Komisariat Straży Granicznej „Skarszewy”

Komisariat Straży Granicznej „Skarszewy” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-gdańskiej w latach 1928–1939. Komisariat znajdował się Skarszewach w budynku naprzeciwko dworca kolejowego przy ul. Dworcowej^[1].

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[2]. Rozkazem nr 1 z 29 kwietnia 1929 roku w sprawie zmian organizacji Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski powołał do życia i ustaił organizację komisariatu „Skarszewy”^[3]. Rozkazem nr 12 z 10 stycznia 1930 roku w sprawie reorganizacji Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski ustalił numer i nową organizację komisariatu^[4]. Rozkazem nr 3/31 zastępcy komendanta Straży Granicznej płk. Emila Czaplińskiego z 5 sierpnia 1931 roku zniesiono posterunek detaszowany „Skaryszewy”^[5]. Rozkazem nr 3 z 29 listopada 1933 roku w sprawach organizacyjnych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski przemianował placówki II linii „Dalwin” i Arniki „Dolne” na placówki I linii^[6]. Rozkazem nr 1 z 27 marca 1936 roku w sprawach [...] zmian w niektórych inspektoratach okręgowych, dowódca Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski utworzył placówkę Straży Granicznej I linii „Skarszewy”^[7]. Rozkazem nr 3 z 27 lipca 1936 roku w sprawach reorganizacji placówek i zmian przydziałów, komendant Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski zmienił nazwę placówki I linii „Arniki Dolne” na „Wysin”^[8]. Rozkazem nr 13 z 31 lipca 1939 roku w sprawach [...] przeniesienia siedzib i zmiany przydziałów jednostek organizacyjnych, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma wydzielił placówkę I linii „Tczew” z komisariatu „Gniew” i przydzielił go do komisariatu „Skarszewy”^[9].

We wrześniu 1939 pluton wzmocnienia Komisariatu wszedł w podporzadkowanie dowódcy Oddziału Wydzielonego „Starogard” ppłk. Józefa Trepto, (dowódca 2 pułku szwoleżerów) i walczył na przedpolu jego ugrupowania obronnego w bitwie o Pomorze^[10].

sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Szprudowo” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Kartuzy” − 1930

30 sierpnia 1939 roku z chwilą ogłoszenia mobilizacji Komisariat SG „Skarszewy” został podporządkowany dowódcy 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich. Żołnierze plutonu wzmocnienia zasilili placówki SG: Skarszewy, Sztofrowa Huta, Wysin i Godziszewo. Zadaniem placówek było sygnalizowanie zbliżania się nieprzyjaciela, opóźnianie go i wycofanie na Starogard. Patrole minerskie SG miały zniszczyć mostki na drogach prowadzących z Wolnego Miasta Gdańska. 1 września patrole minerskie dokonały planowych zniszczeń, a placówka SG Godziszewo wzięła do niewoli czterech niemieckich żołnierzy i dwa auta ciężarowe. Następnego dnia wszystkie placówki zostały ściągnięte do Starogardu, skąd rozpoczęły marsz w kierunku Świecia. Od 3 września żołnierze i strażnicy pod dowództwem podporucznika rezerwy Jana Wojnara wycofywali się do Ośrodka Zapasowego Straży Granicznej w Rawie Ruskiej. Od 10 do 18 września podporucznik Wojnar pełnił obowiązki dowódcy plutonu żandarmerii, nie biorąc bezpośredniego udziału w walkach^[11].

Organizacja komisariatu w czerwcu 1929^[3]:

• komenda − Skarszewy
• placówka Straży Granicznej II linii „Zajączkowo”
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Czadkowo”
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Miłobądź”
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Świetlikowo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Skarszewy”
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Skarszewy”
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Gołebiewka”
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Boże Pole”
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Szczodrowo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Arniki Dolne” → w 1936 przeniesiona do Wysina
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Guzy”
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Szumles”

Organizacja komisariatu w styczniu 1930^[14]:

• komenda − Skarszewy
• placówka Straży Granicznej II linii „Dalwin” → w 1933 przemianowana na placówkę I linii
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Czadkowo”
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Miłobądź”
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Świetlikowo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Skarszewy”
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Skarszewy”
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Gołebiewka”
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Boże Pole”
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Szczodrowo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Arniki Dolne” → w 1933 przemianowana na placówkę I linii
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Guzy”
  • posterunek informacyjny Straży Granicznej „Szumles”

Organizacja komisariatu w 1936:

• komenda − Skarszewy
• placówka Straży Granicznej II linii Skarszewy
• placówka Straży Granicznej I linii Dalwin
• placówka Straży Granicznej I linii Skarszewy
• placówka Straży Granicznej I linii Wysin

• Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06793-7.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928-1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Artur Jendrzejewski. Organizacja i działalność terenowych komórek Straży Granicznej w rejonie Starogardu w 1939 r. – zarys problematyki. „Rydwan – roczniki muzealne”. 10, 2015. Starogard Gdański: Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim. ISSN 1896-9437. 
• Jan Wojnar: Kwestionariusz „B” część II. [w:] Relacje z Kampanii 1939 roku. GO „Czersk”. 2 Pułk Szwoleżerów. Sygn. B.I.28h [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1940-02-28. [dostęp 2017-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-05)].
• Rozkazy Komendy Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.