Beockie eksaleiptron (forma plemochoe) z ok. 550–525 p.n.e. (po lewej); profil i przekrój typowego eksaleiptronu (po prawej)
Po lewej: Korynckie eksaleiptron (forma kotonu) z 2. poł. VI w. p.n.e.; po prawej: profil i przekrój typowego kotonu
Eksaleiptron (stgr.ἐξάλειπτρον, lmeksaleiptra) – rodzaj starożytnego greckiego naczynia ceramicznego używanego jako płaski pojemnik na wonności.
Obecnie wyróżniane są dwie szczególne jego postacie, takie jak plemochoe[1] oraz koton[2], wcześniej uważane za całkiem odrębne użytkowe formy ceramiczne.
Charakterystyka
Jego nazwa pochodzi od słowa oznaczającego „namaścić”. Określa naczynie w kształcie niskiej misy, o dobrze wymodelowanej górnej części brzuśca, z płaską pokrywką oraz górnym uchwytem, mające niską lub podwyższoną podstawę. W naczyniach tego rodzaju trzymano wonne płyny, np. olejki używane do celów kosmetycznych, podczas ceremonii religijnych i pogrzebowych. W literaturze przedmiotu spotykane jest stosowanie nazwy „plemochoe” dla formy z podwyższoną podstawą (stgr.πλημοχόη plēmochoḗ) oraz koton dla formy pozbawionej podstawy (stgr.κώθων kṓthōn). W nauce przejawia się tendencja do nazywania eksaleiptronem płaskiej formy bez podstawy, wytwarzanej w Koryncie, a odnoszenie określenia „plemochoe” do formy attyckiej, osadzonej na wysokiej podstawie i uzupełnionej pokrywką[3].
Cechą charakterystyczną naczynia jest znacznie wgłębiony brzeg wylewu, co zapewne miało zapobiegać rozlewaniu się zawartości (płynu). Forma ta pojawia się w malunkach na starogreckich naczyniach, często w kontekście składanych przez kobiety ofiar grobowych. Eksaleiptra pojawiają się pod koniec VI wieku p.n.e., w malarstwie wazowym przedstawiane są do drugiej połowy V w. p.n.e. Znane są też egzemplarze wykonane w marmurze[4].
Wczesny koton beocki, poł. VI w. p.n.e. (Metropolitan Museum of Art)
_MET_DP1863.jpg)
_MET_DP-12864-003.jpg)
