গণপ্রজাতন্ত্রী বাংলাদেশ Gônoprojatontri Bangladesh
Zastava Grb
Himna: "Amar Shonar Bangla ("Moj zlatni Bangla")"
Glavni grad i najveći grad	Daka
Službeni jezici	bengalski[1]
Etničke skupine	Bengali[2]
Vlada	Unitarna država i parlamentarna demokracija
• Predsjednik	Mohammed Shahabuddin (মোহাম্মদ সাহাবুদ্দিন)
• Premijer	Muhammad Yunus (মুহাম্মদ ইউনূস)
Utemeljenje	26. ožujka 1971.
Površina
• Ukupno	147,570 km2 km2 (94..)
Stanovništvo
• Popis	156.594.962[3]
BDP (PPP)	procjena za
• Ukupno	$580.471 billion[4]
• Per capita	$3,167[4]
BDP (nominalni)	procjena za
• Ukupno	$161.76 billion[4]
• Per capita	$1,033[4]
Gini (2010)	32.1[5] srednji
HDI	0.558[6] srednji
Valuta	taka (BDT)
Vremenska zona	UTC +6
Pozivni broj	880
Veb-domena	.bd

Bangladeš (bengalski বাংলাদেশ [ˈbaŋlad̪eʃ]; službeno Narodna Republika Bangladeš, bengalski গণপ্রজাতন্ত্রী বাংলাদেশ), država u južnoj Aziji, koja čini istočni deo drevnog regiona poznatog kao Bengal. Bangladeš (বাংলাদেশ) doslovno znači "Zemlja Bengala". Leži severno od Bengalskog zaliva, a kopnene granice ima sa Indijom i Mianmarom. U blizini se nalaze Kina, Nepal i Butan.

Glavni članak: Istorija Bangladeša

Već dugo postoji napredna civilizacija u današnjem Bangladešu, nekada istočnom delu regiona Bengal. Skorašnji dokazi govore o civilizacijama koje datiraju iz 500. pne., a čak postoje tvrdnje o postojanju socijalnih struktura oko 1000. pne.. Jedan od najranijih istorijskih podataka je pomen zemlje Gangaridai od strane Starih Grka oko 100. pne. Smatra se da ta reč potiče od Gangahrd (Zemlja sa Gangom u svom središtu) i veruje se da označava oblast u Bangladešu.^[7][8]

Ipak, konkretniji dokazi političkog entiteta u Bengalu se pojavljuju sa Šašankom u 7. veku nove ere. Usledile su (mada ne neposredno) Pala i Sena dinastija. Pala dinastija je bila budistička dok su i Šašanka i Sene bili hindusi.

Bengal je prihvatio islam u 13. veku i razvio se u bogati trgovački i industrijski centar pod Mugalskim Carstvom tokom 16. veka. Evropski trgovci su se pojavili u kasnom 15. veku a do kasnog 18. veka, Britanska istočno-indijska kompanija je kontrolisala region, iz čega su Britanci proširili svoju vlast na celu Indiju. Kada se Indija stekla nezavisnost, 1947, iz političkih motiva je bila podeljena u islamsku državu, Pakistan, i sekularnu Indiju.

Podela Indije je učinila da Bengal bude podeljen u dve nove države: muslimanski istočni deo, Istočni Bengal, koji odgovara današnjem Bangladešu, i zapadni deo, indijska država Zapadni Bengal. Ukidanje zamindari sistema (klasna podela društva) u Istočnom Bengalu (1950.) je bilo važan trenutak u stvaranju Bangladeša kao "narodne države". Jezički pokret 1952. je uspostavio pravo bengalske zajednice da govori svojim jezikom. 1955, vlada Pakistana je promenila ime provincije iz Istočni Bengal u Istočni Pakistan.

Istočnim Pakistanom je dominirao, i zanemarivao ga je Zapadni Pakistan, koji je obuhvatao ostatak Pakistana (Zapadni Pendžab, Sind, Balučistan, i Severozapadna Granična Provincija). Uprkos činjenici da je Istočni Pakistan donosio veći deo nacionalnog dohotka, posebno kroz izvoz jute, većina ulaganja u razvoj je vršena u Zapadnom Pakistanu. Tenzije su dosegle vrhunac 1971, nakon otvorenog, nedemokratskog odbijanja pakistanskog predsednika Jahje Kana, vojnog vođe, izbornih rezultata koji su doneli Avami ligi veliku premoć u parlamentu (167 od 169 mesta određenih za Istočni Pakistan) [1].

Pod vođstvom šeika Mudžibura Rahmana, poznatog kao Bongobondhu (Bôngobondhu) (prijatelj Bengala), Bangladeš je započeo svoju borbu za nezavisnost. Zvanični početak rate je usledio nakon jednog od najkrvavijih genocida modernih vremena, koji je izvršila pakistanska vojska nad bengalskim civilima 25. marta, 1971. Praktično sva bengalska inteligencija je eliminisana. Ovaj genocid je jedan od najstrašnijih po broju poginulih nakon Drugog svetskog rata. Zahvaljujući naporima Zapadnog Pakistana da se reši stranih novinara, teško je doći do tačnih brojki, ali neke procene govore o 50.000 mrtvih u prva tri dana takozvane Operacije Reflektor, koju je izvela pakistanska vojska [2]. Više od deset miliona Bengalaca je prebeglo u susednu Indiju. Ovo je dovelo do žestokog ekonomskog pritiska na Indiju, i tadašnja indijska premijerka, Indira Gandi je od zapadnih zemalja morala da traži pomoć.

Bangladeški oslobodilački rat se odigrao tokom Hladnog rata. Sjedinjene Države i Narodna Republika Kina su smatrali rat unutrašnjim pitanjem Pakistana, čime su praktično podržali Zapadni Pakistan. Međutim, Indija, SSSR sa svojim saveznicima, i narodne mase Japana i zapadnih zemalja su snažno podržavale Bangladeš. Da bi se stekla strateška prednost nad Sino-SAD-pakistanskom osovinom, Sporazum o indo-sovjetskom prijateljstvu je potpisan 9. avgusta, 1971." [3]

Indija je zbog svog geografskog položaja i vojnog antagonizma prema Pakistanu, kao i zbog ekonomskih i socijalnih problema koje je uzrokovao doticaj izbeglica na njenu teritoriju, snažno podržala Bangladeš, posebno nakon što je i SSSR pružio podršku. Strateški, nezavisnost Bangladeša bi za Indiju značila jedan front manje za borbu sa Pakistanom. Takođe valja pomenuti da su određene regionalne vlade dale podršku na etničkim osnovama. 27. marta, 1971, premijerka Indije, Indira Gandi je izrazila punu podršku svoje vlade borbi za slobodu. Bangladeško-indijska granica je otvorena da bi se dopustilo izmučenim i zastrašenim Bengalcima da nađu sklonište u Indiji. Vlade Zapadnog Bengala, Bihara, Asama, Meghalaje i Tripure su uspostavile izbegličke kampove duž granice. Ovi kampovi su omogućili i regrutovanje boraca. Glavni štab bangladeških snaga je uspostavljen u Kalkuti počev od 12. aprila. [4]

Tokom rata, uprkos žestokom protivljenju vlade Zapadnog Pakistana, BBC je nastavio da prati događaje preko BBC Bangla radio službi u Južnoj Aziji. Među međunarodnim naporima da se podigne stanje svesti o događajima u Bangladešu je bio i Koncert za Bangladeš, bivšeg Bitlsa, Džordža Harisona.

Mudžibur Rahman, koji je identifikovan kao najuticajnija bengalska figura, je uhapšen od strane pakistanske vlade. Pre nego što je uhapšen, šeik Mudžibur Rahman je formalno i zvanično proglasio nezavisnost, 26. marta. Stoga se ovaj datum smatra Danom nezavisnosti Bangladeša. 27. marta, Ziaur Rahman, tada armijski major (a predsednik Bangladeša mnogo kasnije), je objavio deklaraciju nezavisnosti Bangladeša u ime vrhovnog vođe, Bongobondhua, preko privremeni radio-predajnik u Kalurgatu blizu lučkog grada Čitagonga. Uz pomoć bengalskih oficira, podršku civila i vojno/humanitarnu pomoć iz Indije, Bangladeš je brzo formirao redovnu vojsku, kao i gerilske snage poznate kao Mukti bahini (borci za slobodu), naoružanu grupu koju su činili uglavnom mladi studenti, radnici, farmeri i drugi civili. Pored napada na pakistansku vojsku, Mukti bahini su pružali lokalne obaveštajne podatke i vođstvo od nemerljivog značaja združenim snagama vojski Bangladeša i Indije, koje su napale okupacionu vojsku Zapadnog Pakistana (80.000), ranog decembra 1971. Za dve nedelje od indijske invazije, 16. decembra, 1971, pakistanska vojska se formalno predala istočnoj komandi indijske armije, koja je transformisala Mukti Bahini u efektivnu borbenu silu. Indija je zarobila 93.000 ratnih zarobljenika, koji su odvedeni u logore u Indiji, kako bi se izbegle represalije bangladeškog stanovništva. Nova država, Bangladeš je uspostavljena, i šeik Mudžibur Rahman, koji je bio zatvoren u Zapadnom Pakistanu od marta, se triumfalno vratio kao prvi premijer. Indija je povukla svoje trupe iz Bangladeša u roku od tri meseca od kraja rata. Stanovnici Bangladeša i danas pamte po zlu pakistanski režim iz perioda pre i tokom rata.

Nakon rata, šeik Mudžibur Rahman je postao premijer, a kasnije predsednik Bangladeša. Njega, i veći deo njegove porodice je masakrirali nezadovoljna grupa armijskih oficira, 15. avgusta, 1975. Nakon njegove smrti, (general-major) Kaled Mošaraf je poveo vojni puč, 3. novembra 1975. Mušaraf je ubijen u kontra-puču, 7. novembra 1975. Na kraju je general Ziaur Rahman došao na vlast. Kasnije je postao predsednik. Međutim, 1981, je i on ubijen u novom puču, u Čitagongu. 1982. general Hosain Mohamad Eršad je organizovao beskrvni puč. Eršad se kasnije proglasio predsednikom osnovao novu političku partiju, Džanadal, kojoj je kasnije promenio ime u Džatija partija. Eršad je vladao do 1990, kada ga je narodna pobuna primorala da da ostavku i otvori vrata parlamentarnoj demokratiji.

Bangladeš je izrazito nizinska zemlja koja zauzima područje donjeg toka i najveći dio zajedničke delte Brahmaputre i Gangesa.^[9] Leži između 20° i 27° sjeverne geografske širine, i 88° i 93° istočne geografske dužine. Teritorija Bangladeša se može podijeliti u dvije geografske cjeline: široka ravnica formirana oko riječne mreže i brdski pojas na jugoistoku zemlje. Jedini brdoviti dio Bangladeša čini pojas Čitagong brda, koji se nalazi na jugoistoku zemlje. Vrh Keokradong, koji se nalazi na 1.230 metara nadmorske visine, je najviši vrh u Bangladešu. Od ukupne površine zemljišta, oko 67 % zauzima obradivo zemljište, dok šumsko područje zauzima 16 %.

Riječnu mrežu Bangladeša čini oko 700 rijeka. Ove rijeke formiraju pet većih riječnih sistema: Jamuna-Bramaputra, Padma-Gang, Suma-Megna, Padma-Megna i Karnapuli. Najveći dio teritorije Bangladeša zauzimaju riječni sistemi koji su se formirali oko rijeka Ganges i Brahmaputre. Delta koju ove dvije rijeke sa njihovim pritokama prave na ulazu u Bengalski zaliv je najveća delta na svijetu. Usljed razgranatosti riječne mreže u Bangladešu zemljište je izuzetno ravno i veoma plodno. Ove aluvijalne ravne zauzimaju oko 80 % teritorije Bangladeša i formiraju cjelinu koja se naziva Bangladeška ravnica. Ipak, s obzirom da se ravnica najvećim dijelom nalazi u nivou mora, često dolazi do poplava.

Bangladeš ima tropsku monsunsku klimu koju karakterišu visoke temperature i velika vlažnost. Postoje tri godišnja doba: toplo ljeto (od marta do juna), sezona monsuna (od juna do novembra), i blaga zima (od decembra do februara). Za vrijeme sezone monsuna padne čak 80 % godišnje količine padavina. Najhladniji mjesec je januar sa dnevnim temperaturama koje se kreću oko 26˚C, dok je april najtopliji mjesec kada se temperature kreću od 33˚C do 36˚C.

Usljed jakih vjetrova, teritoriju Bangladeša često pogađaju prirodne nepogode: tropski cikloni, tornada i plimski talasi. Najrazorniji tropski ciklon koji je ikada zabilježen u svijetu pogodio je teritoriju Bangladeša 1970. godine, kada je poginulo oko 500 hiljada ljudi.

Glavni članak: Demografija Bangladeša

Izuzev vrlo malih država poput Singapura i Bahreina, Bangladeš je najgušće naseljena zemlja na svetu. Sa 982 stanovnika/km², Bangladeš se često poredi sa indonežanskim ostrvom Java.

Bangladeš je etnički homogen - Bengalci čine 98% stanovništva Velika većina govori bangla, ili bengali. Preostala dva procenta mahom govore urdu, nebengalski muslimani iz indijskih regiona kao što je Bihar. Značajan broj ne-bengalskih plemenskih grupa naseljava brdska područja Čitagong u jugoistočnim i severnim regionima Bangladeša, uključujući delove distrikta Mjemensing (Mymensingh), Silhet (Sylhet), Rangpur (Rangpur). Skoro svi ne-bengalci govore bangla kao drugi jezik.

Većina Bangladešana (oko 88%) su muslimani, ali hindusi čine značajnu (10%) manjinu. Takođe postoji mali broj budista, hrišćana, i animista. Bengali, indo-arjanski jezik, koristi pismo slično devengariju. Službeni je jezik, mada je engleski prihvaćen u službenim dužnostima i u (visokom) obrazovanju.

Sredinom osamdesetih, vlada je započela program kontrole rađanja, kako bi usporila rast stanovništva, ali je ova politika bila ograničenog uspeha. Međutim, vlada je postigla značajne rezultate u sprečavanju mnogih dečijih bolesti, kroz efektivan nacionalni program imunizacije.

Veliki broj ljudi je bez zemlje, ili je primoran da živi na opasnim ravnicama podložnim poplavama, što dovodi do širenja bolesti putem vode. U naporima da zaustave širenje patogena poput kolere i dizenterije, međunarodne organizacije su počele da promovišu izgradnju bunara širom zemlje. Nekoliko godina nakon što je ovaj program proširen, preko četvrtine populacije je počelo da pokazuje simptome trovanja arsenikom. Efekti vode zatrovane arsenikom i dalje ostaju problem.

Prema Ustavu Bangladeša, islam je državna religija.^[10] Država je prvobitno (od sticanja nezavisnosti 1972. godine) bila definisana kao sekularna, da bi 1977. godine bio donijet Ustavni amandman kojim je sekularizam zamijenjen islamom. Sljedećim amandmanom iz 1988. godine islam je proglašen za državnu religiju. Ipak, posljednji amandman koji je usvojen 2011. godine uspostavio je sekularizam kao osnovni princip države, ali je istovremeno zadržao islam kao državnu religiju.

Prema religijskom opredjeljenju, sunitski muslimani čine 90 % ukupnog stanovništva Bangladeša, dok hindusi čine oko 9 % stanovništva. Rimokatolički krišćani i budisti čine preostalih 1 % stanovništva. U Bangladešu također postoje i male grupe šiita, sika, animista i ahmada, ali ove grupe nisu brojnije od 100 hiljada ljudi. Nema podataka o prisustvu značajnije jevrejske zajednice.

Zvanični jezik Bangladeša je bengalski. Preko 95 % stanovništva Bangladeša govori bengalski jezik, ali srednja i viša klasa koristi i engleski kao drugi jezik. Engleski se takođe koristi na fakultetima i u pravnom sistemu zemlje. Zakoni u Bangladešu su sve do 1987. godine bili pisani na engleskom i nisu prevođeni na bengalski. Zajednica Bihara koristi urdu jezik, s obzirom na njihovo indijsko porijeklo.

Glavni članak: Administrativna podela Bangladeša

Bangladeš je podijeljen na sedam administrativnih oblasti, nazvanih po njihovim sjedištima. One su podijeljene u okruge. U Bangladešu postoji 64 okruga, a svaki od njih je podijeljen na upazile ili thane. Najveća administrativna oblast je Chittagong, dok je Dhaka najnaseljenija.

Daka je glavni grad i najveći grad Bangladeša. Ostali veći gradovi u zemlji: Čitagong, Kulna, Rajšahi, Silhet, Barisal, Comila, Rangpur. U velikim gradovima, postoji procedura izbora gradonačelnika, dok za ostale opštine gradonačelnika bira predsednik.

• Veći gradovi: Popis gradova u Bangladešu

Glavni članak: Obrazovanje u Bangladešu

Obrazovanje u Bangladešu u velikoj meri subvencioniše država, koja rukovodi mnoštvom škola i koledža u primarnom, sekundarnom i višem sekundarnom nivou, kao i mnogim javnim univerzitetima. Cela država je podeljena u sedam obrazovnih odbora (Daka, Čitagong, Radžašahi, Džesore, Barišal, Silhet i Komila obrazovni odbor) koji nadgledaju obrazovanje od primarnog do višeg sekundarnog nivoa. Vlada dakođe pribavlja veliki deo novca za plate učitelja u ne-vladinim školama. Kako bi se promovisala pismenost među ženama, obrazovanje je za ženske studente besplatno sve do višeg sekundarnog nivoa. Takođe postoji program, koji finansira vlada, koji daje podstreke poput stipendija za nastavak obrazovanja u sekundarnom nivou.

U Bangladešu postoji 22 javna univerziteta. Pet od njih obezbeđuju inženjersko obrazovanje, a ostali su opšti univerziteti.

Političko-pravni sistem Bangladeša je uređen na osnovu Ustava iz 1972. godine. Bangladeš se ovim Ustavom proglašava za narodnu, demokratsku, socijalističku i sekularnu državu. Ustav je suspendovan 1982. godine usljed vojnog puča i ponovo vraćen na snagu 1986. godine. Od 1972. godine pa do danas, osnovni tekst Ustava nije značajno mijenjan, osim što je zaključno sa 2011. godinom usvojeno petnaest amandmana.

Izvršna vlast je sastavljena od predsjednika države i vlade na čelu sa premijerom. Cjelokupna moć izvršne grane vlasti u Bangladešu je skoncentrisana u vladi koju vodi premijer. Predsjednik imenuje za premijera onog člana parlamenta koji ima podršku skupštinske većine za formiranje vlade. Zakonodavnu vlast u zemlji vrši jednodomi parlament. Parlament ima 300 članova koji se biraju na madnat od 5 godina. Ustavnim amandmanom iz 2011. godine 50 mjesta u parlamentu je rezervisano za žene. Parlament funkcioniše sve dok je izvršna vlast u stanju da obezbjedi podršku skupštinske većine. Onog trenutka kada neki zakonski prijedlog ne može da bude izglasan usljed nedostatka potrebne većine, predsjednik može da raspusti parlament i raspiše nove parlamentarne izbore.

Pravosudni sistem Bangladeša se sastoji od Vrhovnog suda, nižih sudova i općih sudova. Predsjedavajućeg Vrhovnog suda, kao i ostale sudije ovog suda, imenuje predsjednik države. Vrhovni sud Bangladeša ima nadležnost ne samo da interpretira zakone koje donosi parlament, već i da ih proglasi ništavim ukoliko oceni da ti zakoni štete fundamentalnim pravima građana.

Bangladeš je jedna od najsiromašnijih država na svijetu. Preko 40% stanovništva Bangladeša zarađuje manje od 1 dolara dnevno. Sa druge strane, Bangladeš od 1996. godine uspijeva da bilježi stabilan i značajan privredni rast, i to uprkos političkoj nestabilnosti, slaboj infrastrukturi i sporoj primjeni paketa ekonomskih reformi. Tokom posljednjih nekoliko godina vrijednost rasta realnog bruto domaćeg proizvoda (GDP) je iznosila od 5 do 7 %. U 2011. godini realni bruto domaći proizvod (GDP) je iznosio 6.7 % Više od polovine vijrednosti GDP se dobija iz sektora usluga. Najveći procenat Bangladežana, čak 45 % je zaposlen u poljoprivrednom sektoru.^[11][12][13]

Bangladeš je jedan od najvećih svjetskih proizvođača: riže (4. mjesto u svijetu), krompira (11.), mango (9.), ananasa (16.), tropskog voća (5.), luka (16.), banana (17.), jute (2.), čaj (11.). Tri četvrtine prihoda u izvozu dobijaju, zapravo, od tekstilnih proizvoda. Rangirani su kao 4-ti najveći izvoznik odjeće u svijetu.

Prepreke razvoju su: česti cikloni i poplave, neefikasne firme u državnom vlasništvu, loše upravljanje lukama, višak radne snage, neefikasna upotreba energije, posebno prirodnog gasa. Ostali nedostaci su: nedostatak električne energije, spora primjena ekonomskih reformi, politička trvenja i korupcija. Svjetska banka izvještava da je Bangladeš, uprkos nedaćama, ostvarivao prosječan godišnji rast od 5%, računajući od 1990. godine.

U Bangladešu je primjetan porast i razvoj srednje klase, kao i njegove potrošačke industrije. Finansijska institucija Goldman Sachs je ovu zemlju proglasila kao jednu od "Sljedećih 11 (Next Eleven)", zajedno sa Egiptom, Indonezijom, Vijetnamom i drugih sedam država, u smislu očekivanog razvoja privrede.

Međunarodne korporacije i lokalne velike kompanije mnogo ulažu u razvoj privrede, između ostalih: Beximco, Square, Akij Group, Ispahani, Navana Group, Transcom Group, Habib Group, KDS Group, Dragon Group, kao i Unocal Corporation i Chevron. Sektor prirodnog gasa je prioritet.

• Vlada Bangladeša
• Bangladesh - informacije za putnike na projektu Wikivoyage
• Bangladesh entry at The World Factbook
• Bangladesh Corruption Profile Arhivirano 2016-08-07 na Wayback Machine-u from the Business-Anti-Corruption Portal
• Bangladeš na Projektu Open Directory
• Wikimedia Atlas of Bangladesh
• Banglapedia Regional Map Data Arhivirano 2016-04-14 na Wayback Machine-u
• World Bank Summary Trade Statistics Bangladesh, 2007
• Offizielle Internetpräsenz der Botschaft von Bangladesch in Deutschland Arhivirano 2018-09-23 na Wayback Machine-u (englisch und deutsch)
• Länder- und Reiseinformationen des Auswärtiges Amt
• NETZ – deutschsprachige Zeitschrift zu Bangladesch
• Der Spiegel Artikel Dossier zu Bangladesh
• Wirtschaftsdaten 1990-1997 (Universität Heidelberg)
• Weiterführende und landeskundliche Texte bei suedasien.info
• Untersuchungen zum Landnutzungswandel und Klimawandel in Bangladesch (englisch)

Bangladeš na Wikimedijinoj ostavi