Tanrı Dağları

Batı Tanrı Dağları
UNESCO Dünya Mirası
Çin-Kırgızistan sınırında Tanrı Dağları
Konum Çin
 Kazakistan
 Kırgızistan
 Özbekistan
 Tacikistan
KriterDoğal: x
Referans1490
Tescil2016 (40. oturum)
BölgeAsya-Pasifik
Koordinatlar42°02′06″K 80°07′32″D / 42.03500°K 80.12556°D / 42.03500; 80.12556
Tanrı Dağları
UNESCO Dünya Mirası
Konum Çin
KriterDoğal: vii, ix
Referans1414
Tescil2013 (37. oturum)
BölgeAsya-Pasifik
Koordinatlar42°02′06″K 80°07′32″D / 42.03500°K 80.12556°D / 42.03500; 80.12556

Tanrı Dağları ya da Tien-Şan (Eski Türkçe: 𐰴𐰣 𐱅𐰭𐰼𐰃, Tenğri tağ/ Uygurca: تەڭرىتاغ, Tengri Tagh/ Çince: 天山; pinyin: Tiānshān; Wade–Giles: T‘ien1shan1)[not 1], Orta Asya'da bulunan büyük dağ sistemlerinden birini oluşturan sıradağlardır.

Bugünkü siyasi coğrafya dikkate alınırsa, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin merkezi kısımlarına yayılır. Tanrı Dağlarının 1,000,000 km² lik alanı kapladığı hesaplanmıştır.

Kuzeyde Çungar ve Güney Kazakistan düzlükleri, güneydoğuda Tarım Havzası, güneybatıda Hisar ve Alay Sıradağları ile sınırlanır.

Tanrı Dağlarını Pamir Dağ Sisteminden Hisar Vadileri ayırır.

Tanrı Dağlarının Doğu bloğu 2013 yılında,[1] Batı bloğu ise 2016 yılında[2] Dünya Mirası olarak ilan edilmiştir.

Jeoloji

Tanrı dağları genel olarak Paleozoyik yaşlı (540-250 milyon yıl önce) kristalen ve çökel kayalardan (sedimentary rock) meydana gelmiştir. Dağların arasındaki havzalarda nehirlerin aşındırdığı genç çökeller birikmiştir. Tanrı dağları'nın doğu ve kuzey kesimlerinde yüzlek veren granit kayaları da görülmektedir. Dağın kuzey ve doğu kısımları erken Paleozoyik döneminde kıvrımlanma etkisinde kalmış ve dağ jeolojik olarak yükselme etkisine girip zamanla yükselen orijinal çökelleri erozyona uğrayıp neredeyse yok olmuş. Dağların güney ve batı yakası ise yoğun miktarda başkalaşıma uğramış çökel kayası içerirken; az oranda magmatik kaya barındırır. Bu yaka ise geç Paleozoyik'te kıvrımlanma yaşamıştır. Yaklaşık 25 milyon yıl önce yani geç Oligosen döneminde dağ sırası yeni bir jeolojik etkiye girip günümüze değin bunu sürdürmüştür. Tektonik olarak hareketli bir bölgede yer alan dağ, deformasyonlara uğramış ve sürekli olarak gevşek kaya elemanları alçak vadilere kaymıştır, oluşan çökel birikimleri vadileri doldurmuştur, Fergana Vadisi bunlardan biridir ve pek çok vadide ufak göller oluşmuş olup zamanla evaporit halini almışlardır. Bölgenin tektonik aktifliği faylanmalarla kendisini göstermiştir özellikle Talas Fergana fayı ki neredeyse dağ sırası boyunca etkir ve bu derin faylanmalar felaketvari depremlerle sonuçlanmıştır. 1887 Verny ve 1902 Kaşgar depremleri gibi.[3]

İklimsel özellikleri

Tanrı Dağları yaz ve kış büyük ısı farkları ile karakteristik şiddetli kara iklime sahiptir. Karakteristik olan kuraklık kendini çevreleyen çöller ve kurak bölgelerde belli eder. Bu alanlar yılda ortalama 2,500 saatlik güneş ışığı absorbe etmektedir. Dağlarda yükseklik arttıkça, iklim gittikçe soğur. Daimi donmuş topraklar 3,000 m yükseklikten sonra yaygındır. Atlantik Okyanusu'ndan gelen hava kütleleri yağışlarını batı ve kuzeybatı Tanrı Dağları eteklerine (2700–3000 m) bırakır (710–790 mm). Doğu ve İç Tanrı Dağlarında toplam yağış oranı azalır. Güney Tanrı Dağlarında en fazla yağış Mart-Nisan aylarındadır. Burada yaz mevsimi kurak geçer. Batı ve Kuzey Tanrı Dağlarında yağış çoğunlukla Nisan-Mayıs aylarındadır. İç ve Doğu Tanrı Dağlarında ise yağış yaz aylarındadır.

Sıcaklık, Tanrı Dağlarında yüksekliğe göre çok değişim gösterir. Dağ eteklerinde yaz ayları sıcak geçer. Temmuz ayında ortalama sıcaklık 23 °C ye ulaşır. İli çöküntü havzasında 34 °C, iken Tanrı Dağlarının 3,300 m'lik kesimlerinde +5 °C ye düşer. Bu bölgelerde yaz boyunca geceleri don olayına rastlanır. Kışın ise buralarda (Aksay Vadisi) sıcaklık -50 °C olarak ölçülmüştür. Son yıllarda etkisini iyiden iyiye hissettiren bir fenomen olan iklim değişikliği Tanrı dağlarındaki kalıcı kar ve buz örtüsünü etkileyerek bu kaynaklardan beslenen nehirlerin rejimini değiştirmektedir. 1940-1991 yılları arasındaki gözlemlere göre Tanrı dağlarının genelinde, kar kalınlığında 0.1 metre azalma ve kar örtüsü kalıcılık süresinde 9 günlük bir düşüş söz konusudur. Yaklaşık olarak 16.000 km^2'lik buzul alanına sahip olan Tanrı dağları buzullarca zengindir, Tanrı dağlarındaki buzulların yaklaşık yarısı Kırgızistan sınırları içinde kalmaktadır. 1970'lerin ortalarından itibaren buzul kaybı ivmelenmiştir. Buzulların iklim değişikliğine yerdiği yanıtlar konumlarına göre değişmektedir, dağ sırasının merkezindeki buzullar daha az erirken; dıştaki buzullar daha fazla kayba maruz kalmaktadır. Klasik buzul erimesi dönemlerinde artması beklenen nehir debileri eskisi kadar artmamaktadır, bu da erime miktarının artan sıcaklığa bağlı olarak yıl içinde daha uzun süreye yayıldığını kanıtlamaktadır.[4]

Bitki ve hayvan yaşamı

Tanrı dağları'nda bitkilerin dağılımı yükseklik bölgeleriyle belirlenir. Her rakımda farklı bir bitki grubu yer alır ve bu vejetatif (bitkisel) bir çeşitlilik sağlar. 1500-1800 metre arasında dağ eteği ve düzlüklerle yarı kurak alanlar göze çarpar; akabinde bu alanlarda kuraklığa toleranslı ephedra cinsi çalılar, kısa otlaklar bulunur. Tanrı dağları'nda en yaygın manzara steptir ve bu bitki grubu 1050-3350 metre rakımlar arasında yer alır. Tanrı dağları'nda step ve çayırı ormanlık alanlar izlemektedir. 1500-3000 metre arası rakımlarda orman örtüsü bulunabilmektedir ve ormanlık alanlar genelde kuzey yamaçlarda yer alırlar. Alçak rakımlarda kışın yapraklarını döken ağaçlar ve karışık yabani meyve ağaçları vardır. Orman alanları içindeki kel alanlar ve orman üst sınırına komşu bölgelerde subalpin çayırlar yer alır. Bu subalpin çayırlar, 3000 metre üstünde en nemli kuzey yamaçlarda bulunurlar ve 3400-3700 metre arasında soğuk çöl olarak değerlendirilen araziler vardır. Bölge şaşırtıcı bir ekolojik zenginliğe sahiptir ve florası kadar faunası da kendisine hastır. Kuş ve memeli türleri büyük çeşitliliği insan gruplarının alçak rakımlarda yeniden iskan edilmeleriyle artmıştır. Tilki, kurt, kakım gibi canlıların yanı sıra dağın ormanlık ve step alanlarının arasında boz ayılar, dağ keçileri, karaca, kar leoparı ve yaban domuzları yaşamaktadır. Az da olsa yılan ve kertenkele türleri de mevcuttur.[3]

Yer altı zenginliği

Tanrı dağları çok zengin ve büyük miktarda yer altı zenginliğine sahiptir. Özellikle minerallerin pek çoğunu ihtiva eder, hatta demirsiz metallarin çoğu ticari olarak maden açılıp işletilecek kadar büyük miktarda yatağa sahiptir. Fosfat, cıva, kurşun, çinko vb. çok değerli metalleri ihtiva eden bölge aynı zamanda zengin petrol, doğal gaz ve kömür yataklarını da barındırır. Bu kaynakların bolluğu ve ticari potansiyeli özellikle dağ sırasının doğusundaki kuzey yamaçlarda endüstriyel girişimlere başlanılmasına neden olmuştur.[3]

Tanrı Dağları'nın bölümleri

Ala dağları

Tanrı Dağları'ndan görüntüler

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2016. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2017. 
  3. ^ a b c Rantsman, Yelizaveta. "Tien Shan". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. 15 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2020. 
  4. ^ Sorg, Annina. "Climate change impacts on glaciers and runoff in Tien Shan (Central Asia)". www.nature.com. Nature. 3 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020. 
  1. ^
Wikimedia Commons'ta Tanrı Dağları ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
  • The Contemporary Atlas of China. 1988. London: Marshall Editions Ltd. Reprint 1989. Sydney: Collins Publishers Australia.
  • The Times Comprehensive Atlas of the World. Eleventh Edition. 2003. Times Books Group Ltd. London.

Koordinatlar: 42°00′N, 80°00′E

Read other articles:

Katedral Dresden

Katedral DresdenKatedral Tritunggal SuciGereja Katolik Istana Kerajaan SachsenKatholische HofkircheKatedral Dresden51°03′13″N 13°44′15″E / 51.05361°N 13.73750°E / 51.05361; 13.73750Koordinat: 51°03′13″N 13°44′15″E / 51.05361°N 13.73750°E / 51.05361; 13.73750LokasiDresdenNegaraJermanDenominasiGereja Katolik RomaSejarahDidirikan1739PendiriAugustus III dari PolandiaTanggal konsekrasi29 Juni 1751ArsitekturStatusAktifStatus fu...

 

Alice Muskett

Potret karya Julian Ashton (1893) Alice Jane Muskett (28 April 1869 – 17 Juli 1936) adalah seorang seniman dan penulis kelahiran Australia.[1] Diyakini gambarnya tentang kaum puritan yang menyertai puisinya The Pillory (1905) adalah ilustrasi pertama oleh seorang wanita yang diterbitkan di The Bulletin.[2] Daftar Pustaka Alice Jane Muskett [Australian art and artists file], State Library Victoria Referensi ^ Edgar, Suzanne; Green, Dorothy, Alice Jane Muskett, A...

 

مسبار دواعم السن (مسبار اللثة)

هذه المقالة يتيمة إذ تصل إليها مقالات أخرى قليلة جدًا. فضلًا، ساعد بإضافة وصلة إليها في مقالات متعلقة بها. (سبتمبر 2023) مسبار دواعم السن (بالإنجليزية: Periodontal Probe) هو أداة في طب الأسنان شائعة الاستخدام في مستلزمات طب الأسنان. عادة ما تكون طويلة ورفيعة وغير حادة في النهاية. تكون و...

Jerónimo Luis de Cabrera

Spanish conquistador Jerónimo Luis de CabreraMonument to Jerónimo Luis de CabreraBorn1520Sevilla, SpainDied17 August 1574(1574-08-17) (aged 53–54)Santiago del Estero, Viceroyalty of Peru (Present-day Argentina)Allegiance SpainRankConquistador Jerónimo Luis de Cabrera (Sevilla, Spain, 1528 – Santiago del Estero, 17 August 1574) was a Spanish conquistador, early colonial governor over much of what today is northwestern Argentina, and founder of the city of Córdoba. Life and ti...

 

Katedral Raleigh

Katedral Nama Yesus yang Maha KudusHoly Name of Jesus CathedralKatedral Nama Yesus yang Maha Kudus35°46′39″N 78°40′11″W / 35.7775°N 78.669861°W / 35.7775; -78.669861Koordinat: 35°46′39″N 78°40′11″W / 35.7775°N 78.669861°W / 35.7775; -78.669861Lokasi715 Nazareth St.Raleigh, North CarolinaNegaraAmerika SerikatDenominasiGereja Katolik RomaSitus webwww.raleighcathedral.orgSejarahTanggal dedikasi26 Juli 2017ArsitekturArsitekO'...

 

Latham & Watkins

American law firm L&W redirects here. For the British publishing company, see Lawrence and Wishart. Latham & Watkins LLPNo. of offices28 [1]No. of attorneys3,078 [1]No. of employees≈7,000Major practice areasGeneral corporate, mergers & acquisitions, banking and finance, litigation, antitrustKey peopleRichard Trobman, Chair and Managing PartnerRevenue US$5.5 billion (March 2022)[1]Date foundedFebruary 8, 1934;...

Fernando Cento

Fernando Cento BiografiKelahiran10 Agustus 1883 Pollenza (en) Kematian13 Januari 1973 (89 tahun)Roma Apostolic nuncio in Portugal (en) Portugal 26 Oktober 1953 – 1958 Apostolic nuncio to Belgium (en) Belgia 9 Maret 1946 – Apostolic Nuncios to Ecuador (en) Ekuador 6 Agustus 1937 – 26 November 1937 Apostolic nuncio to Perú (en) Peru 25 Juli 1936 – Titular archbishop (en) 24 Juni 1926 – Keuskupan: Seleucia Pieria (en) Apostolic Nuncio to Venezuela (en) Venezue...

 

Sam Raimi

Questa voce o sezione sull'argomento registi statunitensi non cita le fonti necessarie o quelle presenti sono insufficienti. Commento: Alcune sezioni della voce sono prive di fonti. Puoi migliorare questa voce aggiungendo citazioni da fonti attendibili secondo le linee guida sull'uso delle fonti. Segui i suggerimenti del progetto di riferimento. Sam Raimi al San Diego Comic-Con International 2014 Sam Raimi, vero nome Samuel Marshall Raimi (IPA: [sæm ˈreɪmi]; Royal Oak, 23 ottobre 195...

 

List of longest cable-stayed bridge spans

This list ranks the world's cable-stayed bridges by the length of main span, i.e. the distance between the suspension towers. The length of the main span is the most common way to rank cable-stayed bridges. If one bridge has a longer span than another, it does not mean that the bridge is the longer from shore to shore, or from anchorage to anchorage. However, the size of the main span does often correlate with the height of the towers, and the engineering complexity involved in designing and...

Robin's Nest (Hong Kong)

Mountain in New Territories, Hong Kong Robin's Nest紅花嶺Robin's Nest, as viewed from the Man Uk Pin Village near Sha Tau Kok.Highest pointElevation492 m (1,614 ft)Coordinates22°32′29″N 114°11′24″E / 22.54139°N 114.19000°E / 22.54139; 114.19000GeographyRobin's NestEastern New Territories, Hong Kong Robin's Nest (Chinese: 紅花嶺; Jyutping: Hung4 Faa1 Leng5 (former name:麻雀嶺)) is a hill located in Robin's Nest Country Park, n...

 

Carp

Various species of cyprinid fishes This article is about the fish. For other uses, see Carp (disambiguation). 1913 illustration of Cyprinus carpio, better known as the common carp Common carp in Lake Minnetonka, Minnesota The term carp (pl.: carp) is a generic common name for numerous species of freshwater fish from the family Cyprinidae, a very large clade of ray-finned fish mostly native to Eurasia. While carp are prized quarries and are valued (even commercially cultivated) as both food an...

 

Eparki Bezhetsk

Katedral Bezhetsk Eparki Bezhetsk adalah sebuah eparki Gereja Ortodoks Rusia yang terletak di Bezhetsk, Federasi Rusia. Eparki tersebut didirikan pada 2011.[1] Referensi ^ http://www.patriarchia.ru/db/text/1913151.html lbsKeuskupan Gereja Ortodoks RusiaPatriark MoskwaEparki di Rusia Abakan dan Khakassia Akhtubinsk Alapayevsk Alatyr Alexdanrov Almetyevsk Amur Anadyr Ardatov Arkhangelsk Armavir Arsenyev Astrakhan Balashov Barnaul Barysh Belgorod Belyov Bezhetsk Birobidzhan Birsk Biysk B...

西維吉尼亞州

西維珍尼亞 美國联邦州State of West Virginia 州旗州徽綽號：豪华之州地图中高亮部分为西維珍尼亞坐标：37°10'N－40°40'N, 77°40'W－82°40'W国家 美國加入聯邦1863年6月20日（第35个加入联邦）首府（最大城市）查爾斯頓政府 • 州长（英语：List of Governors of {{{Name}}}]]） • 副州长（英语：List of lieutenant governors of {{{Name}}}]]）吉姆·賈斯蒂斯（R）米奇·卡邁克爾（...

 

Yelena Kuzmina (pemeran)

Artikel ini sebatang kara, artinya tidak ada artikel lain yang memiliki pranala balik ke halaman ini.Bantulah menambah pranala ke artikel ini dari artikel yang berhubungan atau coba peralatan pencari pranala.Tag ini diberikan pada Desember 2023. Yelena KuzminaЕле́на Алекса́ндровна Кузьмина́Kuzmina pada 1947LahirYelena Aleksandrovna Kuzmina(1909-02-17)17 Februari 1909Tiflis, Kekaisaran Rusia (kini Tbilisi, Georgia)Meninggal15 Oktober 1979(1979-10-15) (umur 70)...

 

Ladakhi language

Tibetic language spoken in Ladakh, India Ladakhiལ་དྭགས་སྐད , لداخی زبان La-dwags skadNative toIndia,RegionLadakhEthnicityLadakhisNative speakers14,952 (2011 Census)[1]Language familySino-Tibetan Tibeto-BurmanTibeto-Kanauri (?)BodishTibeticLadakhi–BaltiLadakhiWriting systemTibetan script (official, in India and China), Perso-Arabic script (by Muslims, in Pakistan)Language codesISO 639-3Either:lbj – Ladakhizau – ZangskariG...

Timeline of the Donald Trump presidency (2020 Q1)

This article is part of a series aboutDonald Trump Business and personal Business career The Trump Organization wealth tax returns Media career The Apprentice bibliography filmography Eponyms Family Foundation American football Golf Honors Public image in popular culture SNL parodies handshakes Legal affairs Sexual misconduct allegations Nicknames pseudonyms Racial views Comments on John McCain Conspiracy theories Residences Rhetoric 45th President of the United States Presidency timeline Tr...

 

Washington University School of Medicine

Medical school in St. Louis, Missouri, US Washington University School of MedicineTypePrivateEstablished1891Parent institutionWashington University in St. LouisDeanDavid PerlmutterAcademic staff1874Students1349 (including 605 MD [183 MD/PhD] and 267 OT, 278 PT)LocationSt. Louis, Missouri, United StatesCampusUrbanWebsitemedicine.wustl.edu BJC Institute of Health on the Washington University School of Medicine campus Washington University School of Medicine (WUSM) is the medical school of Washi...

 

Telephone numbers in the Netherlands

Telephone numbers in NetherlandsMap of telephone codesLocationCountryNetherlandsContinentEuropeTypeClosedNSN length9Format0xx xxxxxxx / 0xxx xxxxxx (geographical) 06 xxxxxxxx (mobile)Access codesCountry code+31International access00Long-distance0 Telephone numbers in the Netherlands are administered by the Ministry of Economic Affairs, Agriculture and Innovation of the Netherlands. The telephone numbering plan may be grouped into three general categories: geographical numbers, non-geographic...

Metro cubo

Questa voce o sezione sull'argomento metrologia non cita le fonti necessarie o quelle presenti sono insufficienti. Puoi migliorare questa voce aggiungendo citazioni da fonti attendibili secondo le linee guida sull'uso delle fonti. Metro cuboContatore del gas con scala in m³Informazioni generaliSistemaSI (unità derivata) Grandezzavolume Simbolom³ In unità base SIm³ Conversioni 1 m³ in... ...equivale a... Unità CGS1 000 000 cm³ Unità US/Imp≈61 023,744094732&...

 

Meudon

You can help expand this article with text translated from the corresponding article in French. (July 2014) Click [show] for important translation instructions. View a machine-translated version of the French article. Machine translation, like DeepL or Google Translate, is a useful starting point for translations, but translators must revise errors as necessary and confirm that the translation is accurate, rather than simply copy-pasting machine-translated text into the English Wikipedi...