Ulica Grunwaldzka

Plac Grunwaldzki, Ołbin
od ul. M. Reja w kierunku ul. Ł. Górnickiego
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	1.223 m
Poprzednie nazwy	Fürstenstrasse
Przebieg
ul. Benedyktyńska ul. Ł. Górnickiego, ul. Ładna, ul. Miła ul. M. Reja ul. Piastowska ul. O. Minkowskiego ul. W. Roentgena ul. E. Suchardy ul. O. Bujwida ul. H. Sienkiewicza ul. O. Bujwida ul. K. Liskego pl. Grunwaldzki, wyb. L. Pasteura Most Szczytnicki (Stara Odra)
Położenie na mapie Wrocławia Ulica Grunwaldzka
Położenie na mapie Polski Ulica Grunwaldzka
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Ulica Grunwaldzka
51°06′50,491″N 17°03′44,746″E/51,114025 17,062429
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Grunwaldzka – ulica we Wrocławiu przebiegająca przez osiedle Plac Grunwaldzki, a w końcowym odcinku stanowiąca granicę między tym osiedlem a osiedlem Ołbin. Łączy ulicę Łukasza Górnickiego, będąc kontynuacją ulicy Benedyktyńskiej, z placem Grunwaldzkim i Mostem Szczytnickim. Do ulicy przypisana jest droga gminna o długości 1.223 m. Ulica przebiega przez dwa obszary historycznego układu urbanistycznego podlegające ochronie w ramach gminnej ewidencji zabytków: Placu Grunwaldzkiego oraz Przedmieścia Piaskowego. Do ewidencji tej wpisane są również niektóre obiekty położone przy ulicy i w najbliższym jej sąsiedztwie. Znajdują się tu także pojedyncze obiekty wpisane do rejestru zabytków.

Ulica Grunwaldzka położona we Wrocławiu przebiega przez osiedle Plac Grunwaldzki. Tylko w końcowym odcinku od ulicy Odona Bujwida do placu Grunwaldzkiego stanowi granicę pomiędzy tym osiedlem, a osiedlem Ołbin. Jest to obszar dawnej dzielnicy Śródmieście^{[1][2][3][4][5]}. Część miasta, przez którą przebiega ulica, zaliczana jest do obszarów zabudowy śródmiejskiej, z dużym stopniem wykorzystania terenu oraz z dużą gęstością zaludnienia. Charakterystycznymi cechami takiej zabudowy jest blok urbanistyczny w postaci kwartału zabudowy, z ciągłymi pierzejami wzdłuż ulic i placów. Występują tu także licznie ważne obiekty i obszary publiczne oraz komercyjne^[6][7]. Teren ten charakteryzuje się także wyjątkowo korzystnym lub bardzo dobrym dostępem do infrastruktury komunikacyjnej^[8], a na głównych przecznicach jakimi są ulica Piastowska, ulica Henryka Sienkiewicza oraz plac Grunwaldzki, znajdują się przystanki tramwajowe i przystanki autobusowe dla linii komunikacyjnych w ramach wrocławskiej komunikacji miejskiej^[8][9][10]. Ulica kończy się przy moście Szczytnickim stanowiącym przeprawę nad ramieniem bocznym rzeki Odra – Starą Odrą^[11][12].

Na śladzie dzisiejszej ulicy Grunwaldzkiej biegła niegdyś droga wiejska, później urządzona aleja topolowa, poprowadzona w 1789 r.^[1][13][14] przez księcia Fryderyka Ludwika von Hohenlohe-Ingelfingen^[1][13][15]. Droga ta prowadziła od placu Katedralnego^[13] (a dokładniej od mostu przy grobli fortecznej^[1]) do wsi Szczytniki^[13], w szczególności przebiegając obok budynku folwarku Rybaki, prowadziła do pałacu w Szczytnikach Starych i dalej do Parku Szczytnickiego^[1]. Przy drodze znajdowała się również osada Rybaki. Wieś ta założona została w 1700 r. Należała do klasztoru Św. Wincentego^[13][16]. Jej nazwa wzięła się stąd, że wioskę założył prowizor klasztoru – Chryzostom Fischer. To od jego nazwiska wzięto niemiecką nazwę osady – Fischerau (Łąka Fiszera)^[13]. Od 1810 r. stanowiła własność prywatną^[16]. W 1868 r. wieś liczyła 20 rodzin. Istniał także niewielki folwark należący do bankiera Ertla. W tym właśnie roku obszar ten przyłączono do miasta^[13]. Nieco wcześniej, jeszcze w 1865 r. wytyczono połączenie między dzisiejszą ulicą Piastowską, a ulicą Szczytnicką, które w 1869 r. stało się odrębną ulicą – Kleine Fürstenstrasse. Droga ta zlikwidowana została po 1945 r.^[1]. Ulicę Henryka Sienkiewicza przedłużono do ulicy Grunwaldzkiej w 1883 r.^[17], ulicę Mikołaja Reja od ulicy Henryka Sienkiewicza do ulicy Grunwaldzkiej wytyczono w 1893 r., później przedłużoną także w kierunku południowym do ulicy ulicy Marii Curie-Skłodowskiej (przed 1905 r.)^[18]. W roku 1890 przez Starą Odrę w miejscu mostu drewnianego zbudowano Most Szczytnicki (następnie w 1934 r. został poszerzony)^[19]. W początkach XX wieku ulicę przedłużono o drogę do Zalesia^[1]. Dziś ten fragment dawnej ulicy stanowi początkowy odcinek alei Ludomira Różyckiego^[1][14].

Zabudowa przy ulicy długo jednak miała charakter półwiejski. Zmiany następowały systematycznie, gdy zaczęły tu powstawać letnie rezydencje bogatych mieszczan. Atrakcyjność pod względem inwestycyjnym tego rejonu znacznie wzrosła na początku XX wieku, gdy w pobliżu powstała dzielnica naukowa z klinikami uniwersyteckimi, politechniką itd.^[13]. Można tu wymienić między innymi takie inwestycje jak urządzony na początku XIX wieku w rejonie skrzyżowania z ulicą Łukasza Górnickiego ogród rozrywkowy, nazywany wówczas Ogrodem Perukarzy (Perückenmachergarten)^[20], w tym rejonie istniała także kawiarnia Brigittenthal^[21], później zabudowa wznoszona po połowie XIX wieku^[1]: pod nr 45/47, tj. willa i ogród Ertelów^[1][22] zaprojektowana przez Hermanna Friedricha Waessemanna z 1856 r., później, głównie w latach 1870-1930, w tym między innymi pod nr 98 willa Alexandrów z lat 1872–1874, kamienice na zachód od ulicy Piastowskiej, w tym pod numerami 23-29, szkoła po stronie południowej z lat 1890–1892 projektu Richarda Plüdermanna^[1], dawny dom starców projektu Fritza Brhendt z 1929 r. pod numerem 106^[1][23][24] z ogrodem^[24], czy pierzeja południowa z kościołem pw. św. Piotra Kanizjusza^[1] i willa Heimannów^[22][25] (wcześniej willa Ertlów) z 2 połowy lat 50 XIX wieku wg projektu Carla Monhaupta^[22]. Do połowy lat dwudziestych XX wieku wolny od zabudowy pozostawał teren po stronie północnej ulicy na wschód od ulicy Piastowskiej^[25]. Na uwagę zasługują zbudowane tu następnie domy wielorodzinne pod numerami 54-82 z lat 1927-1930^[1] (1925-1930^[26]), tworzące ówcześnie nowoczesne, wyróżniające się osiedle blokowe wpisane w śródmiejską sieć ulic, z zielonymi dziedzińcami i przedogrodami^[23][26][27].

Z innych obiektów historycznych, współcześnie nieistniejących, wyróżnia się wspomniany Kościół św. Piotra Kanizusza^[22][28][29], który zbudowany został w 1926 r. według projektu K. Langera, a w latach 1935–1936, przeprowadzono jego rozbudowę^[28]. Przy nim urządzono skwer^[22][29] (Hansaplatrz^[29]) przylegający do ulicy Grunwaldzkiej zgodnie z projektem P. Dannenberga z 1927 r., a realizowano go pod kierunkiem F. Hahnla. Na skwerze umieszczono figurę św. Jana Nepomucena. Całość założenia powstała we wschodniej części ogrodów wyżej wspomnianej willi Heimannów przy obecnej ulicy Grunwaldzkiej 45-51^[22].

Pod względem rozwoju terytorialnego miasta obszar osiedla Ołbin, obejmujący początkowy fragment dzisiejszej ulicy, przyłączony został do miasta w 1808 r.^[2][30], po zburzeniu fortyfikacji miejskich w 1807 r.^[2][17][31]. Natomiast teren wsi Rybaki i dalszy teren przez który przebiega ulica w granicach miasta znajdował się od 1868 r.^[13][16][30].

W 1945 r. podczas II wojny światowej miasto Wrocław zostało okrążone przez wojska radzieckie i ogłoszone przez hitlerowców twierdzą – Twierdza Wrocław, przez co miasto o tego momentu było oblegane. W celu zapewnienia możliwości prowadzenia komunikacji lotniczej dowództwo niemieckie zdecydowało o wyburzeniu zabudowy wzdłuż osi dzisiejszego placu Grunwaldzkiego i utworzeniu tu lądowiska. W ten sposób przez samych hitlerowców zniszczono w marcu 1945 r. między innymi zabudowę po stronie południowej ulicy Grunwaldzkiej na odcinku od dzisiejszej ulicy Piastowskiej do placu Grunwaldzkiego^[1][13][32], w tym między innymi kościół pw. św. Piotra Kanizjusza wraz ze skwerem utworzonym przed tym kościołem i posadowioną tu figurą św. Jana Nepomucena^[22][29]. Zniszczenia w przedwojennej zabudowie ulicy powstały także w wyniku działań wojennych prowadzonych podczas wymienionego wyżej oblężenia Wrocławia z 1945 r.^[13], mimo że w rejonie Placu Grunwaldzkiego i Ołbina, na tle innych dzielnic miasta, zniszczenia te były stosunkowo nieduże^[2]. Przy ulicy Grunwaldzkiej takiemu zniszczeniu uległy domy w początkowym biegu ulicy nr 1, 18-26, 23, 40, 42^[13].

Na wolnych terenach powstałych w wyniku wyżej opisanych zniszczeń wojennych po wojnie w różnych latach powstała nowa zabudowa^[1][13]. Przed 1970 r. powstał nowy dom na działce nr 40^[13], w 1970 r. oddano do użytkowania budynek mieszkalny przy ulicy Grunwaldzkiej 88 i ulicy Henryka Sienkiewicza 131^[33], a później kolejne budynki plombowe z lat 80. i 90. XX wieku, przykładowo pod nr 35 z lat 1990–1991 według projektu A. Bożek-Nowickiej^[1]. Duży teren między ulicą Grunwaldzką, Piastowską, Odona Bujwida i placem Grunwaldzkim został zabudowany kampusem uczelnianym. Pierwotnie były to akademiki, w tym między innymi zwrócone ścianami szczytowymi do ulicy Grunwaldzkiej domy akademickie, tzw. stodoły^[13][32] zbudowane w latach 50. XX wieku^[34] (1956 r.^[32]) i dwudziestolatka^[13][32][35] (1965 r.^[32]). Ten ostatni zbudowano w latach 1965–1967 według projektu W. Bryzka z Miastoprojektu Kraków, zmienionego przez Biuro Projektów Miasta Wrocławia^[36]. Natomiast pomiędzy placem Grunwaldzkim a ulicą Grunwaldzką oraz pomiędzy „Dwudziestolatką” a „Stodołami” zbudowano budynki dydaktyczne dla ówczesnej Akademii Rolniczej (współcześnie Uniwersytet Przyrodniczy). Budynki budowane były od przełomu lat 1965/1966. Po katastrofie budowlanej do jakiej doszło w trakcie prowadzonych robót budowlanych, przez jakiś czas budowa była wstrzymana. Wznowiono ją w 1968 r., a obiekty oddano do użytkowania w 1972 r. Tu projektantami byli Krystyna Barska i Marian Barski^[37]. Ponadto w miejscu zniszczonej części budynku, w którym obecnie znajduje się dom studencki Labirynt^[34], zbudowano nowy dom studencki Zodiak^[34][38]. Na wspólnym dziedzińcu akademików w latach 90. XX wieku odbywała się giełda elektroniczna^[34]. Pomiędzy „Stodołami” a budynkiem dydaktycznymi Uniwersytetu Przyrodniczego na wolnym obszarze jeszcze w latach 90. XX wieku organizowano imprezy plenerowe i koncerty między innymi podczas juwenaliów. Później teren ten zabudowano na potrzeby Centrum Naukowo-Dydaktycznego Uniwersytetu Przyrodniczego, pod adresem plac Grunwaldzki 24A^[39] oraz w latach 2013-214 budynek Centrum Geo-Info-Hydro przy ulicy Grunwaldzkiej 53 i 55^[40][41]. Natomiast w rejonie zbiegu placu Grunwaldzkiego oraz ulic: Odona Bujwida i Grunwaldzkiej zbudowano domy akademickie Kredka i Ołówek^{[42][43][44][45]}, w latach 1981–1991^[45], według projektu sporządzonego (zakończonego, z wyłączeniem projektów wnętrz) w 1979 r. przez Krystynę Barską i Mariana Barskiego^[44][45][46] i konstruktora Wiktora Dziębaj^[45][46]. W latach 2005–2007 w obszarze placu Grunwaldzkiego, ulicy Piastowskiej, Grunwaldzkiej i Marii Curie-Skłodowskiej, zrealizowano budowę Pasażu Grunwaldzkiego^[47].

W budynku położonym przy ulicy Grunwaldzkiej 88 i ulicy Henryka Sienkiewicza 131 mieszkał Władysław Frasyniuk^[48]. W latach 80. XX wieku był między innymi działaczem Solidarności, później politykiem^[49]. Tu, wokół tego budynku, podczas stanu wojennego odbywały się manifestacje^[48].

Jeśli chodzi o samą infrastrukturę komunikacyjną, to pośród inwestycji dotyczących tej ulicy, można wymienić między innymi przebudowę układu drogowego odcinka ulicy między ulicą Mikołaja Reja a ulicą Odona Bujwida prowadzona od 2006 r.^[50], wyznaczenie korytarza rowerowego z 2011 r.^[51], wyznaczenie kontrapasa na jednokierunkowym odcinku ulicy w 2012 r.^[52], przebudowę chodnika z lat 2020-2023^[53], montaż oświetlenia we wnętrzach międzyblokowych po stronie północnej ulicy w latach 2021-2023^[54], czy remont nawierzchni chodników z lat 2022–2023^[55].

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

• Fürstenstrasse, od 1869 r. do 1945 r.^[13][56]
• po 1945 r:
  • ulica Grunwaldzka, od 1945 r. (na lewym brzegu Starej Odry)^{[1][3][13][56]}
  • aleja Ludomira Różyckiego (na prawym brzegu Starej Odry)^[1][14].

Pierwotna nazwa ulicy w języku niemieckim – Fürstenstrasse – w tłumaczeniu na język polski oznacza ulicę książęcą^[1][13]. Współczesna nazwa ulicy – ulica Grunwaldzka – została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 45 z dnia 20.12.1945 r.^[3].

Ulica biegnie w pierwszym swoim odcinku od jej skrzyżowania z ulicami: Łukasza Górnickiego, Benedyktyńską, Ładną oraz Miłą do skrzyżowania z ulicą Odona Bujwida, a w drugim swoim odcinku od skrzyżowania z ulicą Odona Bujwida i Henryka Sienkiewicza do skrzyżowania z placem Grunwaldzkim, wybrzeżem Ludwika Pasteura oraz Mostem Szczytnickim^[a][3][4], stanowiącym przeprawę nad Starą Odrą^[12]. Ulica łączy się z następującymi ulicami^[4]:

Drogi powiązane

powiązanie	droga	nr drogi	foto	objaśnienia
kontynuacja	ulica Benedyktyńska[57][58]	105112D[57]		po lewej
skrzyżowanie	ulica Łukasza Górnickiego[59][60]	105148D[59]		na wprost
	ulica Ładna[61][62]	105192D[61]
	ulica Miła[63][64]	105205D[63]		na wprost
skrzyżowanie	ulica Mikołaja Reja[65][66]	105251D[65]		w prawo
skrzyżowanie sygnalizacja świetlna[67]	ulica Piastowska[68][69] zbiorcza[70] torowisko tramwajowe[8][9][10][71][72] (główny korytarz tramwajowy[73])	105236D[68]		na wprost
skrzyżowanie	ulica Oskara Minkowskiego[74][75]	105206D[74]
skrzyżowanie	ulica Wilhelma Roentgena[76][77]	105253D[76]
skrzyżowanie	ulica Edwarda Suchardy[78][79]	105279D[78]
skrzyżowanie	ulica Odona Bujwida[80][81]	105122D[80]
przerwany bieg ulicy[4], połączenie drogowe ulicą Odona Bujwida[81]
kontynuacja	ulica Henryka Sienkiewicza[82][83] zbiorcza[73][84] torowisko tramwajowe[8][9][10][71] (główny korytarz tramwajowy[73])	105330D[82]
skrzyżowanie	ulica Odona Bujwida[80][81]	105122D[80]
skrzyżowanie	ulica Ksawerego Liskego[85][86]	105190D[85]
skrzyżowanie sygnalizacja świetlna[87]	Plac Grunwaldzki[88][89] zbiorcza[73][84] / główna[90] torowisko tramwajowe[8][9][10][71][91] (główny korytarz tramwajowy[73])	105354D[88]		na wprost (ul. Grunwaldzka w prawo)
	wybrzeże Ludwika Pasteura[92][93] lokalna[94]	105232D[92]
kontynuacja	Most Szczytnicki[95] główna[96] torowisko tramwajowe[8][9][10][71][97]

Ulica Grunwaldzka jest drogą publiczną, której nadano kategorię drogową – droga gminna^[b][3]. Droga ta ma przypisany numer 105150D^[c][3][71] (numer ewidencyjny drogi G1051500264011). Jej długość wynosi 1.223 m^[3]. Na odcinku od ulicy Łukasza Górnickiego do ulicy Odona Bujwida jest drogą jednojezdniową, z ruchem dwukierunkowym, z wyłączeniem odcinka od ulicy Mikołaja Reja do wyjazdu z posesji – Pasażu Grunwaldzkiego, przed ulicą Piastowską, na którym stanowi drogę jednokierunkową z ruchem od ulicy Piastowskiej do ulicy Mikołaja Reja, natomiast na odcinku od ulicy Odona Bujwida do placu Grunwaldzkiego dwie jezdnie ulicy, każda dwupasmowa dla obu kierunków ruchu, rozdzielone są wydzielonym torowiskiem tramwajowym^[9][98][99].

Teren przez który przebiega odcinek pierwszy z wyżej wymienionych leży na wysokości bezwzględnej wynoszącej od około 116,6 do 117,6 m n.p.m.^{[98][100][101]}, natomiast drugi z wyżej wskazanych odcinków przebiega przez teren o wysokości bezwzględnej od 117,0 do 120,4 m n.p.m.^{[98][100][102][103]}. Duża część jezdni ulicy ma nawierzchnię z granitowej kostki brukowej, z wyłączeniem dwujezdniowego odcinka końcowego, fragmentu odcinka na zachód od ulicy Piastowskiej, niektórych odcinków związanych z przejściami dla pieszych i skrzyżowaniami oraz fragmentów jezdni związanych z jej naprawami, gdzie zastosowano inny rodzaj nawierzchni – z masy bitumicznej^[98][104]. Odcinek drogi do ulicy Łukasza Górnickiego do ulicy Piastowskiej oraz odcinek od ulicy Piastowskiej do ulicy Odona Bujwida objęty jest strefą ograniczonej prędkości do 30 km/h^[9].

W ramach tej strefy ulica jest przeznaczona także dla ruchu rowerowego^[9][51][105], w tym na odcinku od ulicy Mikołaja Reja do wyjazdu z posesji – Pasażu Grunwaldzkiego, gdzie wyznaczono kontrapas^[9][52][105]. Przy końcowym, dwujezdniowym odcinku ulicy po stronie północnej zbudowano wydzieloną drogę dla rowerów^[9][105]. Drogi te powiązane są ze zbiorczą drogą rowerową wytyczoną ulicą Piastowską oraz głównymi rowerostradami wytyczonymi wzdłuż osi placu Grunwaldzkiego oraz ulicą Henryka Sienkiewicza i samą ulicą Grunwaldzką na odcinku stanowiącym kontynuację tej drogi i dalej do Mostu Szczytnickiego, a także z alternatywnymi drogami rowerowymi, tzw. greenway biegnącymi wzdłuż Starej Odry^[73][106].

Komunikacja miejska prowadzona jest jedynie końcowym odcinkiem ulicy Grunwaldzkiej, od ulicy Odona Bujwida do placu Grunwaldzkiego. Po wydzielonym torowisku wyznaczono tu linie tramwajowe. Przystanki tramwajowe zaś urządzono przy skrzyżowaniu ulicy Grunwaldzkiej, Odona Bujwida i Henryka Sienkiewicza. Noszą one nazwę „Grunwaldzka”^[8][9][10].

Droga stanowiąca ulicę Grunwaldzką położona jest na kilku działkach gruntu. Są to działki o następujących polach powierzchni: odcinek ulicy od ulicy Łukasza Górnickiego do ulicy Mikołaja Reja – 4.382 m², odcinek od ulicy Mikołaja Reja do ulicy Piastowskiej – 3.876 m², odcinek od ulicy Piastowskiej do ulicy Odona Bujwida – 8.677 m² oraz odcinek od ulicy Odona Bujwida placu Grunwaldzkiego, położony na dwóch działkach o powierzchniach 6.536 m² i 1.739 m² , co łącznie daje 8.275 m². Razem powierzchnia zajęta przez drogę wynosi 25.210 m²^{[3][107][108]}.

Ulica przebiega przez obszar miasta z częściowo zachowaną zabudową ukształtowaną w oparciu o kwartały zabudowy, z ciągłymi pierzejami wzdłuż ulic i placów^[6][7][109], o zdefiniowanej kompozycji urbanistycznej^[7][109]. Takie pierzeje znajdują się po stronie południowej ulicy na odcinku początkowym, tj. od ulicy Ładnej do ulicy Mikołaja Reja, oraz po stronie północnej wzdłuż całego odcinka od ulicy Łukasza Górnickiego do ulicy Odona Bujwida. Przeje te tworzą zachowane budynki przedwojenne, wymienione w rozdziale o zabytkach, oraz uzupełniająca zabudowa współczesna, tzw. zabudowa plombowa. Południowa strona ulicy począwszy od ulicy Mikołaja Reja do ulicy Odona Bujwida ma już bardziej niejednolity charakter i z wyjątkiem szkoły na rogu z ulicą Mikołaja Reja oraz dwóch kamienic zagospodarowana jest przez obiekty współczesne. Podobnie zróżnicowana jest zabudowa końcowego odcinka ulicy od ulicy Odona Bujwida do placu Grunwaldzkiego z zabudową historyczną oraz współczesną^{[1][13][110][109]}. W rejonie ulicy występują także licznie ważne obiekty i obszary publiczne oraz komercyjne^[6][7].

Pomimo powyższego wskazania, że ulica przebiega przez obszary o ukształtowanym układzie urbanistycznym^[7][109], przy ulicy nadal znajdują się obszary dysharmonii w tym zakresie. Pośród nich można wymienić narożną nieruchomość przy skrzyżowaniu ulicy Grunwaldzkiej (strona południowa) i ulicy Piastowskiej (strona wschodnia), na której zlokalizowana jest zabudowa, w której prowadzona jest działalność gospodarcza związana z obsługą pojazdów mechanicznych^[109][111]. Postuluje się zmianę tego stanu rzeczy wskazując na nowe przeznaczenie terenu w szczególności pod usługi centrotwórcze, mieszkalnictwo, usługi nauki, domy akademickie itp. z obowiązkiem wyeksponowania zabudowy o strony wymienionych ulic oraz wykreowania we wspominanym narożniku działki przy skrzyżowaniu dominanty architektonicznej^[112]. Dojazd do terenu wyznaczono od strony ulicy Grunwaldzkiej^[113]. Innym, znaczącym obszarem takiej dysharmonii jest teren położony na wschód od domów akademickich „Kredka” i „Ołówek”^[109]. Znajdują się tu między innymi zabudowania stacji paliw i baru typu fast food należącego do sieci ogólnoświatowej McDonald’s^[114].

Przy ulicy Grunwaldzkiej 6, w pierzei północnej początkowego odcinka ulicy, położony jest budynek, którym mieści się Komisariat Policji Wrocław-Śródmieście^[115][116]. Jest to budynek o sześciu kondygnacjach nadziemnych i powierzchni zabudowy wynoszącej 380 m², zaliczany w Klasyfikacji Środków Trwałych do grupy b - budynki biurowe (105)^[117]. Nieruchomość stanowi własność Skarbu Państwa pozostającą w zarządzie^[118].

Jest to budynek zlokalizowany w południowej pierzei ulicy Grunwaldzkiej przylegający do zachowanych kamienic pod numerami 31 i 33 w sąsiedztwie Pasażu Grunwaldzkiego^{[110][119][120][121]}. Budynek powstał w latach 1990–1991 według projektu A. Bożek-Nowickiej^[1]. Budynek ma sześć kondygnacji nadziemnych i 274 m² powierzchni zabudowy, a w Klasyfikacji Środków Trwałych zaliczany jest do grupy m - budynki mieszkalne (110)^[121]. Posadowiony jest na działce gruntu o powierzchni 0,0681 ha^[122][123] sklasyfikowanej jako klasoużytek B - Tereny mieszkaniowe^[122]. Stanowi współwłasność osób fizycznych i innych osób prawnych^[123].

Pasaż Grunwaldzki położony jest przy placu Grunwaldzkim 22^[47][124]. Jest to budynek handlowo-usługowy (według Klasyfikacji Środków Trwałych zaliczony jest do grupy h - budynki handlowo-usługowe (103)^[124]) z dodatkową funkcją kultury i rozrywki^[47][124]. Ma trzy kondygnacje nadziemne w części handlowej^[47] i sześć kondygnacji w pozostałym zakresie, powierzchnia zabudowy wynosi 24.039 m²^[125], powierzchnia handlowo-usługowa ma 62.000 m², a kubatura obejmuje 645.937 m³. Mieści się tu około 200 lokali handlowo-usługowych. W parkingu wielostanowiskowym urządzono około 1.700 miejsc postojowych^[47]. Północna elewacja obiektu tworzy południową pierzeję ulicy Grunwaldzkiej na fragmencie odcinka tej ulicy od skrzyżowania z ulicą Piastowską w kierunku ulicy Mikołaja Reja. Z ulicy Grunwaldzkiej urządzono jeden z wjazdów na parking funkcjonujący w budynku^{[9][126][127]}. W tym miejscu obiekt stanowi w pierzei południowej dominantę architektoniczną^[128][129].

 Osobny artykuł: Pasaż Grunwaldzki.

Przy ulicy Grunwaldzkiej pod numerami 53 oraz 55 położone są obiekty należące do Uniwersytetu Przyrodniczego. Pod numerem 53^[130] znajduje się budynek dydaktyczny^[131], a pod numerem 55^[132] i 53^[40] znajduje się budynek Centrum Geo-Info-Hydro, również należący do Uniwersytetu Przyrodniczego^[41]. Ten drugi budynek ten ma 5 kondygnacji nadziemnych^[40][133], jego powierzchnia użytkowa wynosi 7.784 m², a kubatura około 26.000 m³^[40]. Powierzchnia zabudowy budynku wynosi 2146 m². Rodzaj budynku według Klasyfikacji Środków Trwałych to k - budynki oświaty nauki i kultury oraz sportowe (107)^[133]. W tym miejscu obiekt stanowi w pierzei południowej dominantę architektoniczną^[134][129]. Natomiast tak samo klasyfikowany budynek przy ulicy Grunwaldzkiej 53 ma powierzchnię zabudowy wynoszącą 974 m² i sześć kondygnacji nadziemnych^[135]. Jest to budynek naukowo-dydaktyczny obejmujący skrzydło przy pl. Grunwaldzkim 24^[136] i przy ul. Grunwaldzkiej 53^[130], w którym mieści się Wydział Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji Uniwersytetu Przyrodniczego, uznane z dobro kultury współczesnej^{[137][138][139][140]}. Ponadto powstał tu budynek ustawiony prostopadle do placu Grunwaldzkiego i ulicy Grunwaldzkiej, połączony z wymienionymi budynkami nadwieszonymi łącznikami, w którym mieści się Centrum Dydaktyczno-Naukowe^[141] pod adresem plac Grunwaldzki 24a^[142]. Tan budynek ma pięć kondygnacji nadziemnych, 2.740 m² powierzchni zabudowy i klasyfikowany jest identycznie jak powyższe^[143].

Cztery budynki ustawione prostopadle do ulicy Grunwaldzkiej i placu Grunwaldzkiego przeznaczone na domy studenckie, zbudowane w latach 50. XX wieku w stylu socrealistycznym^[34]. Ich architektura skutkowała wykreowaniem wobec nich określenia mianem „Stodoły”^[13]. Są to budynki czterokondygnacyjne o powierzchniach zabudowy około 1.000-1.100 m² każdy z nich, zaliczane według Klasyfikacji Środków Trwałych do grupy m - budynki mieszkalne (110)^[144]. Ich adresy przypisane są do ulicy Grunwaldzkiej numery 59^[145][146] (DS Telemik^[147]), 61^[148][149] (DS Straszny Dwór^[150]), 63^[151][152] (Talizman^[153]) i 65^[154][155] (Centaur^[156]).

W okresie od 1998 r. do 2016/2017 r. w budynku przy ulicy Grunwaldzkiej 67^[157] działał klub Alibi. Według niektórych publikacji było to znane i kultowe miejsce, w którym odbyły się koncerty wielu znanych i mniej znanych zespołów prezentujących różne style muzyczne. Takiemu wizerunkowi i popularności pomagała także lokalizacja w otoczeniu licznych domów akademickich. Imprezą zorganizowaną na zamknięcie klubu była zabawa sylwestrowa na przełomie lat 2016/2017^{[158][159][160]}. Później w jego miejsce powstał klub Akademia Baza Cooltury^{[158][159][161]}. Mieści się tu także sklep sieci Carrefour Express^[162]. Jest to budynek o dwóch kondygnacjach nadziemnych. Jego powierzchnia zabudowy wynosi 1.571 m². W ewidencji gruntów i budynków zapis dotyczący Klasyfikacji Środków Trwałych przypisuje go do rodzaju h - budynki handlowo-usługowe (103)^[163].

Jest to budynek mieszkalny zaprojektowany przez Jadwigę Grabowską-Hawrylak, którego budowa trwała od 1963 do 1970 roku^[33]. Jego adres to ulica Grunwaldzka 88^{[33][164][165]} oraz ulica Henryka Sienkiewicza 131^{[33][48][164][166]}. Ma dziewięć kondygnacji nadziemnych, a powierzchnia zabudowy wynosi 404 m²^[164]. Spotyka się wobec niego określenie „złamany budynek”^[33]. Stanowi współwłasność osób fizycznych i innych osób prawnych^[167]

 Osobny artykuł: Budynek mieszkalny przy ulicy Grunwaldzkiej 88 i Henryka Sienkiewicza 131.

Są to dwa punktowce o charakterystycznej bryle opartej na sześciobocznym planie i zwężające się ku górze na czterech ostatnich kondygnacjach. U dołu funkcjonalnie połączone są platformą, pod którą usytuowano lokale handlowe i garaże. Zostały zbudowane w technologii monolitycznej. Stanowią dominantę wysokościową, zamykającą plac Grunwaldzki od wschodu^[45][168]. W ewidencji gruntów i budynków całość widnieje jako jeden budynek z przypisanymi następującymi punktami adresowymi^[169]: ulica Odona Bujwida 25^[169][170], ulica Grunwaldzka 69^[169][171] (dom akademicki Kredka^[42][172]) i plac Grunwaldzki 30^[169][173] (dom akademicki Ołówek^[43][174]). W Klasyfikacji Środków Trwałych zaliczony jest do grupy m - budynki mieszkalne (110). Ewidencyjna powierzchnia zabudowy całości wynosi 2.056 m² a liczba kondygnacji nadziemnych określona jest na 23^[169]. W szczególności dla wieży południowej określa się następujące dane: liczba kondygnacji 20^[43][175], wysokość do dachu 60 m, wysokość strukturalna 70 m^[43], powierzchnia użytkowa 9.420 m², kubatura 33.762 m³^[176], a dla wieży północnej odpowiednio liczba kondygnacji 24^[42] (23^[169], 25^[177]), wysokość do dachu 75 m, wysokość strukturalna 85 m, wysokość architektoniczna 105 m^[42], powierzchnia użytkowa 11.876,3 m², kubatura 42.605 m³^[178]. Budynki zostały objęte ochroną w ramach gminnej ewidencji zabytków^[110].

 Osobny artykuł: Dom Akademicki „Kredka”.

 Osobny artykuł: Dom Akademicki „Ołówek”.

W budynku położonym przy ulicy Grunwaldzkiej 106a^[179] mieści się dom studencki DS-5 "Zodiak"^[34][38]. Przylega do akademika "Labirynt" współdzieląc z nim wewnętrzny dziedziniec^[34][110]. Jest to budynek o dziewięciu kondygnacjach nadziemnych, powierzchni zabudowy wynoszącej 440 m², zaliczony w Klasyfikacji Środków Trwałych do grupy i - pozostałe budynki niemieszkalne (109)^[180].

Przy dzisiejszej ulicy Grunwaldzkiej nie ma dużych form zieleni^[181]. Znajdują się tu takie elementy zieleni jak: zieleń przyuliczna, skwery, wnętrza w blokach urbanistycznych. Na uwagę zasługują między innymi wymienione poniżej obiekty zieleni:

• wnętrze międzyblokowe Ładna-Grunwaldzka-Reja, gdzie w ramach programu zagospodarowania wnętrz międzyblokowych i placów zabaw zrealizowano projekt jego rewitalizacji^[182],
• zachowany we fragmencie i w zmienionej formie dawny ogród przy dawnym szpitalu Bethlehem, położony w kwartale zabudowy i otoczony pierzejami ulic: Henryka Sienkiewicza, Mikołaja Reja, Piastowska, Grunwaldzka; współcześnie stanowi enklawę zieleni, obejmującej także teren obecnego Przedszkola nr 18 przy ulicy Henryka Sienkiewicza 85, z zachowanym fragmentem dawnej alei lipowej i innych kompozycji^[183],
• zachowane we fragmentach i w zmienionej formie przedogrody^[27] osidla obejmującego między innymi budynki przy ulicy Grunwaldzkiej 54-82^[1] oraz przy ulicach: Oskara Minkowskiego, Wilhelma Roentgena, Edwarda Suchardy i Henryka Sienkiewicza^[27][184]; były to kompozycje wytyczone w latach 20. XX wieku w ramach dużych zespołów mieszkaniowych zrealizowanych z uwzględnieniem postulatów modernizmu, w ramach których budynki zostały poprzedzone względem ulic spójnymi stylistycznie przedogrodami^[27],
• wnętrza międzyblokowe z zielenią wyżej wymienionego osiedla^[26][185],
• odcinek ulicy Grunwaldziej, od ulicy Piastowskiej do ulicy Odona Bujwida z liniowymi formami zieleni przyulicznej, szpalerami, nadającym ulicy o charakter alei^[184],
• skwer ze starannie zaprojektowaną zielenią i małą architekturą ukształtowany na początku lat 70. XX wieku wraz z budową budynku mieszkalnego przy ulicy Grunwaldzkiej 88 i Henryka Sienkiewicza 131^[33],
• ulica Odona Bujwida i ulica Ksawerego Liskego na północ od ulicy Grunwaldzkiej z liniowymi formami zieleni przyulicznej, szpalerami, nadającym ulicy o charakter alei^[184],
• zieleń nadrzeczna wzdłuż Starej Odry w ramach strefy zieleni dominującej^[186][187], w tym zieleń parkowa, skwery i place zabaw^[187].

Natomiast wśród obiektów sportu i rekreacji można wymienić boisko przy szkole (ulica Mikołaja Reja 3)^[188][189], place zabaw: w obrębie ulic Reja, Grunwaldzkiej, Ładnej, plac zabaw przy ulicy Łukasza Górnickiego 1a, przy Piastowskiej 26c, przy ulicy Minikowskiego 5 i przy ulicy Minikowskiego 6, plac zabaw w obrębie ulic Bujwida 37-45, Liskego 4-6, Sopockiej 7-15 i Grunwaldzkiej 94-98 oraz przy ulicy Liskiego 3^[188] oraz boisko Academic Arena imienia O. Lenczyka przy ulicy Grunwaldzkiej pomiędzy akademikami „Stodoły”^{[104][184][188]}.

Ulica przebiega przez dwa obszary, których historyczny układu urbanistyczny podlega ochronie^{[190][191][192][193]}. Pierwszym z nich jest obszar obejmujący początek ulicy i dalej aż do ulicy Odona Bujwida, a za tą ulicą południową stronę końcowego odcinka tej ulicy do placu Grunwaldzkiego. Jest to osiedle Plac Grunwaldzki, które stanowi część śródmieścia we Wrocławiu^{[190][192][194][195][196][197]}. Chroniony jest historyczny układ urbanistyczny tego osiedla jako założenia przestrzennego kształtowanego sukcesywnie od początku XIX wieku do lat 70. XX wieku. Jest on ograniczony ulicami Stefana Wyszyńskiego, Henryka Sienkiewicza oraz korytami rzecznymi Starej Odry i rzeki Odry (Odry Głównej)^[192][197]. Rodzaj ochrony określono jako inny^[194]. Założenie to widnieje pod identyfikatorem INSPIRE_ID^[d]: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_UU.4435^[198]. Stan zachowania chronionego układu urbanistycznego określa się jako 4 – dobry / 5 – bardzo dobry^[192][197]. Drugi z nich, obejmuje jedynie północną stronę ulicy Grunwaldzkiej od ulicy Odona Bujwida do Starej Odry, który także chroniony jest wpisem do gminnej ewidencji zabytków, jako historyczny układ urbanistyczny Przedmieścia Piaskowego, stanowiący część Śródmieścia we Wrocławiu^{[191][199][200][201][202]}. W tym przypadku ochronie podlega założenie przestrzenne kształtowane począwszy od XVIII wieku do 1945 r.^{[193][199][202]}. Rodzaj ochrony określono jako inny^[199]. Założenie to widnieje pod identyfikatorem INSPIRE_ID^[d]: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_UU.4375^[191]. Stan zachowania określa się jako 4 – dobry / 5 – bardzo dobry^[193][202].

Przy ulicy oraz w bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki^[110]:

Obiekty zabytkowe

strona	obiekt[e], adres	powstanie, rodzaj ochrony, nr rej.[f], INSPIRE_ID[d]	fotografia
odcinek od ulicy Łukasza Górnickiego do ulicy Mikołaja Reja
północna	Kamienica, obecnie Katedra Fizjoterapii i laboratoria Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu ulica Grunwaldzka 2[110][203][204]	około 1910 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
południowa	Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym przyziemiem ulica Grunwaldzka 3-5[110][205][206]	około 1880 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica ulica Grunwaldzka 4[110][207][208]	około 1880 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
południowa	Kamienica ulica Grunwaldzka 7[110][209][210]	około 1890 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	pozycja 1 w zespole obiektów[211][212] Kamienica ulica Grunwaldzka 8[110][211][212]	około 1910 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	pozycja 2 w zespole obiektów[213][214] Oficyna, obecnie budynek mieszkalny ulica Grunwaldzka 8a[110][213][214]	około 1890 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
południowa	Kamienica ulica Grunwaldzka 9[110][215][216]	około 1890 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	pozycja 1 w zespole obiektów[217][218] Kamienica ulica Grunwaldzka 10[110][217][218]	około 1910 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	pozycja 2 w zespole obiektów[219][220] Oficyna, obecnie budynek mieszkalny ulica Grunwaldzka 10a[110][219][220]	około 1890 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
południowa	Kamienica ulica Grunwaldzka 11[110][221][222]	około 1880 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	pozycja 1 w zespole obiektów[223] Kamienica ulica Grunwaldzka 12[110][223][224]	około 1900 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	pozycja 2 w zespole obiektów[225] Kamienica ulica Grunwaldzka 12a[110][225][226]	około 1880 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
południowa	Kamienica ulica Grunwaldzka 13[110][227][228]	około 1880 r., około 1965 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica ulica Grunwaldzka 14-16[110][229][230][231][232]	około 1895 r.[110] (1893 r.[232]) rejestr zabytków: A/6237 z dnia 12.04.2023 r.[110] (INSPIRE_ID: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BK.488605[231][232])
południowa	Kamienica ulica Grunwaldzka 15[110][233][234]	około 1880 r., około 1965 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
południowa	Kamienica ulica Grunwaldzka 17[110][235][236]	około 1885 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
południowa	Kamienica ulica Grunwaldzka 19[110][237][238]	około 1880 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
południowa	Kamienica ulica Grunwaldzka 21[110][239][240] (ulica Mikołaja Reja 10[241])	około 1880 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
odcinek od ulicy Mikołaja Reja do ulicy Piastowskiej
południowa	Szkoła elementarna, obecnie Gimnazjum nr 13 imienia Unii Europejskiej ulica Mikołaja Reja 3[110][242][243][244][245][246]	1885 r. (projekt Richard Plüddemann)[110], lata 1890–1892 (realizacja)[110][244][245] gez, rodzaj ochrony: mpzp[110][246] (INSPIRE_ID: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.169130[244][245])
południowa	Ogrodzenie terenu szkoły elementarnej, obecnie Gimnazjum nr 13 imienia Unii Europejskiej ulica Mikołaja Reja 3[110][244][245][247][248]	lata 1890–1892[110][244][245] gez, rodzaj ochrony: mpzp[110][246] (INSPIRE_ID: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.169130[244][245])
północna	Kamienica ulica Grunwaldzka 28[110][249][250]	około 1890 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica ulica Grunwaldzka 30[110][251][252]	około 1890 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
południowa	Kamienica ulica Grunwaldzka 31[110][253][254][255]	około 1890 r. gez, rodzaj ochrony: mpzp[110][255]
południowa	Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym przyziemiem ulica Grunwaldzka 33[110][256][257][255]	około 1890 r. gez, rodzaj ochrony: mpzp[110][255]
północna	Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym przyziemiem ulica Grunwaldzka 38[110][258][259]	około 1880 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica ulica Grunwaldzka 40[110][260][261]	około 1860 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem ulica Piastowska 20 (ulica Grunwaldzka 44)[110][262][263][264]	około 1900 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
odcinek od ulicy Piastowskiej do ulicy Odona Bujwida
północna	Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem ulica Piastowska 19[110][262][265]	około 1900 r., 1975 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym przyziemiem ulica Grunwaldzka 46-48[110][266][267]	około 1900 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica ulica Grunwaldzka 54-56-58-58a[110][268][269]	około 1930 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica ulica Grunwaldzka 60[110][270][271]	około 1929 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica ulica Grunwaldzka 62[110][272][273]	około 1929 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica ulica Grunwaldzka 64[110][274][275]	około 1929 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Budynek mieszkalny ulica Grunwaldzka 66[110][275][276]	lata 30. XX wieku gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica ulica Grunwaldzka 68-70-72-74[110][277][278]	lata 1928–1929 gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica ulica Grunwaldzka 76-78-80[110][279][280]	lata 1928–1929 gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica ulica Grunwaldzka 82-84[110][281][282]	około 1929 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica ulica Grunwaldzka 86[110][283][284]	około 1890 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
odcinek od ulicy Odona Bujwida do placu Grunwaldzkiego
południowa	Uniwersytet Wrocławski - Domy studenckie "Ołówek" i „Kredka” plac Grunwaldzki 30[110][285][286][287][288] (ulica Grunwaldzka 69[286])	lata 1981–1991[110] (lata 1982–1991[288]) gez, rodzaj ochrony: inny[110] (INSPIRE_ID: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.170725[287][288])
północna	Kamienica, obecnie budynek usługowy (siedziby firm) ulica Grunwaldzka 90[110][289][290]	około 1910 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica ulica Grunwaldzka 92[110][291][292]	około 1915 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	pozycja 1 w zespole obiektów[293][294] Willa Isidora Alexandra – siedziba Katolickiego Stowarzyszenia UNITAS, obecnie restauracja ulica Grunwaldzka 98[110][293][294][295][296] (willa z gankiem; siedziba – Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej[294])	1872 r., 1894 r., 1901 r. – rozbudowa[110] (1878 r.[296]) rejestr zabytków: A/1406/552/Wm z dnia 12.06.1995 r.[110][293][294] (INSPIRE_ID: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BK.93665, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.165078[295][296])
północna	pozycja 2 w zespole obiektów[297][298] Oficyna z łącznikiem, obecnie budynek administracyjno-gospodarczy ulica Grunwaldzka 98[110][297][298][299][300] (garaż[298]; stajnia i garaż[300])	1928 r.[110] (1878 r.[300]) rejestr zabytków: A/1406/552/Wm z dnia 12.06.1995 r.[110][297][298] (INSPIRE_ID: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BK.93667[299][300]; łącznik INSPIRE_ID: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BL.25512[301][302])
północna	pozycja 3 w zespole obiektów[303][304] Fragment ogrodzenia posesji przy willi ulica Grunwaldzka 98[110][303][304]	XIX/XX wiek gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Kamienica ulica Grunwaldzka 100[110][305][306]	około 1915 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Prywatna klinika dla kobiet dra L. Fraenkela, obecnie budynek mieszkalny ulica Grunwaldzka 102[110][307][308]	około 1915 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Sanatorium Frau von Hegemann, obecnie Dom Pomocy Społecznej Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Matki Bożej Nieustającej Pomocy ulica Grunwaldzka 104[110][309][310]	około 1915 r. gez, rodzaj ochrony: inny[110]
północna	Dom starców, obecnie akademik "Labirynt" Uniwersytetu Przyrodniczego ulica Sopocka 23[110][311]	1929 r. (projekt Fritz Behrendt) gez, rodzaj ochrony: inny[110]
kontynuacja ulicy
wschodnia	Most Książęcy (Fürsten Brücke), obecnie Most Szczytnicki[110][312][313][314][315]	1890 r., lata 1933–1934 – poszerzony obustronnie, lata 2006–2008 – modernizacja i remont[110] (lata 1888 – 1890[315]) gez, rodzaj ochrony: mpzp[110] (INSPIRE_ID: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BL.24241[314][315])

Przy ulicy Grunwaldzkiej położony jest powojenny budynek, należący do Uniwersytetu Przyrodniczego, który choć nie został ustanowiony zabytkiem, to został uznany za dorobek współcześnie żyjących pokoleń o wysokiej wartości artystycznej lub historycznej, a tym samym postanowiono objąć go ochroną na podstawie przepisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym jako dobro kultury współczesnej. Gmina Wrocław wypełniając swój ustawowy obowiązek ustaliła listę obiektów wartych takiej ochrony ujętą następnie w odpowiednich dokumentach planistycznych. Przedmiotowy budynek został na tej liście uwzględniony zarówno w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego z 2010 r. jak i z 2018 r. Jest to budynek naukowo-dydaktyczny obejmujący skrzydło przy pl. Grunwaldzkim 24 i przy ul. Grunwaldzkiej 53-55, w którym mieści się Wydział Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji Uniwersytetu Przyrodniczego^{[138][139][140][316][317]}.

Ulica przebiega przez rejony statystyczne o umiarkowanym lub dużym stopniu zaludnienia, z wyłączeniem rejonów statystycznych z kampusem uczelnianym, w szczególności nr 934280 i 934170, w których dominują domy studenckie. Choć liczba osób tu mieszkających jest duża, to w statystyce tej uwzględniane są wyłącznie osoby zameldowane, co przekłada się na niski stopień zaludnienia^{[318][319][320]}, przy czym dane pochodzą z 31.12.2022 r.^[320].

Dane Głównego Urzędu Statystycznego z bazy TERYT, spis ulic (ULIC)^[321]:

• województwo: DOLNOŚLĄSKIE (02)
• powiat: Wrocław (0264)
• gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław (0264011) gmina miejska; Wrocław-Śródmieście (0264069) delegatura
• Miejscowość podstawowa: Wrocław (0986283) miasto; Wrocław-Śródmieście (0986952)^[322]
• kategoria/rodzaj: ulica
• Nazwa ulicy: ul. Grunwaldzka (06260)^[4][322].

Ulica współcześnie podzielona jest na dwa odcinki, połączone za pośrednictwem innej ulicy, mające różny charakter i znaczenie w skali miasta oraz w skali osiedla. Jako droga odcinek od ulicy Łukasza Górnickiego do ulicy Odona Bujwida jest w zasadzie zwykłą ulicą osiedlową, lokalną^[73][323], natomiast odcinek ulicy począwszy od ulicy Odona Bujwida oraz jako kontynuacja ulicy Henryka Sienkiewicza do placu Grunwaldzkiego i Mostu Szczytnickiego, wraz z tymi ciągami komunikacyjnymi stanowi już drogę zbiorczą^[73][324] stanowiącą część tak zwanej Trasy Mieszczańskiej^[325] i dalej przez Most Szczytnicki klasy głównej^[96].

Analogiczny podział znaczenia ulicy występuje w kontekście przestrzeni publicznych. Odcinek pierwszy jest przestrzenią publiczną o znaczeniu lokalnym, powiązaną z następującymi przestrzeniami lokalnymi: ulica Ładna, ulica Mikołaja Reja i ulica Odona Bujwida. Natomiast drugi z wyżej wskazanych odcinków tej ulicy oceniany jest jako przestrzeń o charakterze i znaczeniu ogólnomiejskim, tak samo jak powiązane przestrzenie ogólnomiejskie: ulica Piastowska, ulica Henryka Sienkiewicza i plac Grunwaldzki^[326]. W tym kontekście mają także pewne znaczenie są ciągi pieszo-rowerowe biegnące wzdłuż Starej Odry spełniające rolę łączników międzyosiedlowych i dróg pieszo-rowerowych w tym rejonie^[326][327].

Ponadto pas terenu wzdłuż Starej Odry, w szczególności w rejonie Mostu Szczytnickiego, projektuje się jako sektor wielofunkcyjny w zakresie polityki rzecznej miasta^[328]. Sama Stara Odra stanowi śródlądową drogę wodną – szlak boczny dla Odrzańskiej Drogi Wodnej prowadzącej przez Wrocław^{[328][329][330]}. W ramach tego szlaku przewidziane jest urządzenie i utrzymanie w rejonie Mostu Szczytnickiego przystani rzecznej^{[324][328][331]}.

Do najbardziej charakterystycznych budynków w mieście zaliczane są, położone przy ulicy Grunwaldzkiej i przy placu Grunwaldzkim, domy akademickie „Kredka” i „Ołówek”. Stanowią dominantę architektoniczną^{[45][332][333]}, będącą bardzo ważnym obiektem kompozycyjnym budującym sylwetę miasta, dla którego wyznaczono oś widokową z kierunku Mostu Szczytnickiego, a także widok chroniony na cały zespół zabudowy domów akademickich z kierunku placu Grunwaldzkiego^[109][332]. Zespół ten, wraz z zespołem mieszkalno-usługowym projektu Jadwigi Grabowskiej-Hawrylak z lat 70. XX wieku położonym po zachodniej stronie miasta, stanowi ramy dla osi placu Grunwaldzkiego kreując wielkomiejski charakter tego rejonu^[333].

• architektura Wrocławia
• dobra kultury współczesnej we Wrocławiu
• historia Wrocławia
• zabytki we Wrocławiu

• Akademik Kredka, Wrocław: WebMediaTech (urbanity.pl), b2110 [dostęp 2023-11-28]  (pol.).
• ZygmuntZ. Antkowiak ZygmuntZ., Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9)  (pol.).
• GrzegorzG. Bakuliński GrzegorzG. i inni, Mosty i przeprawy, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2007  (pol.), Trasy turystyczne dla m. Wrocławia. Otwarte (przestrzenne) Muzeum Techniki Wrocławia; cz. 1.
• IwonaI. Bińkowska IwonaI. i inni red., Leksykon zieleni Wrocławia, Wrocław miasto spotkań, Wrocław: Wydawnictwo Via Nova, 2013, ISBN 978-83-64025-06-8, ISBN 978-83-64025-06-8  (pol.).
• Centrum Geo-Info-Hydro, Wrocław: WebMediaTech (urbanity.pl), b8428 [dostęp 2023-12-20]  (pol.).
• Centrum Naukowo-Dydaktyczne Uniwersytetu Przyrodniczego, Wrocław: WebMediaTech (urbanity.pl), b4506 [dostęp 2023-11-28]  (pol.).
• Dom Akademicki Ołówek, Wrocław: WebMediaTech (urbanity.pl), b2115 [dostęp 2023-11-28]  (pol.).
• RafałR. Eysymontt RafałR., ThomasT. Urban ThomasT., Wrocław na fotografii lotniczej z okresu międzywojennego, ze zbiorów Instytutu Herdera w Magdeburgu, Wrocław: wydawnictwo VIA NOVA, 2008  (pol.).
• Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Geoportal Krajowy, GUGiK – Geoportal Krajowy [dostęp 2023-11-27]  (pol.).
• Główny Urząd Statystyczny, Rejestr TERYT [online], GUS [dostęp 2023-11-17]  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• AndrzejA. Heyduk AndrzejA., Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2023-11-27]  (pol.).
• Klub Alibi [online] [dostęp 2023-12-20]  (pol.).strona główna serwisu
• Komisariat Policji Wrocław-Śródmieście [online], Komenda Miejska Policji we Wrocławiu [dostęp 2023-12-19]  (pol.).
• EmilE. Kwidziński EmilE., Klub Alibi we Wrocławiu [online], wygranaonline.com [dostęp 2023-12-20]  (pol.).
• IzabelaI. Mironowicz IzabelaI., Analiza funkcjonalna osiedli Wrocławia, AFO, Badanie i publikacja współfinansowana przez miasto Wrocław (www.wroclaw.pl), Wrocław: Fundacja Dom Pokoju, 2016, ISBN 978-83-941467-3-3  (pol.).
• Witold JerzyW.J. Molicki Witold JerzyW.J., AndrzejA. Zwierzchowski AndrzejA. (red.), Architektura Wrocławia 1945–2000, Album wykonano z materiałów zdjęciowych wystawy „Architektura Wrocławia 1945–2000” przygotowanej przez Oddział Wrocławski SARP eksponowanej w Muzeum Architektury we Wrocławiu od 18 kwietnia do 15 maja 2000 r., Wrocław: Zarząd Oddziału Wrocławskiego Stowarzyszenia Architektów Polskich; Studio Wydawniczo-Typograficzne „Typoscript”, 2001, ISBN 83-86480-83-1, ISBN 978-83-86480-83-8, OCLC 749356652  (pol.), Stowarzyszenie Architektów Polskich. Oddział we Wrocławiu.
• Narodowy Instytut Dziedzictwa, Geoportal o zabytkach, NID [dostęp 2023-11-07]  (pol.).
• Narodowy Instytut Dziedzictwa, Portal zabytek.pl: domy studencki Uniwersytetu Wrocławskiego "Ołówek" i „Kredka”, NID [dostęp 2023-12-04]  (pol.).
• Narodowy Instytut Dziedzictwa, Portal zabytek.pl: historyczny układ urbanistyczny Placu Grunwaldzkiego, NID [dostęp 2023-11-07]  (pol.).
• Narodowy Instytut Dziedzictwa, Portal zabytek.pl: historyczny układ urbanistyczny Przedmieścia Piaskowego, NID [dostęp 2023-11-07]  (pol.).
• Narodowy Instytut Dziedzictwa, Portal zabytek.pl: Kamienica, NID [dostęp 2023-12-04]  (pol.).
• Narodowy Instytut Dziedzictwa, Portal zabytek.pl: łącznik-ganek, NID [dostęp 2023-12-04]  (pol.).
• Narodowy Instytut Dziedzictwa, Portal zabytek.pl: most drogowy Szczytnicki (d. Książęcy), NID [dostęp 2023-12-04]  (pol.).
• Narodowy Instytut Dziedzictwa, Portal zabytek.pl: stajnia i garaż, NID [dostęp 2023-12-04]  (pol.).
• Narodowy Instytut Dziedzictwa, Portal zabytek.pl: szkoła elementarna (z ogrodzeniem), ob. gimnazjum nr 13, NID [dostęp 2023-11-10]  (pol.).
• Narodowy Instytut Dziedzictwa, Portal zabytek.pl: willa, NID [dostęp 2023-12-04]  (pol.).
• Nowy klub muzyczny w miejsce "Alibi". Zobacz, jak wygląda [online], gazetawroclawska.pl, 15 maja 2017 [dostęp 2023-12-20]  (pol.).
• Pasaż Grunwaldzki, Wrocław: WebMediaTech (urbanity.pl), b1113 [dostęp 2023-11-28]  (pol.).
• WojciechW. Prastowski WojciechW., Odkrywamy Wrocław: Dom Studencki Labirynt [online], TuWrocław; tvL, 30 września 2012 [dostęp 2023-12-20]  (pol.).{{Cytuj}} Linki zewnętrzne: "opublikowany".
• Rada Miejska Wrocławia, Uchwała VIII/144/11 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 14 kwietnia 2011 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie Mostu Szczytnickiego we Wrocławiu, „uchwały RMWr; Urząd Miejski Wrocławia, Baza Aktów Własnych”, Baza Aktów Własnych; Biuletyn Urzędowy RMW z 21 kwietnia 2011 r. Nr 4, poz. 156; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 2011 r. nr 103 poz. 1649, Wrocław, 14 kwietnia 2011 [dostęp 2023-12-21]  (pol.).
• Rada Miejska Wrocławia, Uchwała XV/451/03 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 20 listopada 2003 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru rozwoju Plac Grunwaldzki we Wrocławiu, „uchwały RMWr; Urząd Miejski Wrocławia, Baza Aktów Własnych”, Baza Aktów Własnych; Biuletyn Urzędowy RMW z 27 listopada 2003 r. Nr 11, poz. 424; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 2004 r. poz. 16.326; Tekst jednolity z 2019 r. opublikowany w Biuletynie Urzędowym Rady Miejskiej Wrocławia: - w formacie PDF - Obwieszczenie Rady Miejskiej Wrocławia z 21 lutego 2019 r. (Biuletyn Urzędowy RMW z 2019 r. poz.79); - podpisany za pomocą podpisu elektronicznego - Obwieszczenie Rady Miejskiej Wrocławia z 21.02.2019 r.;, Wrocław, 20 listopada 2003 [dostęp 2023-11-10]  (pol.).
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 czerwca 2019 r. w sprawie śródlądowych dróg wodnych., 26 czerwca 2019 . (Dz.U. z 2019 r. poz. 1208)
• Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Geoportal Dolny Śląsk, UMWD Wydział Geodezji i Kartografii; Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej [dostęp 2023-11-17]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, Schematy komunikacji zbiorowej, aktualizacja: 2023-09-13, Oficjalny portal internetowy Wrocławia, Centrum Informacji Urzędu Miejskiego, Wrocław, 2 kwietnia 2022 [dostęp 2023-11-17]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego, „geoportal.wroclaw.pl”, Jadwiga Brzuchowska, Wydział Planowania Przestrzennego Urzędu Miejskiego Wrocławia, Wrocław 2010 [dostęp 2023-12-21]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego, „geoportal.wroclaw.pl”, Jadwiga Brzuchowska, Wydział Planowania Przestrzennego Urzędu Miejskiego Wrocławia, Wrocław 2018 [dostęp 2023-12-04]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, System Informacji Przestrzennej Wrocławia – Ewidencja Miejscowości, Ulic i Adresów Wrocławia, „geoportal.wroclaw.pl”, Jadwiga Brzuchowska, Zespół ds. Nazewnictwa Ulic i Adresów w ramach Wydziału Planowania Przestrzennego Urzędu Miejskiego Wrocławia, Wrocław [dostęp 2023-11-17]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, System Informacji Przestrzennej Wrocławia – Mapy, „geoportal.wroclaw.pl”, Jadwiga Brzuchowska, Wydział Planowania Przestrzennego Urzędu Miejskiego Wrocławia, Wrocław [dostęp 2023-11-17]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, Zabytki Wrocławia: Gminna Ewidencja Zabytków Miasta Wrocławia, MagdalenaM. Wankowska, MonikaM. Florczak, Data wytworzenia: 3.08.2020 r., Urząd Miejski Wrocławia, Biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków, 11 października 2023 [dostęp 2023-11-07]  (pol.).
• Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, Wykazy zabytków, dawne województwo wrocławskie, miasto Wrocław, PiotrP. Jędrzejewski, AnnaA. Olech, Biuletyn Informacji Publicznej – Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, 11 sierpnia 2023 [dostęp 2023-09-14]  (pol.).
• Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, Wykazy zabytków, obszary urbanistyczne Wrocław, PiotrP. Jędrzejewski, AnnaA. Olech, Biuletyn Informacji Publicznej - Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, 17 października 2018 [dostęp 2023-10-12]  (pol.).
• Wykadrowany narożnik [online], Autorzy pomysłu i tekstów: Fundacja Transformator (Michał Duda, Agata Gabiś, Karolina Jara), Oprawa graficzna: Marian Misiak, Zdjęcia: Jerzy Krzysztof Kos, wroapp.pl, 24 października 2022 [dostęp 2023-08-29] [zarchiwizowane z adresu 2022-10-24] .
• Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wykaz dróg w Zarządzie Dróg i Utrzymania Miasta we Wrocławiu [xlsx (MS Excel)], „Drogi”, ZDJOGA/NOXE/, ZDiUM, Wrocław, 1 sierpnia 2023 [dostęp 2023-09-14]  (pol.).
• Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wykaz sygnalizacji świetlnych, „ZDiUM/Infrastruktura/Sygnalizacja świetlna na skrzyżowaniach”, ZDiUM, Wrocław [dostęp 2022-02-10]  (pol.).
• Zarząd Geodezji, Kartografii i Katastru Miejskiego we Wrocławiu, Geoinfo Portal (GIPortal2), ZGKiKM we Wrocławiu [dostęp 2023-11-27]  (pol.).
• KrzysztofK. Ziental KrzysztofK., Wydział Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji Uniwersytetu Przyrodniczego [pdf: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_EN.23266], Autorskie prawa majątkowe należą do Gminy Wrocław, Warszawa: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, 30 listopada 2011, Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa nr 11945 [dostęp 2023-12-22]  (pol.), Zabytek.pl – serwis Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
• KrzysztofK. Ziental KrzysztofK., Zespół Domów Studenckich Uniwersytetu Wrocławskiego „Ołówek” i „Kredka” [pdf: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.17072], Autorskie prawa majątkowe należą do Gminy Wrocław; Wzór KOBiDZ 2008 r., Warszawa: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, 2 grudnia 2009, Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa nr 11076 [dostęp 2023-12-21]  (pol.), Zabytek.pl – serwis Narodowego Instytutu Dziedzictwa.

• Fotomapy ukośne 2015 [online], geoportal.wroclaw.pl; Urząd Miejski Wrocławia [dostęp 2023-11-17]  (pol.).
• Ulica Grunwaldzka [online], fotopolska.eu, ID: u149083 [dostęp 2023-11-17]  (pol.).
• ul. Grunwaldzka, [w:] Wrocław \ Ołbin; Wrocław \ Plac Grunwaldzki (dzielnica) [online], polska-org.pl, ID: 586257 [dostęp 2023-11-17]  (pol.).
• ul. Grunwaldzka [online], wikimapia.org [dostęp 2023-11-17]  (pol.).