LGBT ljudska prava je termin kojim LGBT pokret i LGBT zajednica često imenuju korpus prava i zakona kojima se priznaje jednaki položaj LGBT osoba u društvu.
U borbi za priznavanje jednakih prava LGBT pokret nastupa kao manjinska grupa, odakle u upotrebi i čest naziv „seksualne manjine“ i pozivaju se na ljudska prava, kao na grupu osnovnih prava koje svaka osoba neotuđivo poseduje.
U Evropi, 18. i 19. veka, istopolno seksualno ponašanje i cross-dressing su smatrani društveno neprihvatljivim, i u različitim društvenim krugovima, u zavisnosti od njihovim religijskih, političkih i drugih ubeđenja, verovalo se da su greh ili krivično delo. Društveni reformator Jeremy Bentham (Džeremi Bentam) je napisao oko 1785. godine prvu poznatu raspravu u prilog promene engleskog zakona o homoseksualnosti (međutim, ona nije odštampana sve do 1978. godine). Poneseni istim idejama sekularnog humanizma kao Bentham, u Francuskoj su se pripremali novi zakoni za novu državu posle Francuske revolucije. Grupa od nekoliko „sodomita“ je 1970. godine u Parizu predala peticiju Narodnoj skupštini (Assemblée nationale) sa zahtevom za slobodu i prizanje[1]. Godine 1791. Francuska postaje prva država koja dekriminalizuje homoseksualnost, verovatno zahvaljujući delom Jean Jacques Régis de Cambacérès, jednom od autrora Napoleonovog zakona.
1860 - 1944
Moderni istoričari obično navode nemačkog pravnika i aktivistu Karl Heinrich Ulrichsa kao pionira pokreta za LGBT prava. Urlichs se javno autovao i počeo je da izdaje knjige o istopolnoj ljubavi i rodnim varijantama u 1860-im, nekoliko godina pre nego što je reč „homoseksaulnost“ prvi put upotrebljena. U svojim delima on govori o Urningu (Uranijac), kao o osobi koja ia drugačije rodno oizražavanje i oseća strasti prema istom polu. Sam termin je inspirisan Platonovom „Gozbom“ u kojoj se Nebeska (Uranska) Afrodita (Αφροδίτη Ουρανία) opisuje kao boginja časne muško-muške ljubavi. Termin, međutim, nije zadobio širu upotrebu kao danas poznat termin „homoseksaulnost“.
Tokom 1870-ih društveni reformatori u drugim zemljama su počeli da učestuju u Uranijskom pokretu, ali krijući svoje identitete, plašeći se represije. Britansko tajno društvo pod nazivom „Order of Chaeronea, čiji je član bio i Oscar Wilde organizovalo je kampanju za legalizovanje homoseksualnosti. Engleski pesnik Edward Carprenter i škotski anarhista John Henry Mackay su pisali u odbranu istopolne ljubavi i androginije.
U Evropi i Americi začet je pokret slobodne ljubavi, koji je išao paralelno sa prvim talasom feminizma i jačanjem levice. Kritikovali su viktorijanski seksualni moral i tradicionalne institucije braka i porodice, koje su sada viđene kao mehanizmi za porobljavanje žena. Neki/e zagovarači/ce slobodne ljubavi su početkom 20. veka počeli/e da govore u korist istopolne ljubavi i da zahtevaju zakonske promene, među njima je bila i feministkinja i anarhistkinja Emma Goldman.
Godine 1898 nemački lekar i pisac Magnus Hirschfeld (Magnus Hiršfeld) organizovao je „Wissenschaftlich-humanitäres Komitee“ (Naučno-humanitarni komitet), koji se javno borio za ukidanje notornog zakona Paragrafa 175, kojim se zabranjivao muško-muški seks. Peticiju, koju su slali 1898. godine, 1922. i 1925. bez uspeha, potpisali su neki od najznačajnih ljudi tog vremena u Nemačkoj i u svetu: Albert Einstein, Hermann Hesse, Thomas Mann, Rainer Maria Rilke i Lav Nikolajevič Tolstoj. Hirschfeld razvija teoriju o istopolno orijentisanim osobama kao „trećem polu“.
Godine 1904. na Hirschfeldovo insistiranje Anna Rüling drži javni govor. Ovo je prvi javni nastup žene na temu homoseksualnosti, pa se ona može smatrati prvom LGBT aktivistkinjom. Ipak, žene su počele da se pridružuju dominantno muškom pokretu za seksualnu reformu tek oko 1910. godine, kada je zapretila mogućnost da se Paragraf 175 prošiti i na žene. Heteroseksualna feministička aktivistkinja Helene Stöcker je postala vodeća ličnost u ovom pokretu.
Hirschfeld, čiji je život bio posvećen poboljšanju položaja homoseksualnih i transrodnih osoba, osnovao je Institut für Sexualwissenschaft (Institut za seksologiju) 1919. godine, prvi takve vrste u svetu. Institut je sproveo ogroman broj istraživanja, hiljade ljudi je prošlo kroz savetovalište i imao je veliku ulogu u seksualnoj edukaciji, uključujući i pitanja kontracepcije i ženskih prava. Ipak, promene do kojih je Institut doveo brzo su poništene dolaskom nacista na vlast. Institut je zatvoren, a njegova biblioteka je spaljena 1933. godine.
Tokom dvadesetih godina organizovane su mnoge organizacije u SAD, koje uglavnom nisu dugo opstajale zbog pritiska policije.
1945 – 1968
Odmah posle završetka Drugog svetskog rata grupe za prava istopolno orijentisanih osoba osnivane su širom Zapadne Evrope i SAD-a. Pokret u ovom periodu LGBT istorije obično se naziva homofilni pokret, jer su grupe radije koristile reč homofil, koja je isticala ljubav (filia) pre seksa. U Holandiji je 1946. osnovana grupa COC, koja i danas postoji i predstavlja najstariju aktivnu gej i lezbejsku organizaciju u svetu. Nešto kasnije, 1948. godine, Axel Axgil osniva sličnu organizaciju u Danskoj, pod nazivom Forbundet af 1948, koja objavljuje časopis Vennen (Prijatelj) od januara 1949. do 1953. godine.
Forbundet af 1948 organizuje ogranke u Švedskoj (1949.) i u Norveškoj (1950.) Već 1950. švedska organizacija postaje nezavisna i radi pod imenom koje i danas nosi Riksförbundet för sexuellt likaberättigande (RFSL). Iste godine organizuje se i prva homofilna grupa u SAD, Mattachine Society, a uskoro se osnivaju i ONE, Inc. (1952.) i Daughters of Bilitis (1955]], koja je bila prva lezbejska grupa.
Homofilne grupe su kanije kritikovane od strane radikalnijih predstavnika zbog asimilacionizma.
1969 – 1974
Novi društveni pokret u 1960-im koji su pratile grupe za emancipaciju crnaca u USA, grupe protiv rata u Vijetnamu, ženski pokret, kao i protesti 1968. u Francuskoj inspirisali su LGBT aktiviste i aktiviskinje na direktniju i militantniju akciju.[2] Početak nove ere za LGBT pokret obično se smatra Stounvolska revolucija, 1969. godine, kada se grupa transrodnih osoba, lezbejki i gejeva suprotstavila policijskoj raciji u New Yorku.[3].
Odmah posle Stounvola osnovane su grupe kao Gay Liberation Front i Gay Activists’ Alliance, koje nisu pokušavale da se asimiluju u „straight“ društvo. Termin „gej“ počinje da se koristi da bi se ponosno imenovale sve seksualne manjine i polno/rodne različitosti. Pozivali su gejeve i lezbejke da izađu u javnost, organizovali su ulične marševe i „javno, glasno i ponosno“ (out, loud and proud) su tražili poštovanje svojih prava. Počinje se sa tradicijom parada ponosa LGBT osoba, koje su se održavale u znak obeležavanja Stounvola. Nove grupe sa sličnim ciljevima, metodama i idejama organizovale su se širom Zapadne Evrope.
1974 – 1986
Posle prvog impulsa i euforije, iz radikalnog anarhističkog pokreta za gej oslobođenje osnivaju se umerenije i više refomističke grupe za gej prava, koje su počele da koriste politike ljudskih i građanskih prava i prikazivale su gejeve i lezbejke kao manjinsku grupu. Ovaj period se uglavnom vidi kao nastavak homofilnog perioda LGBT pokreta. Vodeći impuls je ponovo bio konzervativan, asimilacionistički i na neki način apologetički. Transrodne osobe, butch lezbejke i „feminizirani“ gejevi su predstavljani kao negativni stereotipi o gej i lezbejskoj zajednici. Veterani i veteranke Stounvola, kao što je Sylvia Rivera su isključivani/e iz pokreta jer su transeksaulne osobe. Sylvia je kritikovala nove organizacije zbog licemerja, napuštanja vrednosti queer revolucije i njihovih nastojanja da se „dopadnu heteroseksualnoj većini“.
Lezbejski feminizam koji je imao puno uticaja od sredine 1970-ih do sredine 1980-ih, pozivao je žene da svoju energiju usmere na žene, a ne na muškarce. Mnoge lezbejke protivile su se muškoj dominaciji u okviru gej i lezbejskog pokreta i osnivale su svoje, isključivo lezbejske organizacije. Neke, koje su smatrale da se razlike između muškaraca i žena ne mogu prevazići, razvile su lezbejski separatizam. U ovom periodu reč „gej“ počinje da se vezuje samo za muškarce.
1986 – danas
Neki istoričari smatraju da je sa pojavom AIDS-a nastupio nov period LGBT pokreta. Napdi na zajednicu su bili pojačani, a religiozne i konzervativne grupe su koristile novi argument protiv gejeva, tvrdeći da je AIDS božja kazna za homoseksualnost. Nova era je poljuljala asimilacionističke gej i lezbejske grupe i snagu su ponovo dobile grupe koje su se zalagale za direktnu akciju, kao što je ACT UP (osnovana 1987.), Queer Nation (1990.) i Lesbian Avengers (1992). Neki aktivisti i aktivistkinje su počeli/e da doživljavaju termine „gej“ i „lezbejska“ kao ograničavajuće i politički konzervativne i počinje da se koristi reč „queer“, koja je označavala sve seksualne i polno/rodne različitosti (kao reč „gej“ u liberacionističkom periodu posle Stounvola). Koristi se i umereniji termin, koji je jednako isticao uključivanje svih rodnih i seksualnih manjina: LGBT, kao i varijante: LGBTQ, LGBTI, LGBTTIQ i sl. Ponovno se aktualizuju pitanja prava transrodnih i transeksualnih osoba, kao i njihovo ponovno uključivanje u mainstream pokret.
Ovaj period karakteriše niz zakonskih promena u demokratskim zemljama, kao što su dekriminalizacija istopolnih osnosa, uvođenje anti-diskriminacionih zakona, kojima se štite prava građanska i ljudska gejeva, lezbejki, biseksualnih, transrodnih i transeksualnih osoba, zakonsko priznavanje istopolnih parova, zakonsko omogućavanje istopolnim parovima da usvajaju decu i sl.
LGBT pokret počinje da se širi van SAD i Evrope, dovodeći do društvenih i zakonskih promena u Aziji i, Africi, kojima još uvek odolevaju mnoge muslimanske zemlje.
Zakonske odredbe
Zakoni koji se tiču istopolnih odnosa
Homoseksualnost legalna
Istopolni brak
Istopolna partnerstva
Zajednice nisu priznate
Istopolni brak sklopljen drugde se priznaje
Homoseksualnost nelagalna
Minimalna kazna
Visoka kazna
Doživotna kazna
Kazna smrću
Zakonske odredbe koje se tiču istopolnih odnosa uređuju njihov pravni status i odnos države prema gejevima i lezbejkama, kao i odnos drugih institucija i pojedinaca i pojedinki prema istopolno orijentisanim osobama. Zakonske odredbe variraju od države do države u rasponu od smrtne kazne, kojom se kažnjavaju istopolni seksualni odnosi u fundamentalističkim islamskim državama, do prava na sklapanje brakova.
Pregled zakona o istopolnim odnosima u svetu
Pregled zakona koji se tiču istopolnih osnosa ne pokazuje nužno i realni položaj gejeva i lezbejki u datim zemljama. Mnoge zemlje koje imaju zakone protiv istopolnih osnosa su u praksi manje opresivne nego što bi se na osnovu zakona moglo zaključiti i zakoni se ne koriste. Slično, zemlje, koje formalno ne zabranjuju istopolne odnose, u praksi mogu imati neprijateljsku društvenu klimu prema gejevima i lezbejkama i mogu ih progoniti na druge načine.
Može se tvrditi da je Evropa najliberalniji region kada su u pitanju prava LGBT osoba. Seksualni odnosi između osoba istog pola su legalni u svim državama Evrope. Većina evropskih država ima zakone koji zabranjuju diskriminaciju na osnovu seksualne orijentacije i rodnog identiteta i rodne ekspresije. Dvadesetak evropskih zemalja zakonom predviđa neki oblik priznavanja istopolnih parova, garantujući u nekom obimu prava koja imaju venčani parovi. Pet evropskih zemalja (Belgija, Holandija, Norveška, Španija i Švedska) priznaju istopolne brakove. Desetak država dozvoljava usvajanje dece od strane istopolnih parova. U nekim državama u toku su političke rasprave oko pitanja unapređenja poštovanja prava LGBT osoba, koja se tiču priznavanja braka, partnerstava ili prava na usvajanje dece i pristup veštačkoj oplodnji za lezbejske parove.
Kada je u pitanju stav građana i građanki Evrope po pitanju prava LGBT osoba i njihovog prihvatanja u društvu, i dalje postoje velike razlike između zemalja Severne i Zapadne Evrope, s jedne, i zemalja Istočne Evrope s druge strane. Te razlike su vidljive i u okviru Evropske unije. Istraživanje Eurobarometra iz 2006. godine pokazuje visok stepen podrške istopolnim brakovima u zemljama kao što su, na primer, Holandija (82%), Švedska (71%), Danska (69%); i s druge strane izuzetno nizak nivo u zemljama poput Rumunije (11%), Letonije (12%) i Kipra (14%).[33]. Sličan odnos razlika se primećuje i po pitanju usvajanja dece od strane istopolnih parova, gde najviše podrške dolazi iz Holandije (69%), dok najmanje iz Poljske i Malte (7%).[33]
Članstvo u Evropskoj uniji zahteva ne samo ukidanje svih anti-gej zakona, već i uvođenje antidiskriminacionih zakona sa odredbama koje se tiču seksualne orijentacije, prema Amsterdamskom sporazumu.[34]
↑Blasius, Mark and Phelan, Shane (eds.), 1997. "We Are Everywhere: A Historical Sourcebook of Gay and Lesbian Politics", New York: Routledge. ISBN0-415-90859-0