunki ptaków, tj.:
- bielik Haliaeetus albicilla
- kormoran Phalacrocorax carbo
- rybitwa czubata Thalasseus sandvicensis

W ramach programu prowadzona jest ewidencja liczebności populacji lęgowej gatunku, jego rozmieszczenia oraz w przypadku bielika – jego produktywność.

Monitoring Zimujących Ptaków Wodnych i Wód Przejściowych (MZPW, MZPWP) – koordynowany przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Obejmuje monitoringiem 14 gatunków ptaków, tj.:
- perkoz dwuczuby Podiceps cristatus
- kormoran Phalacrocorax carbo
- czapla siwa Ardea cinerea
- łabędź niemy Cygnus olor
- łabędź krzykliwy Cygnus cygnus
- krzyżówka Anas platyrhynchos
- głowienka Aythya ferina
- czernica Aythya fuligula
- ogorzałka Aythya marila
- gągoł Bucephala clangula
- bielaczek Mergus albellus
- szlachar Mergus serrator
- nurogęś Mergus merganser
- łyska Fulica atra

W ramach programu prowadzony jest spis liczebności gatunku oraz wskaźnika rozpowszechnienia gatunku.

Monitoring Zimujących Ptaków Morskich (MZPM) – koordynowany przez Ogólnopolskie Centrum Ochrony Ptaków. Obejmuje w ramach monitoringu prowadzona jest obserwacja 8 gatunków ptaków, tj.:
- nur rdzawoszyi Gavia stellata
- nur czarnoszyi Gavia arctica
- lodówka Clangula hyemalis
- markaczka Melanitta nigra
- uhla Melanitta fusca
- nurzyk Cepphus grylle
- alka Alca torda
- nurnik Uria aalge

W ramach programu wyznaczany jest wskaźnik liczebności gatunku oraz wskaźnik rozpowszechnienia się gatunku.

Monitoring Noclegowisk Gęsi (MNG) – koordynowany przez PTOP Salamandra. Prowadzony na 99 stanowiskach stanowiących największe noclegowiska gęsi w Polsce. Obejmuje swoim zakresem obserwacje 2 gatunków gęsi, tj.:
- gęś zbożowa Anser fabalis
- gęś białoczelna Anser albifrons

W ramach programu wyznaczany jest wskaźnik liczebności gatunku oraz wskaźnik rozpowszechnienia się gatunku .

Monitoring Noclegowisk Żurawi (MNZ) – koordynowany przez Stację Ornitologiczną MIZ PAN. Monitoring obejmuje obserwację żurawia Grus grus i prowadzony jest na 90 największych w Polsce noclegowiskach żurawi. W ramach programu wyznaczany jest wskaźnik liczebności gatunku oraz wskaźnik rozpowszechnienia się gatunku.

Monitoring Rzadkich Dzięciołów (MRD) – koordynowany przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. W ramach programu prowadzona jest obserwacja 2 gatunków dzięcioła, tj.:
- dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus
- dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos

W ramach programu wyznaczany jest wskaźnik liczebności gatunku oraz wskaźnik rozpowszechnienia się gatunku.

Monitoring Gatunków Rzadkich 1 (rybołów, orzeł przedni, orlik grubodzioby) – koordynowany przez Komitet Ochrony Orłów, a w jego ramach prowadzona jest obserwacja 3 gatunków ptaków, tj.:
- rybołów Pandion haliaeetus
- orzeł przedni Aquila chrysaetos
- orlik grubodzioby Aquila clanga

W ramach programu prowadzona jest ewidencja krajowej populacji gatunku oraz jego rozmieszczenia.

Monitoring Gatunków Rzadkich 2 (łabędź krzykliwy, podgorzałka, biegus zmienny, mewa czarnogłowa), koordynowany przez Stację Ornitologiczną MIZ PAN. W ramach programu realizowana jest ewidencja krajowej populacji gatunku i jego rozmieszczenia. Program obejmuje monitoringiem 4 gatunki ptaków, tj.:
- łabędź krzykliwy Cygnus cygnus
- podgorzałka Aythya nyroca
- biegus zmienny Calidris alpina schinzii
- mewa czarnogłowa Larus melanocephalus
Monitoring Gatunków Rzadkich 3 (kraska, dubelt, wodniczka, ślepowron), koordynowany przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Monitoring obejmuje 4 gatunki ptaków, tj.:
- kraska Coracias garrulus
- dubelt Gallinago media
- ślepowron Nycticorax nycticorax
- wodniczka Acrocephalus paludicola

W ramach programu realizowana jest ocena liczebności krajowej populacji oraz wskaźnik liczebności, a także rozmieszczenie gatunku oraz wskaźnik jego rozpowszechnienia.

Wyniki

Oceniane parametry

Parametrami opisującymi liczebność populacji są^[5]:

Wskaźnik liczebności populacji – wyrażany poprzez względną liczebności populacji lęgowej w danym roku odniesionej do liczebności w roku bazowym.

Liczebność populacji – stanowi liczebność populacji lęgowej występującą w kraju lub liczebność osobników w przypadku ptaków migrujących i zimujących.

Parametrami opisującymi zmiany rozmieszczenia populacji są:

Areał – obszar obejmujący krajowy zasięg lęgowy, oceniany w skali kwadratów 10 km x 10 km.
Rozpowszechnienie – stosunek liczby powierzchni, na których stwierdzono występowanie danego gatunku ptaków do liczby powierzchni, na których ptaki zostały policzone w danym roku.

Parametrami opisującymi efekt rozrodu są:

Wskaźnik produktywności (dotyczy wszystkich par ptaków o znanym lęgu) – średnia liczba piskląt w lęgu, które udało się wyprowadzić.
Wskaźnik produktywności (dotyczy par ptaków z udanym lęgiem) – średnia liczba piskląt wyprowadzonych w lęgu, wyliczana dla par, w przypadku których do wieku lotności przeżyło przynajmniej jedno pisklę.

Wyniki monitoringu są publikowane m.in. w Biuletynie Monitoringu Przyrody^[6].

Trendy

Na podstawie prowadzonych programów Monitoringu, możliwe jest obliczenie istotnych zmian trendów liczebności ptaków w Polsce. Inspekcja Ochrony Środowiska gromadzi dane dotyczące parametrów opisujących liczebność rozmieszczenie oraz rozród poszczególnych gatunków ptaków występujących na terenie kraju^[2].

Z przeprowadzonej analizy poszczególnych programów monitoringu wynika, że dla większości gatunków ptaków drapieżnych obserwuje się tendencję wzrostową ich liczebności. Tendencja spadkowa występuje w przypadku populacji błotniaka łąkowego. Dla pozostałych gatunków ptaków drapieżnych indeks liczebności utrzymuje się na stałym poziomie^[7].

Z programu Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych (MPPL) realizowanego od roku 2000 wynika natomiast, że w obserwowanym okresie, czyli do 2017, 29 ze 110 gatunków nie wykazało zmian liczebności populacji, 50 gatunków charakteryzowała tendencja wzrostowa, a w przypadku 31 gatunków odnotowano spadek liczebności populacji^[8].

W przypadku programu Monitoringu Flagowych Gatunków Ptaków (MFGP) zaobserwowano spadek liczebności gawrona oraz perkoza rdzawoszyjego, natomiast wzrosła liczebność żurawia i rybitwy rzecznej^[9].

Obserwacja przeprowadzona poprzez Monitoring Lęgowy Sów Leśnych (MLSL) wykazała, że podczas 8-letnich obserwacji liczebność populacji badanych gatunków utrzymuje się na stałym poziomie^[10].

W 2017 r. na podstawie prowadzonego Monitoringu Lęgowych Ptaków Morskich (MLPM) zaobserwowano spadek liczebności par kormorana o 1% w stosunku do roku 2016. Odnotowano także spadek produktywności bielika. Sukces lęgowy jaki odnotowano w roku 2017 wyniósł 37,3%, co stanowi wartość prawie o połowę niższą od średniej odnotowanej poprzez wieloletnią obserwację populacji bielika^[11].

Przypisy

↑ Cel monitoringu. [w:] Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01]. (pol.).
↑ ^a ^b Strona główna - Monitoring Ptaków Polski. www.monitoringptakow.gios.gov.pl. [dostęp 2018-01-20]. (pol.).
↑ ^a ^b O programie. [w:] Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01]. (pol.).
↑ Programy jednostkowe. [w:] Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01]. (pol.).
↑ Uzyskiwane wyniki. [w:] Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01]. (pol.).
↑ Biuletyn Monitoringu Przyrody nr 13. [w:] Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2015-07-07. [dostęp 2018-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-01)]. (pol.).
↑ Ptaki drapieżne. [w:] Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01]. (pol.).
↑ Ptaki pospolite. [w:] Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01]. (pol.).
↑ Gatunki flagowe. [w:] Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-21)]. (pol.).
↑ Sowy. [w:] Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-02)]. (pol.).
↑ Monitoring Lęgowych Ptaków Morskich (MLPM). [w:] Monitoring Ptaków Polski [on-line]. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-02-01]. (pol.).