Architektura (łac.architectura, od architector „buduję”[1] z gr.archi „naczelny” i tekton „budowniczy”) – ogół obiektów materialnych, tworzonych przez człowieka, trwale związanych z określonym punktem powierzchniZiemi służących zaspokojeniu jego potrzeb osobistych, jak i społecznych.
Składowe architektury to obiekty takie jak rzeźba stojąca w ogrodzie, ławka, ogrodzenie, chodnik, budynek mieszkalny, budynki użyteczności publicznej, drogi, mosty, wiadukty, przepusty, wały, elektrownie, warownie itp.[1][2]
W innym ujęciu mianem architektury określa się dyscyplinę organizującą i kształtującą przestrzeń w realnych formach niezbędnych do zaspokojenia materialnych i duchowych potrzeb człowieka[3]. Osoby kształcące się w tej dyscyplinie, a także zawodowi architekci – często przypisują tej dyscyplinie rolę przodującą w stosunku do dyscyplin sztuki takich jak malarstwo i rzeźba[4].
Dyscyplina zwana architekturą (inaczej dziedzina architektury) nie jest sklasyfikowana w zakresie klasyfikacji dziedzin i dyscyplin naukowych według OECD. W zakresie tej klasyfikacji znajduje się za to Inżynieria architektury jako jeden z zakresów dyscypliny zwanej Inżynierią lądową znajdującej się w Dziedzinie Nauk Inżynieryjnych i Technicznych. W wielu krajach na uczelniach wyższych nie ma kierunków studiów o nazwie architektura, są za to kierunki takie jak „architectural design” (Wielka Brytania).
W języku polskim funkcjonuje sformułowanie „dziedzina architektury i budownictwa”[5] jako jedna nierozerwalna dziedzina wiedzy, jak też rozdzielanie tych pojęć na dwie składowe.
Pojęcia architektury rozumianego jako dyscyplina kształtująca określoną przestrzeń używa się w wielu innych dziedzinach.
Najstarszym znanym utworem literackim na temat architektury jest De architectura[6]Witruwiusza. Według Witruwiusza na pojęcie architektury składały się dyscypliny takie jak budownictwo (sztuka budowania budowli, budynków i obiektów małej architektury), gnomonika (sztuka budowania zegarów słonecznych) i mechanika (sztuka budowania machin wojennych i budowlanych). Określił on także podstawowe zasady projektowania i wznoszenia budowli. Są to[7]:
trwałość (firmitas) – wtedy jest zachowana, gdy fundamenty opuści się aż do twardego gruntu, a wybór materiałów będzie troskliwy i niezbyt oszczędny,
użyteczność (utilitas) – rozkład budynków będzie niezacieśniony i dostosowany do miejsca ich wykonania i funkcji.
piękno (venustas) – gdy powierzchowność (wykończenie materiałów) będzie przyjemna i kształtna oraz stosunek części trafnie rozporządzony.
Wprowadzenie do budownictwa żeliwa (1779), później stali, i wynalezienie żelbetu (J. Monier 1849), doprowadziły do podziału na „sztukę zdobienia” i „sztukę budowania”. W XIX w. J. Ruskin twierdził, że architektura to tylko ornament dodany do budynku, G. Scott zaś, uważał, że architektura, w odróżnieniu od zwykłego budownictwa, to dekorowanie konstrukcji. E. Lutyens twierdził, że architektura zaczyna się tam, gdzie kończy się funkcja. W XX wieku A. Perret uważał architekturę za sztukę konstruowania, a Le Corbusier za „mistrzowską, poprawną, wspaniałą grę brył połączonych w świetle”[8]. Współcześnie przyjęło się określenie architektury jako sztuki kształtowania przestrzeni (B. Zevi); twierdzi się, że umiejętność ta wywołuje różnicę między architekturą i jej siostrzanymi sztukami (E.J. Posener), że „jest odbiciem rzeczywistości, kształtującej się w warunkach czasu, przestrzeni i środowiska społecznego” (S. Giedion)[3].
Typy architektury
Encyklopedia Britannica wyróżnia następujące typy architektury[2]:
↑Witruwiusz, Kazimierz FeliksK.F.KumanieckiKazimierz FeliksK.F., AnnaA.SadurskaAnnaA., O architekturze ksiąg dziesięć, Wyd. 1 w tej ed, Biblioteka Antyczna, Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999, ISBN 978-83-7180-972-9 [dostęp 2023-11-07]. Brak numerów stron w książce
William M.W.M.TaylorWilliam M.W.M., Michael P.M.P.LevineMichael P.M.P., Philosophy of Architecture, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN2161-0002 [dostęp 2018-09-26](ang.).
._Duomo_di_Firenze.png)
