Dünyada yaklaşık 23 milyon kişi, Kazakistan'da da 13 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır.[kaynak belirtilmeli] Moğolistan'ın batı bölgesindeki Bayan Ölke (diğer adı Bayan Ölgey) eyaletinde yaşayan Kazaklar, Kazakistan'ın kullandığı alfabeyi kullanarak Kazakça yazmaktadırlar. Bayan Ölgey'in nüfusunun %94'ini Kazaklar oluşturur.[kaynak belirtilmeli] Ayrıca Rusya'nın Astrahan Oblastı'nın %14,21'inin Kazak olduğu belirtilmektedir.
Özellikleri
Eski Türkçe asıllı kelimelerde; baştaki y'ler c'ye (yok → coq, yıl → cıl, yay → cay, yaman → caman, yan → can), ç'ler ş'ye (ağaç → ağaş, aç → aş, açık → aşıq), ş'ler s'ye (aş → as, boş → bos, baş → bas) dönüşmüştür. Eklerde de aynı değişme olur: Qazaqşa (Kazakça)… Yabancı asıllı kelimelerde bu değişmeler görülmez: şükir, şahar, ğaşıq (şükür, şehr, aşık). Kazakça bir kelime birleşik ya da alıntı bir kelime değilse ikinci heceden sonra yuvarlak ünlü barındırmaz ve bu uyumu bâzı alıntı kelimelere uydurmuştur.
J ile başlayan kelimeler c olarak okunur.: Jasaymız (yapıyoruz, yapacağız)- casaymız. Kazakçadaki (J, j) harfi Türkçedeki gibi C sesini verir. Jalğız, Jaqsı, Jaman, Jañalıq (yazılış Kazakça); Calğız, Cahsı, Caman, Cañalık okunuş. Konuşmadaki Q(Қ) harfi, Q'den sonra bir ünsüz gelirse H(Х)'e dönüşür.
Ayrıca konuşma dilinde ilk hecede ö, u ya da ü gelirse ikinci ve üçüncü hecelerde de gelebilir. Bu yazıda olmaz. Bügin- bügün, tündiz- tündüz (tün - dün); durıs-durus(dürüst).
Kazakçada üç farklı şimdiki zaman vardır. Jalpı osı şak (genel şimdiki zaman), nak osı şak (kesin şimdiki zaman), negaybıl osı şak (belirsiz şimdiki zaman).
Kazakçanın eski şekilleri 38 harfli Orhun yazısıyla yazılmıştır.[kaynak belirtilmeli] Günümüzdeyse Kazakça bâzı ilâve harfler kullanılarak Latin alfabesi, Kiril alfabesi ve Arap alfabesiyle yazılabilmektedir.
Kiril alfabeli Kazakistan Alfabesi 42 harf olup şu işaretlerden oluşmaktadır: а (a), ә (a-e arası), б (b), в (v), г (ince g), ғ (kalın g), д (d), е (e), ё (yo), ж (c), з (z), и (iy), й (y), к (ince k), қ (kalın k, q), л (l), м (m), н (n), ң(nazal n, genizden n, ñ), о (o), ө (ö), п (p), р (r), с (s), т (t), у (uv), ұ (u), ү (ü), ф (f), х(hırıltılı h), һ (geniş h), ц (ts), ч (ç), ш (ş), щ (şç), ъ (kalın ün verir), ы (ı), і (i), ь (inceleştirir), э (é), ю (yu), я (ya).
Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын
Ұранға Алаш Деген Атты Аламын
Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ
Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын
Ер Түрік Ұрпағымын Даңқы Кеткен
Бір Кезде Европаңды Ті Тіреткен
Кіргені Есік, Шыққаны Тесік Болып
Күнбатыс, Күншығысқа Әмірі Жеткен
Кешегі Хан Шынғыстың Ұрпағына
Талай Царь, Талай Князь Тәжім Еткен
Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын
Ұранға Алаш Деген Атты Аламын
Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ
Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын
(Торайғыров)
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın
Uranğa Alaş Degen Attı Alamın
Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq
Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın
Er Türik Urpağımın Dañqı Ketken
Bir Kezde Evropañdı Ti Tiretken
Kirgeni Esik, Şıqqanı Tesik Bolıp
Künbatıs, Künşığısqa Ämiri Jetken
Keşegi Xan Şınğıstıñ Urpağına
Talay Carʹ, Talay Knyazʹ Täjim Etken
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın
Uranğa Alaş Degen Attı Alamın
Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq
Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın
(Torayğırov)
Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn
Urang'a Alas' Degen Atty Alamyn
Su'i'genim Qazaq O'miri, O'zim Qazaq
Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn
Er Tu'rik Urpag'ymyn Dan'qy Ketken
Bir Kezde Evropan'dy Ti Tiretken
Kirgeni Esik, S'yqqany Tesik Bolyp
Ku'nbatys, Ku'ns'yg'ysqa A'miri Jetken
Kes'egi Han S'yng'ystyn' Urpag'yna
Talai' Car', Talai' Kni'az' Ta'jim Etken
Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn
Urang'a Alas' Degen Atty Alamyn
Su'i'genim Qazaq O'miri, O'zim Qazaq
Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn
(Torai'g'yrov)
Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn
Uranǵa Alash Degen Atty Alamyn
Súıgenim Qazaq Ómiri, Ózim Qazaq
Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn
Er Túrik Urpaǵymyn Dańqy Ketken
Bir Kezde Evropańdy Ti Tiretken
Kirgeni Esik, Shyqqany Tesik Bolyp
Kúnbatys, Kúnshyǵysqa Ámiri Jetken
Keshegi Han Shynǵystyń Urpaǵyna
Talaı Car', Talaı Knıaz' Tájim Etken
Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn
Uranǵa Alash Degen Atty Alamyn
Súıgenim Qazaq Ómiri, Ózim Qazaq
Men Nege Qazaqtyqtan Saqtanamyn
(Toraıǵyrov)
Sözcüğü Sözcüğüne Aktarım
Türkçe
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın
Uranğa alaş degen attı alamın
Süygenim Qazaq ömiri özim Qazaq
Men nege Qazaqtıqtan saqtanamın
Er Türik urpağımın danqı ketken
Bir kezde Evropandı ti tiretken
Kirgeni esik şıqqanı tesik bolıp
Künbatıs künşığıska æmiri jetken
Keşegi xan şıngıstıng urpağına
Talay tsar' talay knyaz' tæjim etken
Men Qazaq Qazaqpın dep maktanamın
Uranğa alaş degen attı alamın
Süygenim Qazaq ömiri, özim Qazaq
Men nege Qazaqtıqtan saktanamın
(Toraygirov)
Ben Kazak, Kazak'ım diye övünürüm
Sloganıma "alaş" denen adı alırım
Sevdiğim Kazak yaşantısı, kendim Kazak
Ben niye Kazaklıktan sakınayım
Er Türk sülalesiyim ünü geçen
Aynı zamanda Avrupa'ya dayanan
Girdiği kapı, çıktığı deşik olmuş
Batıdan doğuya emiri ulaşan
Dünkü han Cengizin toğrununa
Kaderi yar, kaderi prens tacım eden
Ben Kazak, Kazak'ım diye övünürüm
Sloganıma "alaş" denen adı alırım
Sevdiğim Kazak yaşantısı, kendim Kazak
Ben niye Kazaklıktan sakınayım
(Toraygirov)
