Komisariat Straży Granicznej „Świerkocin”

Komisariat Straży Granicznej „Świerkocin” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1929–1939.

W drugiej połowie 1927 roku przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[1]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 Straż Graniczną^[2]. Rozkazem nr 9 z 18 października 1929 w sprawie reorganizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski powołał komisariat Straży Granicznej „Świerkocin”, przydzielił go do Inspektoratu Granicznego nr 3 „Brodnica”, określił numer i strukturę^[3]. Rozkazem nr 4/31 zastępcy komendanta Straży Granicznej płk. Emila Czaplińskiego z 20 października 1931 zniesiono placówkę SG „Mokre”. Tym samym rozkazem utworzono placówkę „Grudziądz”^[4]. Rozkaz komendanta Straży Granicznej płk. Jana Jura-Gorzechowskiego z 10 maja 1938 w sprawie terminologii w odniesieniu do władz i jednostek formacji, wydany w związku z rozkazami KSG z 25 i 29 kwietnia 1938, przemianował inspektoraty graniczne na obwody Straży Granicznej z dodaniem nazwy miejscowości, w której jednostka stacjonuje. Jednocześnie nakazał używanie w stosunku do kierowników komisariatów i placówek nowych terminów: „komendant komisariatu” i „dowódca placówki”^[5]. Komisariat wszedł w skład struktury Obwodu Straży Granicznej „Brodnica”.

We wrześniu 1939 został podporządkowany dowódcy 65 pułku piechoty płk. Stefanowi Cieślakowi i bronił odcinka „Grudziądz”^[6].

W 1936 komisariat ochraniał granicę państwową na długości 20,937 kilometrów od kamienia granicznego III/224 do IV/089. Placówka „Gardeja” ochraniała odcinek długości 11,152 km, placówka „Dusocin” 4,285 km, placówka „Wielki Wełcz” 5,5 km^[7].

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Łasin” ⇔ Komisariat Straży Granicznej „Rakowiec” − październik 1929

Organizacja komisariatu w październiku 1929^[10]:

• 5/3 komenda − Świerkocin
• placówka Straży Granicznej I linii „Gardeja”
• placówka Straży Granicznej I linii „Dusocin”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wielki Wełcz”
• placówka Straży Granicznej II linii „Mokre” → zniesiona w 1931
• placówka Straży Granicznej II linii „Świerkocin”

Organizacja komisariatu w 1933^[11]:

• komenda − Świerkocin
• placówka Straży Granicznej I linii „Zawda”
• placówka Straży Granicznej I linii „Nogat”
• placówka Straży Granicznej I linii „Gardeja”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wielki Wełcz”
• placówka Straży Granicznej I linii „Dusocin”
• placówka Straży Granicznej II linii „Świerkocin”

Organizacja komisariatu w 1934^[11]:

• komenda − Świerkocin
• placówka Straży Granicznej I linii „Gardeja”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wielki Wełcz”
• placówka Straży Granicznej I linii „Dusocin”
• placówka Straży Granicznej II linii „Świerkocin”
• placówka Straży Granicznej II linii „Grudziądz”

Organizacja komisariatu w 1937^[11]:

• komenda − Świerkocin
• placówka Straży Granicznej I linii „Zawda”
• placówka Straży Granicznej I linii „Nogat”
• placówka Straży Granicznej I linii „Gardeja”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wielki Wełcz”
• placówka Straży Granicznej I linii „Dusocin”
• placówka Straży Granicznej II linii „Świerkocin”
• placówka Straży Granicznej II linii „Grudziądz”

Organizacja komisariatu w 1939^[12]:

• komenda − Świerkocin
• placówka Straży Granicznej I linii „Gardeja”
• placówka Straży Granicznej I linii „Dusocin”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wielki Wełcz”
• placówka Straży Granicznej II linii „Świerkocin”
• placówka Straży Granicznej II linii „Mokre”

• Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06793-7.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. Tom I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-00.
• Antoni Krzysztof Sobczak: Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej w Ciechanowie w latach 1928–1939. Przyczynek do historii. 2014. [dostęp 2017-03-14].
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Odpisy z kronik Inspektoratu Granicznego „Brodnica” i z kronik podległych komisariatów w latach 1936–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.