Mordowia

Republika Mordowii
Республика Мордовия
Мордовия Республикась
	republika
Godło	Flaga
	Hymn: Мордовиянь инелмаморо
Państwo	Rosja
Siedziba	Sarańsk
Kod ISO 3166-2	RU-MO
Zarządzający	Nikołaj Mierkuszkin
Premier	Władimir Wołkow
Powierzchnia	26 128 km²
Populacja (2021); • liczba ludności	; 779 573
• gęstość	29,84 os./km²
Tablice rejestracyjne	13; 113
Strefa czasowa	czas moskiewski, UTC +3:00
Języki urzędowe	rosyjski, erzja, moksza
	Położenie na mapie Rosji;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Mordowia, Republika Mordowii^[2] (ros. Республика Мордовия, mordw. Мордовия Республикась), dawniej: Mordwa – republika położona w europejskiej części Federacji Rosyjskiej.

Geografia

Mordowia położona jest we wschodniej części Niziny Wschodnioeuropejskiej. Zachodnie obszary republiki znajdują się w obrębie Niziny Ocko-Dońskiej. Części środkowa i wschodnia położone są w obrębie Wyżyny Nadwołżańskiej.

Mordowia graniczy na północy z obwodem niżnonowogrodzkim, na północnym wschodzie – z Czuwaszją, na wschodzie – z obwodem uljanowskim, na południu – z obwodem penzeńskim i na zachodzie – z obwodem riazańskim.

Strefa czasowa

Mordowia należy do moskiewskiej strefy czasowej (MSK). UTC +3:00 przez cały rok. Wcześniej, przed 27 marca 2011 roku, obowiązywał czas standardowy (zimowy) strefy UTC+3:00, a czas letni – UTC+4:00.

Demografia

Według rosyjskiego spisu ludności z 2010 roku narody mordwińskie stanowią w republice 40% ludności, co stanowi najwyższy odsetek od II połowy XIX wieku. Liczebność przedstawicieli grupy Erzja, którzy zamieszkują głównie na wschodzie Mordowii, wynosi 160 tysięcy osób. Przedstawiciele grupy Moksza zamieszkują na zachodzie republiki w liczbie około 180 tysięcy osób. Języki moksza i erzja, czasami uważane za dialekty języka mordwińskiego, są ze sobą spokrewnione, aczkolwiek występują między nimi wyraźne różnice zarówno w fonetyce, jak i słownictwie. Większość ludności stanowią Rosjanie (53%), a język rosyjski jest językiem codziennej komunikacji. Oprócz tego republikę zamieszkuje duża grupa Tatarów, którzy stanowią 5% ludności. Obecni są ponadto m.in. Czuwasze i Ukraińcy.

Należy zauważyć, że obecnie tylko jedna trzecia Mordwinów zamieszkuje w granicach Republiki Mordowia. Pozostali są rozproszeni na wielkim obszarze, obejmującym obwody samarski, penzeński, orenburski i niżnonowogrodzki oraz republikę Tatarstan. Na skutek stalinowskiej polityki deportacyjnej duża ich część znalazła się także w Azji Środkowej i na Syberii, jednak w ciągu ostatnich lat widoczny staje się znaczny przyrost naturalny wśród Mordwinów i duży spadek ludności rosyjskiej

Miasta i osiedla typu miejskiego

Miasta i największe osiedla typu miejskiego (stan na 1 stycznia 2005)

Nazwa	Nazwa rosyjska	Liczba mieszkańców
Sarańsk¹⁾	Саранск	299.154
Ruzajewka¹⁾	Рузаевка	48.973
Kowyłkino¹⁾	Ковылкино	21.448
Komsomolskij³⁾	Комсомольский	14.051
Krasnosłobodsk²⁾	Краснослободск	10.645
Zubowa Polana³⁾	Зубова Поляна	10.332
Czamzinka³⁾	Чамзинка	9.842
Romodanowo³⁾	Ромоданово	9.737
Ardatow²⁾	Ардатов	9.507
Torbiejewo³⁾	Торбеево	9.247
Łuchowka³⁾	Луховка	9.075
Insar²⁾	Инсар	8.885
Tiemnikow²⁾	Темников	7.943
Jawas³⁾	Явас	7.848
Atiaszewo³⁾	Атяшево	6.140
Jałga³⁾	Ялга	5.179
Turgieniewo³⁾	Тургенево	5.174
Nikołajewka³⁾	Николаевка	5.137
Kadoszkino³⁾	Кадошкино	4.812
Potma³⁾	Потьма	4.344
Umiot³⁾	Умёт	2.926

1) miasta o znaczeniu dla jednostki administracyjnej^[3]
2) miasta o znaczeniu dla rejonu^[3]
3) osiedle typu miejskiego

Podział administracyjny Mordowii^[3]

Rejony

Okręgi miejskie

Sarańsk

Historia

Autochtoniczni mieszkańcy republiki należą do rodziny ludów ugrofińskich. Trudno jest mówić o jednej narodowości mordwińskiej. Zamieszkałe na terenie dzisiejszej Mordowii plemiona ugrofińskie rozdzieliły się na dwie dosyć wyraźnie różniące się od siebie grupy etniczne: Moksza (której przedstawiciele osiedlali się na południowo-zachodnim obszarze międzyrzecza Sury, Wołgi i Oki) oraz Erzja (którzy osiedlali się zwłaszcza na północno-wschodnich obszarach dzisiejszej republiki). Pierwsze pisemne wzmianki o Mordwinach pochodzą już z VI wieku n.e. Na początku II tysiąclecia n.e. zaczęły powstawać pierwsze mordwińskie organizmy państwowe (nad rzeką Moksza i górną Surą dla ludu Moksza oraz w międzyrzeczu Oki i Sury dla ludu Erzja). Ziemie, na których zamieszkiwali Mordwini nie były etnicznie jednorodne. Zamieszkiwały na nich także znaczne grupy ludności słowiańskiej, której osadnictwo datuje się na II połowę I tysiąclecia n.e. oraz Tatarzy. Na okres IX-XII wieku datuje się rozwój zależności feudalnych wśród mordwińskich plemion. W XIII wieku następują najazdy mongolsko-tatarskie, które powodują znaczące migracje Mordwinów oraz burzą stabilność ich bytu państwowego. Pod koniec XIV wieku mordwińskie ziemie stopniowo zaczęły być włączane w skład Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Książęta mordwińscy, którzy stali się wasalami władców Moskwy szybko utracili względną niezależność, a mordwińskie plemiona zaczęły rozpraszać się na coraz większym obszarze kraju. Mordwini, których religia początkowo opierała się na kulcie sił przyrody, zaczęli przyjmować prawosławie i stali się ludnością rolniczą.

Rewolucja październikowa przyniosła szereg zmian na obszarach dzisiejszej Mordowii. Na początku lat 20. XX wieku brutalne rekwizycje żywności oraz terror rewolucyjny przyniósł głód i w konsekwencji śmierć kilkudziesięciu tysięcy mieszkańców tych ziem. W 1928 powstał Okręg Mordowski w składzie Kraju Środkowowołżańskiego. 10 stycznia 1930 utworzono Mordwiński Obwód Autonomiczny, przekształcony 20 grudnia 1934 w Mordwińską ASRR. Posiadanie własnego państwa nie przyczyniło się jednak do rozwoju mordwińskich narodowości, między innymi ze względu na ogromne straty, jakie poniosły one w wyniki stalinowskich represji lat trzydziestych, kiedy w inne rejony Związku Radzieckiego deportowano, jak się szacuje, około 300 tys. osób, a władza jawnie występowała przeciwko jakimkolwiek przejawom narodowych ruchów kulturalnych. W rezultacie większość Mordwinów znalazła się poza terytorium republiki, a zataczający szerokie kręgi proces asymilacji doprowadził do zmniejszenia rangi miejscowych języków, które w codziennej komunikacji coraz wyraźniej zaczął zastępować rosyjski. W latach 60. XX w. na terenie Mordowii istniało 19 obozów pracy przymusowej (m.in. obóz nr 1, gdzie przetrzymywano ok. 600 osób). W 1990 Mordwińska ASRR została przemianowana na Mordwińską SRR. 22 grudnia 1991 odbyły się wybory prezydenta Mordowii, które wygrał Wasilij Gusliannikow, fizyk z wykształcenia, przewodniczący regionalnego oddziału partii Demokratyczna Rosja. W 1993 Rada Najwyższa Mordowii zlikwidowała stanowisko prezydenta republiki, w związku z czym Gusliannikow został odsunięty od władzy. Wkrótce jednak złożył on w Sądzie Konstytucyjnym Rosji odwołanie od decyzji Rady Najwyższej, który uznał ją jednakże za zgodną z Konstytucją Rosji. 25 stycznia 1994 powstała Republika Mordowia, jeden z podmiotów Federacji Rosyjskiej. 21 września 1995 roku Zgromadzenie Konstytucyjne przyjęło Konstytucję Republiki Mordowia oraz wybrało Nikołaja Mierkuszkina na analogiczne do prezydenckiego stanowisko Głowy Republiki. Później zwyciężył on dwukrotnie w ogólnonarodowych wyborach na stanowisko Głowy Republiki Mordwińskiej, które odbyły się 15 lutego 1998 oraz w 2003. 10 listopada 2005 Zgromadzenie Narodowe Mordowii przeprowadziło wybory prezydenta według nowego systemu. Mierkuszkin został przedstawiony Zgromadzeniu do akceptacji przez Siergieja Kirienkę, przedstawiciela prezydenta Władimira Putina w Nadwołżańskim Okręgu Federalnym. Za kandydaturą opowiedziało się 44 z 47 posłów mordwińskiego parlamentu (34 z Jednej Rosji i 10 z Agrarnej Partii Rosji).