Urbarz

Urbarz klasztoru dominikanek z Freiburga (rozpoczęty w 1309)

Urbarz, urbariusz[1], urbarium[2] (łac. urbarium) – księga zawierająca spis majątku właściciela ziemskiego oraz powinności, głównie pańszczyźnianych, jego poddanych.

Urbarze prowadziły cesarstwa, królestwa[3], księstwa, ziemie, ordynacje czy miasta. W Polsce występowały od XV wieku (Urbarz Trzebnicki z 1410) do końca XVIII. Urbarze są źródłami informacji dla historyków.

Słowem urbarium określano najpierw folwark lub grunty należące do miasta. W XVII i XVIII w. na Śląsku nazwa przeszła na spis zagospodarowanych gruntów i zobowiązań związanych z ich użytkowaniem[4].

Wybrane urbarze (urbaria):

  • Urbarium Ducatus Baiuwariae Posterius Ex Anno 1280 Circ.
  • Urbarz Kościoła Mariackiego w Bytomiu (1510–1668)[5]
  • Urbarium Księstwa Pszczyńskiego z roku 1536[6]
  • Urbarz „państwa” frysztackiego z roku 1571[7]
  • Urbarz cieszyński z 1577 r.[8]
  • Urbarz cieszyński z 1621 r.[9]
  • Urbarz państwa skoczowsko-strumieńskiego z 1621 roku[10]
  • Urbarz cieszyńskiego klucza dóbr książęcych z 1646 roku[11]
  • Acta Urbarium von Cammerswaldau 1701–1900[12]
  • Urbarz wsi Łaskarzówka z 1710 roku[13]
  • Urbarz Kościoła św. Andrzeja Apostoła w Zabrzu z 1719 roku[14]
  • Urbarz miasta Brzegu (1750)[15]
  • Urbarz Nowej Wsi z 1785 roku[16]
  • Urbarza wsi Ciepłowody z 1788 r.[17]
  • Urbarz żużelski z 1789 roku[18]
  • Urbarz z Kościelisk i Wytokiej z 1798 r.[19]
  • Urbarz biedrzychowicki z roku 1805[20]

Przypisy

  1. ↑ urbariusz. sjp.pwn.pl. [dostęp 2023-05-22]. (pol.).
  2. ↑ urbarium. sjp.pwn.pl. [dostęp 2023-05-22]. (pol.).
  3. ↑ Martin Votruba: Maria Theresa's Urbarium. Slovak Studies Program, University of Pittsburgh. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-23)].
  4. ↑ urbarium. sjp.pwn.pl. [dostęp 2023-05-22]. (pol.).
  5. ↑ Bernard Szczech: Księga dochodów (urbarz) Kościoła Mariackiego w Bytomiu : 1510-1668. Bytom: Wydawnictwo Muzeum Miejskiego, 1995. ISBN 83-902986-0-0.
  6. ↑ Urbarium Księstwa Pszczyńskiego. sbc.org.pl. [dostęp 2023-05-22]. (niem.).
  7. ↑ Barbara Poloczkowa. Urbarz "państwa" frysztackiego z roku 1571. „Pamiętnik Cieszyński”. 12, s. 21–45, 1997. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”. ISSN 0137-558X. OCLC 998253638. 
  8. ↑ Idzi Panic: Urbarz Cieszyński z 1577 r.. Cieszyn: Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział Cieszyn, 2001, seria: Acta Historica Silesiae Superioris. ISBN 83-88204-09-2.
  9. ↑ Idzi Panic: Urbarz Cieszyński z 1621 r.. Cieszyn: Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział Cieszyn, 2003, seria: Acta Historica Silesiae Superioris. ISBN 83-88204-04-1.
  10. ↑ Wacław Gojniczek: Urbarz państwa skoczowsko-strumieńskiego z 1621 roku. Skoczów: TMS, 1999. ISBN 83-903868-8-7.
  11. ↑ Idzi Panic: Urbarz cieszyńskiego klucza dóbr książęcych z 1646 roku. Cieszyn: Starostwo Powiatowe • Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział Cieszyn, 2005, seria: Acta Historica Silesiae Superioris. ISBN 83-88204-20-3.
  12. ↑ Ullrich Junker: Acta Urbarium von Cammerswaldau. jbc.jelenia-gora.pl. [dostęp 2023-05-22]. (niem.).
  13. ↑ Adam Kubacz. Urbarz wsi Łaskarzówka z 1710 roku. „Rocznik Muzeum w Gliwicach”. 24, s. 419–431, 2013. Gliwice. ISSN 0860-0937. OCLC 899809560. 
  14. ↑ Bernard Szczech: Urbarz kościoła św. Andrzeja Apostoła w Zabrzu z 1719 roku. Bytom: Agencja Wydawnicza Łukasz Szczech, 2001. ISBN 83-911810-2-2.
  15. ↑ Marcin Wrzeciono: Urbarz miasta Brzegu: urbarium królewskiego pruskiego miasta Brzegu jako tegoż księstwa stolicy, przez magistrat tamże anno 1750. Brzeg: Fundacja Pamięci Historycznej Ziemi Brzeskiej, 2019. ISBN 978-83-945795-2-4.
  16. ↑ Bernard Szczech. Urbarz Nowej Wsi z 1785 roku. „Rudzki Rocznik Muzealny”. 11, s. 163–177, 2008. Ruda Śląska: MM. ISSN 1641-344X. OCLC 999278616. 
  17. ↑ Kamil Pawłowski: Obraz życia chłopstwa śląskiego w świetle urbarza wsi Ciepłowody z 1788 r.. polona.pl, 2019. [dostęp 2023-05-22]. (pol.).
  18. ↑ Hubert Dobranowski (oprac.): Urbarz żużelski z 1789 roku - urbarz majątku ziemskiego Żużela należącego do klasztoru norbertanek w Czarnowąsach pod Opolem. Żużela • Opole: Wydawnictwo Instytut Śląski, 2015. ISBN 978-83-7511-220-7.
  19. ↑ Bernard Joszko: Nasz Pan i nasz Proboszcz: kroniki i urbarz z Kościelisk. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego • Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, 2018. ISBN 978-83-65860-19-4.
  20. ↑ Johannes Preisner: Urbarz biedrzychowicki z roku 1805 i sytuacja ludności wiejskiej w okolicy Głogówka przed uwolnieniem od pańszczyzny. Görlitz: Senfkornverlag Alfred Theisen, 2013. ISBN 978-3-935330-32-9.