Piasek

Ten artykuł dotyczy skały osadowej. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Ziarna kwarcowe piasku widziane w obrazie BSE skaningowego mikroskopu elektronowego
Zwykły piasek kwarcowy
Czarny piasek wulkaniczny (w zbliżeniu)
Złoża piasku w Polsce

Piasek – skała osadowa, luźna, złożona z niezwiązanych spoiwem ziaren mineralnych, przede wszystkim kwarcu. Wielkość ziaren waha się zależnie od przyjętej klasyfikacji od 0,05[1] lub 0,063[2] do 2 mm, gęstość ziaren piasku kwarcowego wynosi około 2,62 g/cm³.

Piaski są najczęściej występującą luźną skałą osadową. Jego złoża znajdują się na znacznym obszarze Polski. Wraz z innymi składnikami tworzy gleby. Pod wpływem oddziaływania wody i wiatru piasek tworzy formy akumulacyjne takie jak wydmy, wały piaszczyste, rewy, odsypy boczne, łachy, zmarszczki, antydiuny, fale piaszczyste, wstęgi piaszczyste i inne. Pod wpływem procesów diagenezy i lityfikacji piasek może przejść w skałę osadową zwięzłą, nazywaną piaskowcem, a w przypadku piasków kwarcowych następnie wskutek metamorfizmu w kwarcyt.

Piasek do celów gospodarczych wydobywany jest metodą odkrywkową w kopalniach zwanych piaskowniami (i żwirowniami), jest również pozyskiwany przy pogłębianiu rzek, kanałów żeglugowych na obszarach jezior i mórz itp.

Wykorzystywany jest m.in. do wyrobu szkła, a w budownictwie jako składnik betonu, zapraw murarskich, tynków.

Typy piasku

Pod względem składu mineralnego wyróżnia się piaski:

  • kwarcowe (główny składnik: kwarc SiO2) (najpowszechniejsze ze względu na stosunkowo dużą odporność chemiczną i mechaniczną kwarcu)
  • wapienne lub węglanowe (główny składnik: kalcyt, rzadziej aragonit CaCO3)
  • polimineralne (różne minerały, np. produkty wietrzenia innych skał)
  • wulkaniczne (główny składnik: pyły i popioły wulkaniczne, okruchy szkliwa)

Oprócz tego w piaskach znajdować się mogą domieszki miki (łyszczyków), chlorytów, glaukonitu, węgla, substancji humusowych itp.

Pod względem składu granulometrycznego wyróżnia się piaski:

W zależności od rodzaju czynnika transportującego i obrabiającego materiał skalny rozróżnia się piaski m.in.:

  • rezydualne – nieprzemieszczone zwietrzeliny piaszczyste skał
  • morskie
  • rzeczne – ziarna połyskujące i średnio obtoczone
  • fluwioglacjalne (polodowcowe) – ziarna kanciaste o niskim stopniu obtoczenia
  • eoliczne (toczone przez wiatry) – ziarna dobrze wyselekcjonowane, o wysokim stopniu obtoczenia; powierzchnia ziaren mocno porysowana

Przypisy

  1. ↑ W geologii podstawowej, geotechnice i gruntoznawstwie według nadal jeszcze niekiedy stosowanych norm krajowych PN-B-02480:1986, PN-B-02481:1998 i PN-B-03020:1981 oraz w gleboznawstwie.
  2. ↑ W geotechnice według norm europejskich PN-EN ISO 14688-1.
  3. ↑ Klasyfikacja uziarnienia gleb i utworów mineralnych. [dostęp 2016-03-07].
  4. ↑ Polska Norma PN-B-02480:1986 – Grunty budowlane. Określenia, symbole, podział i opis gruntów. Polski Komitet Normalizacji, Miar i Jakości.
  5. ↑ Polska Norma PN-B-02481:1998 – Geotechnika. Terminologia podstawowa, symbole literowe i jednostki miar. Polski Komitet Normalizacji, Miar i Jakości.
  6. ↑ Polska Norma PN-B-03020:1981 – Grunty budowlane. Posadowienie bezpośrednie budowli. Obliczenia statyczne i projektowanie. Polski Komitet Normalizacji, Miar i Jakości.
  7. ↑ PN-EN ISO 14688-1 – Badania geotechniczne. Oznaczenia i klasyfikacja gruntów. Część 1. Polski Komitet Normalizacji, czerwiec 2006.

Bibliografia

  • Kazimierz Łydka, Petrologia skał osadowych, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1985, ISBN 83-220-0209-2, OCLC 749598977.
  • Andrzej Manecki, Marek Muszyński, Przewodnik do petrografii, Kraków: Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne AGH, 2008, ISBN 978-83-7464-110-4, OCLC 233514353.