Rybitwa czubata[4] (Thalasseus sandvicensis) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny mewowatych (Laridae). Zamieszkuje wybrzeża Europy, Morza Kaspijskiego, Ameryki Północnej i Południowej, zimą także Afryki oraz Azji Zachodniej i Południowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.
T. sandvicensis sandvicensis – rybitwa czubata[4] – Europa od południowej Skandynawii, przez Wielką Brytanię i Morze Śródziemne po Morze Kaspijskie. Zimuje od Morza Kaspijskiego, poprzez Czarne i Śródziemne po wybrzeża Afryki Zachodniej i Południowej, a także od Morza Czerwonego po północno-zachodnie Indie i Cejlon. Niektóre tereny lęgowe izolowane. Populacje północno- i wschodnioeuropejskie od sierpnia i jesienią odbywają długie podróże wybrzeżami afrykańskimi aż do Mozambiku na wschodzie, okrążając Afrykę od zachodu.
W Polsce gnieździ się nieregularnie w rezerwacie Mewia Łacha nad Zatoką Gdańską. Ostatnio od roku 2007 – 400 par, 2008 – 300 par, 2009 – 570 par, w latach 2010–2012 po ok. 100 par, które traciły lęgi w wyniku wezbrań wód, w 2013 r. – 415 par[7], 2014 – 630 par i 2015 – 500 par[potrzebny przypis], regularnie pojawia się od kwietnia do września na całym wybrzeżu, zwłaszcza w ujściach rzek, w głębi lądu obserwowana wyjątkowo. Po okresie lęgowym odlatuje nad bogate w ryby Morze Północne i wzdłuż wybrzeży Afryki na południe.
T. sandvicensis eurygnathus – południowe Morze Karaibskie (niektóre osobniki legną się dalej na północ po Portoryko) na południe wzdłuż wybrzeży przez wschodnią Brazylię po północną Argentynę; w większości osiadła, zabłąkane osobniki obserwowano u atlantyckich wybrzeży USA.
Niektórzy autorzy, w tym Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC), proponują wydzielenie podgatunków acuflavidus i eurygnathus do osobnego gatunku o nazwie Thalasseus acuflavidus[6][5][8].
Charakterystyka
Cechy gatunku
Rybitwa czubata jest wielkości mewy śmieszki. Od innych rybitw różni ją czarny dziób z żółtym czubkiem i czarne nogi.
Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W upierzeniu godowym wierzch głowy czarny, grzbiet i długie, smukłe skrzydła popielate, końcówki skrzydeł ciemne, reszta ciała biała z różowawym odcieniem na brzuchu. Czarne pióra na potylicy są nastroszone tworząc mały czubek, który ptak potrafi sam stroszyć. Nogi krótkie, czarne, długi dziób czarny z żółtym końcem. Ogon głęboko rozwidlony. W szacie spoczynkowej czoło bieleje (od czerwca do lipca), a wierzch głowy staje się szarawy z ciemnymi cętkami. Obie płci są wtedy jednakowo ubarwione. Osobniki młodociane mają wierzch głowy i kark brązowoczarny w białe prążki, grzbiet i skrzydła pokryte ciemnym deseniem, a dziób całkowicie czarny. Lotki mają ciemnobrązowe z czubkami obrzeżonymi na biało. T. s. acuflavidus jest nieco mniejsza, w szacie spoczynkowej tył wierzchu głowy jest czarny (bez intensywnego cętkowania). T. a. eurygnathus jest podobna do T. s. acuflavidus, ale ma dziób całkowicie lub w większości żółty; przeciętnie ma też bardziej kudłaty czubek i nieco ciemniejszy płaszcz[5].
Wymiary średnie
długość ciała ok. 34–45 cm[9] masa ciała ok. 130–300 g (sandvicensis 130–285 g; acuflavidus przeważnie 175–202 g; eurygnathus 170–210 g na Karaibach, 250–300 g w Urugwaju)[9] rozpiętość skrzydeł ok. 85–105 cm
Głosy rybitwy czubatej
Głos
Rybitwa jest ptakiem krzykliwym, bez przerwy słychać jej głośne i skrzeczące „kirrik kirrik”.
Biotop
Morskie wybrzeża, nad słonymi i słonawymi wodami. W Europie w głębi lądu spotykana rzadko. Gniazduje na płaskich, piaszczystych, żwirowych lub kamienistych brzegach, falochronach lub pirsach, jak również na wydmach i skąpo porośniętych wyspach. Wyjątkowo można ją spotkać na śródlądowych morzach z dala od morza.
T. s. sandvicensis starający się nakarmić swoje młode
Okres lęgowy
Gniazdo
Na lęgowiska wraca parami w kwietniu i maju. Gniazdo na ziemi, na piaszczystej plaży wygrzebane w piasku lub między kamieniami dokładnie wysłane suchymi źdźbłami. Tworzy kolonie, zlokalizowane zazwyczaj przy koloniach innych gatunków. Mogą liczyć tysiące osobników.
Jaja z kolekcji muzealnej
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju-czerwcu (w grudniu w Argentynie) 1–2 zielonkawe lub piaskowożółte, pokryte ciemnymi cętkami jaja.
Wysiadywanie i dorastanie
Jaja wysiadywane są przez okres 21–29 dni przez obydwoje rodziców, choć częściej przez samicę. Młode rybitwy mając 15–20 dni zbierają się na brzegu w stada, gdzie spacerują pod opieką dorosłych ptaków, które potrafią bez trudu odnaleźć w nich swoje potomstwo. Młode mają gęsty puch o barwie szarożółtej, usiany czarnymi plamkami, dziób żółtawy. Pisklęta umieją latać w wieku 5 tygodni. Na południe odlatują od lipca do września, długo pozostając pod opieką jednego z rodziców.
Pożywienie
T. s. sandvicensis obok rybitwy rzecznej
Ryby do 20 cm, wodne bezkręgowce np. mięczaki, owady łapane na ziemi i pisklęta innych gatunków ptaków. Na ryby poluje pikując w wodę z góry.
Status i ochrona
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje rybitwę czubatą za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2015 roku liczebność światowej populacji szacowano na 490–640 tysięcy osobników (czyli w przybliżeniu 325–430 tysięcy osobników dorosłych). Trend liczebności populacji uznaje się za stabilny[3].
W Polsce jest objęta ścisłą ochroną gatunkową oraz wymaga ochrony czynnej, dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie[10]. Liczebność populacji lęgowej na terenie kraju w latach 2013–2018 szacowano na 41–770 par[11]. W latach 2007–2018 populacja lęgowa zmniejszyła się o około 32%[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski rybitwa czubata sklasyfikowana została jako gatunek krytycznie zagrożony (CR)[12].
↑ abMárcio A.M.A.EfeMárcio A.M.A. i inni, Multigene phylogeny and DNA barcoding indicate that the Sandwich tern complex (Thalasseus sandvicensis, Laridae, Sternini) comprises two species, „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 52 (1), 2009, s. 263-267, DOI: 10.1016/j.ympev.2009.03.030, PMID: 19348954.
Sterna sandvicensis (Rybitwa czubata). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 182–185. ISBN 83-86564-43-1.
_(2925462750).jpg)
