Obwód nowogrodzki

Новгородская область

obwód
Herb Flaga
Państwo	Rosja
Siedziba	Nowogród Wielki
Kod ISO 3166-2	RU-NGR
Gubernator	Andriej Nikitin
Powierzchnia	54 501 km²
Populacja (2021) • liczba ludności	593 232[1]
• gęstość	10,88 os./km²
Tablice rejestracyjne	53
Położenie na mapie Rosji
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Obwód nowogrodzki (ros. Новгородская область, Nowgorodskaja obłast’ ) – jednostka administracyjna Federacji Rosyjskiej.

Obwód położony jest na północnym zachodzie europejskiej części Rosji, na obszarze Niziny Wschodnioeuropejskiej.

Region graniczy z następującymi obwodami: leningradzkim (na północy i północnym zachodzie), wołogodzkim (na wschodzie), twerskim (na południu i południowym wschodzie) i pskowskim (na południowym zachodzie).

Pod względem administracyjnym obwód nowogrodzki wchodzi w skład utworzonego w 2000 Północno-Zachodniego Okręgu Federalnego.

Obwód należy do moskiewskiej strefy czasowej (MSK): do 25 października 2014 UTC+04:00 przez cały rok, od 26 października 2014 UTC+03:00 przez cały rok. Jeszcze wcześniej, przed 27 marca 2011 roku, obowiązywał czas standardowy (zimowy) strefy UTC+03:00, a czas letni – UTC+04:00.

Obwód nowogrodzki zajmuje teren ok. 54 tys. km². Większość powierzchni regionu stanowi płaska, miejscami zabagniona równina, której znaczna część wchodzi w skład Niziny Nadilmeńskiej. Na południowym wschodzie obwodu znajdują się morenowo-pagórkowate obszary wyżyny Wałdaj, której najwyższy punkt na terenie obwodu wznosi się na wysokość 299 m n.p.m. Na północnym wschodzie znajduje się drugi w obwodzie obszar wyżynny – Grzęda Tichwińska.

Przez teren obwodu płyną liczne większe i mniejsze cieki wodne. Głównymi rzekami regionu są: Wołchow, Msta, Łować, Szełoń, Polist.

Znajdują się tutaj także liczne jeziora, spośród których największym jest Ilmen. Jego powierzchnia waha się (w zależności od stanu wód) od niespełna 700 do ponad 2 tys. km², co stanowi od ok. 1,5 do 4% powierzchni całego obwodu nowogrodzkiego. Innymi jeziorami regionu są m.in.: Wałdajskie, Wielie i Seliger.

Duże ilości wody znajdują się w licznych w obwodzie bagnach.

Obwód nowogrodzki leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego, pośredniego między przejściowym a kontynentalnym. Charakteryzuje się on dość długim i ciepłym latem (ze średnią temperaturą powietrza w lipcu oscylującą ok. +17 do +18 °C oraz dość chłodną zimą z temperaturami ok. –8 do –9 °C w styczniu (nieco chłodniej, o około stopień jest na północnym wschodzie regionu).

W regionie występuje dość wysoki poziom opadów. Mają on głównie postać deszczu i występują zwłaszcza w ciepłej połowie roku, a największe ich nasilenie ma miejsce w sierpniu. Zima jest dość sucha.

Pod względem dominującej formacji roślinnej, region nowogrodzki leży na obszarze, gdzie kończy się strefa lasów mieszanych i zaczyna strefa południowej tajgi. Najczęściej spotykanym gatunkiem drzewa jest świerk. Występują tutaj też brzozy, osiki, jodły, sosny, olchy i itd. Na obszarach bagiennych występuje typowa dla tego rodzaju terenu roślinność.

W obwodzie dominują gleby bielicowe; na północnym zachodzie duże obszary pokrywają gleby bagienne.

W obwodzie żyją zwierzęta będące przedstawicielami zarówno fauny typowej dla lasów mieszanych, jak i dla strefy tajgi. Występują tutaj – ze ssaków m.in.: łoś, niedźwiedź brunatny, zając bielak, rosomak, kuna leśna, borsuk, wilk szary, dzik, lis, ryś, liczne gatunki gryzoni itd. Z ptaków spotkać można: np. kuropatwy, cietrzewie, jarząbki, kukułki, drozdy, dzięcioły, sikory, wrony, gile oraz liczne ptaki wodne – głównie różne gęsi i kaczki.

W licznych w regionie zbiornikach wodnych żyje wiele gatunków ryb, spośród których najważniejszymi (pod względem gospodarczym) są: łososie, leszcze, sandacze, okonie, szczupaki, nelmy i in.

Bogactwo zbiorników wodnych oraz liczne bagna sprzyjają rozwojowi owadów, których liczne gatunki w okresie wiosenno-letnim są uciążliwe dla mieszkańców i zwierząt gospodarczych.

Obwód zamieszkuje 657,6 tys. osób (2007; dane szacunkowe). Liczba ta systematycznie spada. Jeszcze w 2002 żyło tutaj 694 355 osób (dane spisowe), zaś w 1989 – 753.000. Powodem tego spadku jest migracja do innych regionów kraju, oraz – podobnie jak w całej Rosji – ujemny przyrost naturalny, który w regionie jest bardzo wysoki; w 2006 wyniósł on aż -9,8‰.

Gęstość zaludnienia w obwodzie wynosi obecnie 12,2 os./km² i ciągle spada, wraz z ubytkiem ludności. Poziom urbanizacji sięga 70,2%; blisko połowa tej liczby (czyli ok. 1/3 całej populacji) zamieszkuje w stolicy regionu – Nowogrodzie Wielkim.

Zdecydowana większość ludności obwodu wyznaje prawosławie. Po okresie ateizacji w czasach ZSRR pozostała duża liczba niewierzących. Z mniejszości wyznaniowych żyją tutaj m.in. niewielka społeczność muzułmańska (ok. 0,5% populacji), oraz nieliczni protestanci i katolicy.

Na ludność obwodu składają się przedstawiciele ponad 100 narodowości.
Najliczniejsi są:

• Rosjanie 652.152 (93,92%)
• Ukraińcy 10.449 (1,5%)
• osoby o nieustalonej narodowości lub bez poczucia przynależności etnicznej 5.575 (0,8%)
• Białorusini 5.294 (0,76%)
• Cyganie 3.388 (0.49%
• Tatarzy 2.077 (0,30%)
• Ormianie 1.940 (0,289%)
• Azerowie 1.574 (0,23%)
• Czeczeni 1.074 (0,15%)
• Niemcy 1.010 (0,15%)
  (wymieniono tylko grupy liczące powyżej tysiąca przedstawicieli)

Na terenie obwodu znajduje się 10 miast i 15 osiedli typu miejskiego.

Miasta i największe osiedla typu miejskiego (stan na 1 stycznia 2006 r.)

1) osiedle typu miejskiego

Obwód nowogrodzki dzieli się na 21 rejonów. Stolica regionu – Nowogród Wielki nie wchodzi w skład żadnego rejonu i stanowi miasto wydzielone.

Rejony municypalne dzielą się na mniejsze jednostki administracyjne – osiedla (ros. поселения) wiejskie i miejskie. Osiedla miejskie obejmują miasto (niekiedy też niewielkie podmiejskie wioski), zaś osiedla wiejskie składają się z jednej lub kilku wsi. W ramach 21 rejonów istnieje w sumie 199 osiedli, w tym 21 osiedli miejskich i 178 wiejskich.

Obwód nowogrodzki, podobnie jak inne części Federacji Rosyjskiej posiada szeroki zakres samorządności. Władzę prawodawczą w regionie sprawuje lokalny parlament, a administracją obwodu kieruje gubernator. Akty prawa mogą być stanowione przez te organy tylko w ramach kompetencji im przyznanych i nie mogą stać one w sprzeczności z prawem ogólnorosyjskim

Organem prawodawczym w obwodzie jest Nowogrodzka Duma Obwodowa. Jej obecny skład ustaliły wybory z 8 października 2006. W wyborach obowiązuje 7-procentowy próg wyborczy. W bieżącej kadencji większość składu Dumy stanowią przedstawiciele partii Jedna Rosja.

Obwód nowogrodzki jest regionem przemysłowo – rolniczym. Z uwagi na dość dużą lesistość istotną gałęzią gospodarki jest także leśnictwo, zaś obfitość wód sprawia, iż większe niż w innych regionach znaczenie ma także rybołówstwo (śródlądowe).

Kompleks produkcyjno – przemysłowy reprezentowany jest w regionie przez 1519 zarejestrowanych przedsiębiorstw, spośród których aktywnych jest 1333, z czego 187 zalicza się do grupy dużych i średnich^[2].

Głównymi centrum przemysłowym obwodu jest Nowogród Wielki, gdzie działa ok. 30% wszystkich zakładów dostarczających ponad połowę całej wartości produkcji przemysłowej regionu. Mniejszymi centrami są także Borowicze, Stara Russa i Czudowo.

Z racji niewielkiego zaludnienia udział regionu w produkcji przemysłowej kraju wynosi poniżej 1%. W regionie rozwinięte są następujące branże: przemysł chemiczny, metalurgiczny, drzewny oraz celulozowo-papierniczy, spożywczy, produkcja maszyn i sprzętu elektronicznego i optycznego.

Istotną gałęzią lokalnej gospodarki jest rolnictwo. Uprawia się tutaj m.in. ziemniaki, zboża, len, warzywa (także w uprawie szklarniowej) oraz rośliny pastewne.

Chów i hodowla obejmuje bydło domowe i trzodę chlewną, a także drób.

Płody rolne regionu (zwłaszcza mięso, mleko i jaja) wędrują na rynki w innych częściach kraju, zwłaszcza pobliskim Sankt Petersburgu.

Położenie regionu sprawia, iż obwód nowogrodzki jest istotnym punktem na mapie rosyjskiego transportu wewnętrznego. Przez region biegną tory 11 linii kolejowych, w tym jedna z ważniejszych w Rosji, łącząca dwa największe miasta kraju: Moskwę i Sankt Petersburg. Znajdują się tutaj liczne drogi, m.in. jedna z głównych rosyjskich tras – droga M-10, także prowadząca z Moskwy do Sankt Petersburga, a dalej do Skandynawii. Wynikająca z takiego położenia obwodu dobrze rozbudowana sieć dróg i kolei sprawia, iż w rejonie w lokalnym przewozie towarów i osób także dominuje transport samochodowy i kolejowy. Poza magistralą Moskwa – Sankt Petersburg znajduje się tutaj 10 innych linii kolejowych o znaczeniu lokalnym.

Rozwinięta sieć rzek i jezior umożliwia wykorzystywanie ich jako szlaków transportowych. Głównymi drogami spławnymi są rzeki Wołchow i Msta oraz jezioro Ilmen. Ten rodzaj transportu stosowany jest niemal wyłącznie do przewozów towarowych.

Na terenie obwodu znajdują się m.in. złoża torfu, węgla brunatnego, ognioodpornych i budowlanych glin, boksytów. Istnieją tutaj także źródła mineralne, m.in. radonowe, a także lecznicze błota. Z badań geologicznych wynika, iż w regionie znajdują się złoża ropy naftowej, diamentów i manganu, w związku z czym prowadzone są prace poszukiwacze.

Rdzennymi mieszkańcami obszaru obwodu nowogrodzkiego były plemiona ugrofińskie, po których pozostały jedynie liczne hydronimy. W VI wieku tereny te zajęły plemiona słowiańskich Krywiczów, zaś w VII w. osiadł tutaj inny słowiański lud – Słowienie. To oni, według najstarszej ruskiej kroniki (latopisu) Powieści lat minionych Nestora, byli założycielami Nowogrodu. Najstarsza wzmianka o tym mieście pochodzi z 859. Miasto powstało na skrzyżowaniu dróg wodnych (rzeka Wołchow i oddalone o ok. 7 km jezioro Ilmen) i lądowych jako punkt handlowy. Korzystne położenie umożliwiło szybki rozwój miasta,

Pod koniec IX w. władca Nowogrodu (prawdopodobnie pochodzenia normańskiego) Ruryk zjednoczył kilka (co najmniej 3) wschodniosłowiańskich państewek plemiennych (ze stolicami w Ładodze (dziś: Starej Ładodze), Nowogrodzie Wielkim i Białojeziersku). Ruryk główną stolicą zjednoczonego kraju uczynił Nowogród. Nowogrodzkie państwo Ruryka uważa się za kolebkę państwowości rosyjskiej. Niektórzy członkowie drużyny Ruryka pod przywództwem Askolda i Dira udali się w dół Dniepru, gdzie zawładnęli państwem plemiennym Polan i ich największym grodem – Kijowem. Następca i krewny Ruryka, Oleg Mądry (ok. 880 – 884) podbił kijowskie państewko, a Askold i Dir najprawdopodobniej zostali zabici. Z powodu położenia geograficznego miasta Oleg postanowił przenieść swoją stolicę z Nowogrodu właśnie do Kijowa. W ten sposób powstało państwo zwane Rusią Kijowską.

W wyniku rozbicia dzielnicowego Rusi północna jej część – Księstwo Nowogrodzkie, zwane też (ściślej) Republiką (lub Rzeczpospolitą) Nowogrodzką, w 1136 uzyskało niezależność. Stolicą księstwa był jeden z największych wówczas ruskich grodów – Nowogród Wielki. U szczytu potęgi miasto to liczyło ok. 15 000 mieszkańców, zaś jego ekonomiczno-polityczny wpływ był tak silny, iż w promieniu 200–250 km od stolicy nie rozwinął się żaden inny ośrodek miejski. Ważnymi centrami rzemieślniczo-handlowymi były też oddalone od stolicy: Stara Russa, Torżok, Orieszek, Stara Ładoga i in. W państwie tym szybko rozwinęła się tu specyficzna demokracja feudalna: wiec, tj. zgromadzenie całej wolnej ludności: chłopów, mieszczan, kupców i bojarów wybierało najemnego władcę – księcia; mogło go też usunąć. Zakres władzy takiego księcia był dość wąski, aczkolwiek każdorazowo szczegółowo jej zakres określała umowa zawierana między nim a powołującymi go obywatelami. Zawsze jednak główną rolą władcy było naczelne dowództwo nad wojskiem oraz reprezentowanie kraju w stosunkach zagranicznych. W praktyce większość władzy należało do bojarów, bogatych kupców i wyższego duchowieństwa. Stąd też państwo to jest nazywane potocznie przez Rosjan Republiką Bojarską. Jednym z tak wybranych książąt był Aleksander Newski, który zwyciężając zagrażających krajowi Szwedów i Zakon Kawalerów Mieczowych, walnie przyczynił się do budowania potęgi państwa.

Władcy Nowogrodu podbili ogromne obszary północno-zachodniej Europy, a Księstwo Nowogrodzkie u szczytu swej potęgi zajmowało całą północną część dzisiejszej europejskiej Rosji, tj. około miliona km² i rozciągało się od Finlandii po Ural. Na terenach tych prowadzona była intensywna akcja kolonizacyjna, która doprowadziła do slawizacji znacznych obszarów północno-wschodniej Europy, zamieszkiwanych dotąd przez plemiona ugrofińskie.

Mimo iż miasto wyszło obronną ręką z najazdu Tatarów, którzy ugrzęźli w otaczających miasto bagnach, Nowogród wiele ucierpiał od książąt innych ruskich państw oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego. Rozpoczął się powolny upadek państwa, które traciło coraz to nowe obszary. W XV wieku zaczęły rosnąć wpływy Rusi Moskiewskiej, której władcy chcieli doprowadzić do ponownego zjednoczenia Rusi i zakończenia jej rozbicia dzielnicowego. Od 1389 Nowogród pozostawał w stosunku lennym do Korony Polskiej, związany osobą brata Jagiełły – Lingwenem. W 1470 kolejnym władcą wybrano Kazimierza Jagiellończyka i na zasadzie unii (podobnej jak Polski z Litwą) Księstwo Nowogrodzkie zostało połączone z Polską i Wielkim Księstwem Litewskim. Krok ten miał zapewnić bezpieczeństwo słabnącego kraju przed rosnącą coraz bardziej w siłę Moskwą. Patriarcha Nowogrodu przyjął na prośbę Kazimierza wiarę katolicką i uznał papieża za zwierzchnika kościelnego do tej pory prawosławnego biskupstwa Nowogrodu. W 1478 Nowogród został zdobyty przez wielkiego księcia moskiewskiego Iwana III Srogiego i wraz z podległym mu terenem wcielony do Rusi Moskiewskiej. Kolejny władca – car Iwan IV Groźny, wykorzystując niechęć w mieście wobec jego władzy, i podejrzewając elity nowogrodzkie o chęć wyzwolenia się spod zależności od Moskwy i poddania się pod władzę Polski, złamał ostatecznie potęgę polityczną Nowogrodu – wysłał przeciwko grodowi karną ekspedycję, która przy okazji pacyfikowania wrogów cara wymordowała ok. 60 tys. mieszkańców.

 Osobny artykuł: Ruś Nowogrodzka.

 Osobny artykuł: Republika Nowogrodu.

W latach następnych Nowogród, mimo utraty statusu stolicy księstwa i likwidacji politycznych aspiracji do samodzielności, aż do początku XVIII w. pozostawał trzecim co do wielkości rosyjskim miastem (po Moskwie i Pskowie; Kijów w owym czasie był częścią Polski). Dawne obszary kraju nowogrodzkiego stały się integralną częścią Państwa Moskiewskiego, a potem Rosji. Wybudowanie przez Piotra I nowej stolicy – Sankt Petersburga, położonej w pobliżu Nowogrodu spowodowało stopniową utratę znaczenia miasta jako ośrodka handlowego, co pociągnęło za sobą postępujący upadek Wielkiego Nowogrodu.

W 1708 obszary dzisiejszego obwodu weszły w skład utworzonej wówczas Guberni Ingermanlandzkiej (Ingryjskiej), która w 1710 została przemianowana na Gubernię Sankt-Petersburską. Wkrótce (1727) utworzona została gubernia z centrum w historycznej stolicy tych ziem Nowogrodzie Wielkim – Gubernia Nowogrodzka. Obejmowała ona obszar znacznie większy niż dzisiejszy obwód. Mimo iż granice tej guberni wielokrotnie zmieniano, niekiedy dość znacznie, to przez blisko 200 lat tereny dzisiejszego obwodu wchodziły w jej skład.

Po powstaniu ZSRR i reformach administracyjnych ziemie obwodu weszły w skład utworzonego w 1921 Obwodu Północno-Zachodniego. Już w 1927 obszary dzisiejszego obwodu nowogrodzkiego po raz kolejny zmieniły przynależność administracyjną i stały się częścią obwodu leningradzkiego.

Po rewolucji październikowej miasto i okolica przechodziły koleje losów typowe dla innych regionów Związku Radzieckiego – wojna domowa, nacjonalizacja gospodarki, polityka ateizacyjna, kolektywizacja rolnictwa, stalinowskie itd., a z drugiej strony – uprzemysłowienie i rozwój gospodarczy regionu.

W okresie II wojny światowej region znalazł się pod okupacją niemiecką. Teren ten poniósł duże straty ludnościowe i gospodarcze, zaś jego stolica – Nowogród Wielki został niemal całkowicie zniszczony. Po wojnie miasto zostało odbudowane; zrekonstruowano także jego zabytki.

Obwód nowogrodzki jako samodzielną jednostkę podziału administracyjnego utworzono 5 lipca 1944, tj. wkrótce po wyparciu z tych ziem wojsk niemieckich.

Po rozpadzie ZSRR region znalazł się w kryzysie gospodarczym. Bezrobocie w połączeniu z bliskością Sankt Petersburga, gdzie znalezienie pracy było znacznie łatwiejsze spowodowały masowy odpływ ludności, zwłaszcza młodej. W wyniku tego w regionie pozostało dużo ludzi starszych, a mało młodych, co zaowocowało wysokim współczynnikiem zgonów i małym współczynnikiem urodzeń. W połączeniu z ubytkiem wynikłym z wyjazdów w latach 1989–2007 ludność regionu spadła o ponad 13%.

Herb obwodu nowogrodzkiego jest praktycznie kopią herbu dawnej guberni nowogrodzkiej, który z kolei został opracowany na podstawie herbu stolicy regionu – Nowogrodu Wielkiego.

 Osobny artykuł: herb obwodu nowogrodzkiego.

Tablice pojazdów zarejestrowanych w obwodzie nowogrodzkim mają oznaczenie 53 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.

• podział terytorialny Rosji
• Republika Nowogrodu

• strona obwodu nowogrodzkiego. niac.natm.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-12-20)]. (ros.).