Komisariat Straży Granicznej „Rybno” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920 roku, powołano do życia Straż Celną^[1]. Od połowy 1921 roku jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych^[2]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922 roku^[3]. Komisariat Straży Celnej „Rybno”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Granicznego Straży Celnej „Działdowo”^[4].

W drugiej połowie 1927 roku przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[5]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 roku w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Hartowiec”, który miał przejąć ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[6].

 Osobny artykuł: Komisariat Straży Celnej „Rybno”.

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[7]. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 roku w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Hartowiec” do Inspektoratu Granicznego nr 3 „Brodnica” i określił jego strukturę organizacyjną^[8]. Rozkazem Inspektora Okręgowego z 2 kwietnia 1928, komisariat „Uzdowo” przekazał placówki „Żabiny” i „Szczupliny” komisariatowi „Rybno” i uległ likwidacji^[9]. Rozkaz nr 9 z 18 października 1929 roku w sprawie reorganizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego komendanta Straży Granicznej płk. Jana Jura-Gorzechowskiego nie wymienia nazwy komisariatu^[10]. Wymienia komisariat Straży Granicznej „Rybno” i przydziela go do Inspektoratu Granicznego nr 3 „Brodnica”, określa numer i strukturę^[11]. Rozkazem nr 5 z 2 września 1930 roku w sprawie nazw inspektoratów granicznych i komisariatów komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wydzielił placówkę Czerlin z komisariatu „Rybno” do komisariatu „Lubawa”^[12]. Tym samym rozkazem wydzielił placówkę „Uzdowo” z komisariatu „Działdowo” do komisariatu „Rybno”^[12]. Rozkazem nr 3 z 27 lipca 1936 roku w sprawach reorganizacji placówek i zmian przydziałów, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski zniósł placówkę II linii „Lidzbark”^[13]. Rozkaz komendanta Straży Granicznej płk. Jana Jura-Gorzechowskiego z 10 maja 1938 roku w sprawie terminologii w odniesieniu do władz i jednostek formacji, wydany w związku z rozkazami KSG z 25 i 29 kwietnia 1938 roku, przemianował inspektoraty graniczne na obwody Straży Granicznej z dodaniem nazwy miejscowości w której jednostka stacjonuje. Jednocześnie nakazał używanie w stosunku do kierowników komisariatów i placówek nowych terminów: „komendant komisariatu” i „dowódca placówki”^[14]. Komisariat wszedł w skład struktury Obwodu Straży Granicznej „Brodnica”. Rozkazem nr 13 z 31 lipca 1939 roku w sprawach [...] przeniesienia siedzib i zmiany przydziałów jednostek organizacyjnych, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma wydzielił komisariat „Rybno” z Obwodu SG „Brodnica” i przydzielił go do Obwodu SG „Przasnysz”^[15].

We wrześniu 1939 pluton wzmocnienia Komisariatu wszedł w podporzadkowanie dowódcy zgrupowania 4 Dywizji Piechoty płk. dypl. Mieczysława Rawicza-Mysłowskiego (dowódca piechoty dywizyjnej 4 DP) i walczył na przedpolu jego ugrupowania obronnego w bitwie o Pomorze^[16].

W 1936 roku na terenie odpowiedzialności komisariatu znajdował się posterunek SG „Płośnica” podległy pod względem służbowym IG „Brodnica”^[20].

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Działdowo” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Lubawa” − 1928
• komisariat Straży Granicznej „Działdowo” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Lubawa” − październik 1929

Organizacja komisariatu w marcu 1928^[6]:

• komenda − Hartowiec
• placówka Straży Granicznej I linii „Szczupliny”
• placówka Straży Granicznej I linii „Gutowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Napromek”
• placówka Straży Granicznej II linii „Brodnica”
• placówka Straży Granicznej II linii „Hartowiec”

Organizacja komisariatu w październiku 1929^[10]:

• 1/3 komenda − Rybno
• placówka Straży Granicznej I linii „Żabiny”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wądzyn”
• placówka Straży Granicznej I linii „Rumienica”
• placówka Straży Granicznej I linii „Omule”
• placówka Straży Granicznej II linii „Rybno”
• placówka Straży Granicznej II linii „Lidzbark”

Organizacja komisariatu w 1933^[21]:

• komenda − Rybno
• placówka Straży Granicznej I linii „Żabiny”
• placówka Straży Granicznej I linii „Uzdowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wądzyn”
• placówka Straży Granicznej I linii „Rumienica”
• placówka Straży Granicznej II linii „Rybno”
• placówka Straży Granicznej II linii „Turza Wielka”

Organizacja komisariatu w 1934^[21]:

• komenda − Rybno
• placówka Straży Granicznej I linii „Żabiny”
• placówka Straży Granicznej I linii „Uzdowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wądzyn”
• placówka Straży Granicznej I linii „Rumienica”
• placówka Straży Granicznej II linii „Rybno”
• placówka Straży Granicznej II linii „Lidzbark”^[a] → w 1936 zniesiona

Organizacja komisariatu w 1937^[21]:

• komenda − Rybno
• placówka Straży Granicznej I linii „Żabiny”
• placówka Straży Granicznej I linii „Uzdowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wądzyn”
• placówka Straży Granicznej II linii „Rybno”

Organizacja komisariatu w 1939^[22]:

• komenda − Rybno
• placówka Straży Granicznej I linii „Żabiny”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wądzyn”
• placówka Straży Granicznej I linii „Rumienica”
• placówka Straży Granicznej I linii „Omule”
• placówka Straży Granicznej II linii „Rybno”
• placówka Straży Granicznej II linii „Lidzbark?

• Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06793-7.
• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. Tom I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-00.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088. 
• Antoni Krzysztof Sobczak: Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej w Ciechanowie w latach 1928–1939. Przyczynek do historii. 2014. [dostęp 2017-03-14].
• Odpisy z kronik Inspektoratu Granicznego „Brodnica” i z kronik podległych komisariatów w latach 1936–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1929 i 1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.188/3 i 188/13.)
• Rozkazy organizacyjne Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.