|
Ernst Moritz Arndt
Ernst Moritz Arndt (ur. 26 grudnia 1769[1] w Groß Schoritz[1] na Rugii, wówczas Pomorze Szwedzkie, zm. 29 stycznia 1860[1] w Bonn[1]) – niemiecki pisarz[1], historyk[1], literat i delegat do Parlamentu frankfurckiego. Szczególnie poświęcał się zmobilizowaniu obywateli przeciwko okupacji Niemiec przez wojska Napoleona Bonaparte.  Jest jednym z najważniejszych liryków epoki Wojny Wyzwoleńczej. Arndt jest różnie oceniany: jedni uważają go za patriotę, inni za nacjonalistę i antysemitę[2]. ŻyciorysMłodość i okres studiów Arndt urodził się w okresie między wojną siedmioletnią a rewolucją francuską. Ojciec jego Ludwig Nikolaus – chociaż był tylko synem pasterza w posiadłości rodziny Potbus – 28 marca 1769 za sumę 80 talarów wykupił się z pańszczyzny u hrabiego Malte Friedricha zu Putbus i w momencie gdy urodził się syn, pracował jako inspektor w dobrach hrabiego. W 1776 roku ojciec był dzierżawcą wielu gruntów na Rugii. ,_by_Klugschnacker_in_Wikipedia.jpg) Jego matka Friederike Wilhelmine z domu Schumacher (1747-1804) była córką chłopa. Jego wczesne wychowanie oparła na ludowych powiadaniach i historiach biblijnych[3]. W latach 1787 do 1789 Arndt uczęszczał do gimnazjum w klasztorze św. Katarzyny w Stralsundzie. Ernst Moritz Arndt mieszkał w małym pokoju w budynku mieszczącym się przy ulicy Mönchstraße 45. Obecnie budynek wykorzystywany jest przez Deutsches Meeresmuseum i mieści się w nim miejsce pamięci Hermanna Burmeistera. Od 1788 roku uczęszczał Arndt do Prima (ósma klasa gimnazjum) u rektora Christiana Heinricha Groskurda, a jesienią 1789 roku za wyniki z egzaminów został publicznie pochwalony. Nie widział jednak dalszego sensu nauki w gimnazjum i opuścił Stralsund, udając się do Zemmin. Po interwencji ojca, który dał mu wybór pomiędzy kontynuowaniem nauki a podjęciem pracy w rodzinnym majątku w Löbnitz, Arndt wrócił do rodziców i pozostał tam do Świąt Wielkanocnych w 1791, po czym skończył gimnazjum eksternistycznie. Od maja 1791 roku studiował na uniwersytecie w Greifswaldzie, który od 1933 roku nosi jego imię. Następnie studiował w Jenie teologię[1] ewangelicką, historię[1], geografię, etnologię i nauki przyrodnicze. Po krótkim okresie nauczania u Ludwiga Gottharda Kosegartena udał się w 1798/99 w podróż i odwiedził Austrię, północne Włochy, Francję, Belgię i część północnych Niemiec. Swoje wrażenia z tych podróży przedstawił w licznych sprawozdaniach. Profesura w GreifswaldzieW 1800 roku Arndt napisał pracę habilitacyjną na uniwersytecie w Greifswaldzie z historii i filologii, w której polemizował z poglądami Jean-Jacque’a Rousseau. Ożenił się z córką profesora Johanna Quistorpa (1758–1834), która umarła w 1801 po porodzie syna Karla Moritza. 5 maja 1800 roku otrzymał stanowisko wykładowcy historii i filologii z rąk generalnego gubernatora Pomorza Szwedzkiego Hansa Henrika von Essen, któremu później poświęcił rozprawę pt. Versuch einer Geschichte der Leibeigenschaft in Pommern und Rügen (Próba historii pańszczyzny na Pomorzu i Rugii). W 1803 roku po ukazaniu się Versuch einer Geschichte der Leibeigenschaft in Pommern und Rügen, w której z dużym oburzeniem krytykował wykup pola chłopskiego i pańszczyznę w przeszłych, jak i współczesnych mu czasach, został oskarżony przez obszarników. W swojej autobiografii napisał, że w 1806 król szwedzki zniósł pańszczyznę i sądy patrymonialne na Pomorzu Szwedzkim pod wpływem lektury jego studium. W tym samym roku napisał też Arndt pierwszą część antynapoleońskiego dzieła Geist der Zeit (Duch czasu). W roku 1805 zaczął pracę profesora na uniwersytecie w Greifswaldzie[1]. W tym też czasie opracował rozporządzenie dla rządu szwedzkiego o obronie krajowej (Landwehr), które 30 kwietnia 1806 roku weszło w życie. Od lata tegoż roku częściej pracował dla rządu i więcej czasu spędzał w Stralsundzie, gdzie od 1799 roku przyjaźnił się z lekarzem Christianem Ehrenfriedem Weiglem. 12 lipca 1806 roku z powodu wypowiedzi antyniemieckich oficera szwedzkiego o nazwisku Gyllensvärd doszło do pojedynku na pistolety, w którym Arndt został ranny w brzuch. Ucieczka i walka przeciw NapoleonowiZ powodu swoich antyfrancuskich wypowiedzi, po przegranej bitwie pod Jeną-Auerstedt musiał uciekać przed francuskimi okupantami do Szwecji. 26 grudnia 1806 roku przybył do Sztokholmu[1], gdzie napisał drugą część Geist der Zeit. W Szwecji przetłumaczył szwedzki kodeks prawny, aby zawarte w nim przepisy wprowadzić na Pomorzu Szwedzkim. Po obaleniu króla Gustawa IV Adolfa w 1809 roku, opuścił Szwecję i wrócił do Niemiec. W 1810 roku przybył do Greifswaldu, gdzie spędził kilka miesięcy, po czym zamieszkał w Berlinie u Georga Andreasa Reimera. Poznał tam m.in. Blüchera, Augusta Neidhardta von Gneisenau, Friedricha Ludwiga Jahna, Hermanna von Boyen, vom Steina. W 1812 na prośbę barona vom Steina udał się z nim do Petersburga[1]. Do jego obowiązków, jako prywatnego sekretarza barona, należało prowadzenie korespondencji z Anglią, dotyczącej legionu rosyjsko-niemieckiego i koalicji angielsko-rosyjskiej. W tym czasie publikował większą część swoich pieśni, poematów patriotycznych i pism skierowanych przeciw Francji. W tym samym czasie napisał Kurzer Katechismus für den Deutschen Soldaten (Krótki katechizm niemieckiego żołnierza) i Katechismus für den Deutschen Kriegs- und Wehrmann. W tym ostatnim krytykował wojny prowadzone przez tyranów:
W swoich tekstach jako przykład tyrana ukazywał Napoleona Bonaparte. W tym dziele są także między innymi barwne opisy szlachty, walczącej przeciw Napoleonowi:
O wojnie, żołnierzach np. o zachowaniu żołnierzy pisze:
Oprócz Versuch einer Geschichte der Leibeigenschaft in Pommern und Rügen, które skierowane jest przeciwko pańszczyźnie, jest to jedno z jego najważniejszych pism i uważane za bardzo rewolucyjne. PowrótW 1813 roku po klęsce Napoleona w Rosji wrócił na Pomorze Szwedzkie. W wielu pismach nadal propagował narodowe ruchy zjednoczeniowe. Np. w Der Rhein, Deutschlands Strom, aber nicht Deutschlands Grenze domagał się oderwania od Francji krain niemieckojęzycznych leżących nad Renem. W celu poparcia ewangelickiego pietyzmu opublikował Deutsche Volkskatechismus. Dalej napisał pisma skierowane przeciw francuskiej polityce, filozofii, stylowi życia jak np. Über Volkshass und über den Gebrauch einer fremden Sprache (1813), Über das Verhältnis Englands und Frankreichs zu Europa (1813) i Noch ein Wort über die Franzosen und über uns (1814). W piśmie Das preußische Volk und Heer (Pruski lud i armia) (1813) zalecał pruskim przywódcom uwolnić umysły i nakazywał ludowi przygotowanie do wojny. Z tego samego okresu pochodzą jego wojenne i ojczyźniane pieśni Lieder für Teutsche (1813) i Kriegs und Wehrlieder (1815). W 1813 roku opublikował trzecia część Geist der Zeit (Duch czasu), w której nakreślił podstawy nowej niemieckiej konstytucji. Profesura w Bonn, Zgromadzenie Narodowe  W kwietniu 1817 roku Arndt podczas pobytu w Berlinie zakochał się w Annie Marii Schleiermacher, siostrze teologa Friedricha Schleiermachera, z którą 18 września tegoż roku ożenił się. Tego samego roku ukazały się Märchen und Jugenderinnerungen (Baśnie i młodzieńcze wspomnienia) i czwarta część Geist der Zeit. Udał się do Bonn, gdzie w 1818 roku został profesorem historii w nowo powstałym uniwersytecie Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität w Bonn. Jego roczna pensja wyniosła 1500 talarów. W roku 1819 Arndt opublikował wiersz Der Fels des Heils (Opoka światłości) w swoim piśmie Von dem Wort und dem Kirchenliede[10]. Już za życia Arndta wiersz ukazał się jako pieśń w licznych śpiewnikach. Dzisiaj znajduje się w śpiewnikach ewangelickich pt. Wiem dobrze, w kogo wierzę. Melodie skomponował Heinrich Schütz w 1628 roku(małe poprawki pochodzą z 1661 roku)[11]. Działalność akademicka Arndta nie trwała długo. W następstwie uchwały karlsbadzkiej (Karlsbader Beschlüsse) w ramach tzw. prześladowania demagogów w 1819 zostały skonfiskowane jego papiery z powodu czwartej części Geist der Zeit oraz jego prywatnych wypowiedzi. W listopadzie 1820 zawiesił nauczanie, a w lutym 1821 rozpoczęto postępowanie przeciw niemu. Zakończyło się bez wyniku: żądanie Arndta w sprawie publicznego odwołania oskarżeń nie zostało spełnione, a on także nie został uznany za winnego. W 1826 roku musiał Arndt zrezygnować z urzędu profesora. Dopiero w 1840 został zrehabilitowany przez Fryderyka Wilhelma IV. Opis owego procesu jest tematem Notgedrungenen Bericht aus meinem Leben, aus und mit Urkunden der demagogischen und antidemagogischen Umtriebe (1847) (Wymuszone okolicznościami sprawozdanie z mojego życia, z i bez dokumentów demagogicznego i antydemagogicznego knowania). Także w życiu prywatnym musiał walczyć z kłopotami. W 1834 roku utonął w Renie jego młodszy syn Wilibald. Syn Sigerich Arndt z powodu przykrych okoliczności, jakie spotkały ojca wstąpił do Corps Rhenania Bonn (stowarzyszenie studenckie); ojciec przekonał korporację studencką, aby odrzuciła zasadę neutralności politycznej. Od 1841 Arndt był rektorem uniwersytetu w Bonn i kierował nim do 1854 roku, czyli do swojej emerytury. W maju 1848 został posłem okręgu Solingen do Frankfurckiego Zgromadzenia Narodowego. Był członkiem delegacji cesarskiej (Kaiserdeputation) i prezydentem starszyzny. Król pruski Fryderyk IV Wilhelm już przed zebraniem konstytucyjnym napisał Arndtowi, że nie przyjmie zaproponowanej korony od demokratycznego parlamentu. Od 20 maja 1849 roku znowu poświęcił się życiu akademickiemu i rezygnuje z działalności partyjnej. Jesień życia Arndt pozostał nadal aktywny jako patriotyczny literat. Napisał Blätter der Erinnerung, meistens um und aus der Paulskirche in Frankfurt (1849), Mahnruf an alle deutschen Gauen in betreff der schleswig holsteinischen Sache (1854), Pro populo germanico (1854), Blütenlese aus Altem und Neuem (1857), Meine Wanderungen und Wandelungen mit dem Reichsfreiherrn H. K. Fr. vom Stein (1858). Z powodu rzekomej obrazy generała Carla Philippa von Wredego i bawarskiego wojska w ostatnim piśmie został pozwany przed sąd przysięgłych w Zweibrücken i zaocznie skazany na karę pozbawienia wolności. W 1858 roku Herman i Moritz Schauenberg zadedykowali Arndtowi pierwsze wydanie Allgemeines Deutsches Kommersbuch. Ta dedykacja i kopia jego odpowiedzi są do dzisiaj dołączane do każdego nowego wydania Kommersbuch. Jego 90. urodziny obchodzone były publicznie. Zmarł 29 stycznia 1860 roku. Grób jego znajduje się na Alter Friedhof w Bonn. Stosunek do Francuzów i ŻydówPogląd Arndta o czystości narodu niemieckiego, która musi być zachowana:
W czasie okupacji niemieckich miast przez Francuzów rozważania te prowadzą Arndta do bardzo ostrej propagandy antyfrancuskiej, w której wzywa społeczeństwo niemieckie do nienawiści przeciw narodowi francuskiemu:
Przestrzega również przed kontaktami z Żydami: Wprawdzie po przestąpieniu na chrześcijaństwo ledwo rozpoznać można drugie pokolenie „potomstwa Abrahama”, ale ostrzega przed „tysiącami imigrantów uciekającymi spod rosyjskiej tyranii, których bardzo dużo jest w Polsce”. Ostrzega przed żydowsko-intelektualnym spiskiem, twierdząc, że Żydzi przywłaszczyli „więcej niż połowę literatury” i rozpowszechniają „swój bezczelny i dziki wrzask, przez co […] święty i ludzki porządek państwa jako kłamstwo i niedorzeczność chcą zburzyć[15].” Jego nienawiść do Francuzów i Żydów łączy się, gdy nazywa Francuzów narodem żydowskim (Judenvolk) lub „wyrafinowani źli Żydzi”. W 1815 roku pisał o Francuzach: „Żydzi… ponownie ich tak nazwę, nie tylko z powodu ich żydowskiej chytrości i skąpstwa, ale jeszcze bardziej z powodu ich żydowskiej solidarności.” Stosunek do Polaków i SłowianOd 24 – 27 lipca 1848 roku w parlamencie frankfurckim we Frankfurter Paulskirche prowadzono debatę w sprawie Polski. Debata wywołana została za sprawą Polaków, którzy zabiegali o przywrócenie państwa polskiego. Większość delegatów popierała Wilhelma Jordana, który solidaryzowanie się niemieckich liberałów z Polakami zbywał słowami: „polskie upojenie”, „kosmopolityczny idealizm”, „poetycki sentymentalizm”[16]. Jednym z jego popleczników był również Ernst Moritz Arndt, który w 1848 roku w eseju Gerechtigkeit für Polen: Sendschreiben an E. M. Arndt, als Entgegnung auf ein fliegendes Blatt „Polenlärm und Polenbegeisterung” mając na myśli Polskę pisał:
Stosunek Arndta do języka polskiego:
Poglądy na historyczne stosunki między Polską a Niemcami:
W innym miejscu pisze:
W Niemczech w tym czasie szczególnie wysoko ceniono „porządek, pilność i oszczędność”, które przeciwstawiano pojęciu „polska gospodarka” związanemu ze stereotypem Polaka. Pojęcie to było kojarzone z lenistwem, anarchią, zacofaniem, korupcją i chaosem. Działanie i ocena Okres życia Arndta Za życia Arndt był szanowany i czczony, jego pisma doprowadziły do założenia patriotycznych organizacji między innymi w Gießen, Heidelbergu i Marburgu, które były poprzednikami korporacji studenckich. Arndt był również jednym ze współzałożycieli chrześcijańskiej organizacji Wingolf. Jego pieśń „Was ist des Deutschen Vaterland?” była przez długi czas nieoficjalnym hymnem niemieckiego ruchu zjednoczeniowego. Zbudowano na jego cześć wiele pomników, m.in. w Bonn i Stralsund. Celem Arndta było, aby pisma jego dotarły w kręgi ludzi wykształconych i troszczył się o powszechnie zrozumiały język. Stało się jasne, że pewne jego publikacje, takie jak np. „Duch czasu”, tylko czytelnik wykształcony mógłby zrozumieć i pracował nad tym, aby część z nich była w prosto utrzymanych książkach dla ludu. Pisał więc dla ludzi wykształconych i nie wykształconych. Świadomie używał języka prostego, jasnego i bez żadnych zawiłości. Można z pewnością zauważyć, że antyfrancuskie poglądy na trafiły na podatny grunt, a jak dalece jego narodowe zaangażowanie było skuteczne, można sobie zaledwie wyobrazić. W badaniach, przeważa opinia, że wprawdzie na obszarach wiejskich istniała „niejasna wspólna Niemcom wrażliwość”, jednakże patriotyzm wiejski i przywiązanie rozwijało się z każdorazowym władcą. Okres powojennyTakże NRD wykorzystało Arndta, jako bojownika przeciw feudalizmowi i wzór przyjaźni z ZSRR. Krajowa Rada Narodowa NRD ustanowiła medal Ernst-Moritz-Arndt-Medaille, który wręczano twórcom kultury. Medal otrzymali między innymi Johannes Becher i Karl-Eduard von Schnitzler. W 1992 roku założono Towarzystwo Ernsta-Moritza-Arndta, które prowadzi badania życia i twórczości Arndta w kontekście jego czasów i oddziaływania na przyszłe epoki. TeraźniejszośćW 2009 roku zebrano na uniwersytecie w Greifswaldzie 1400 podpisów celem zmiany patrona uniwersytetu. Jako przyczynę podano jego antysemickie wypowiedzi. W głosowaniu w dniach od 11 do 15 stycznia 2010 roku większość opowiedziała się jednak przeciw zmianie nazwy uczelni. 49,9 procent (1398 głosów) głosowało przeciw zmianie nazwy, 42 procent (1217 głosów) było za zmianą[21][22][23]. 17 marca 2010 roku senat uczelni rozstrzygnął spór, gdzie 22 członków z 36 głosowało za zachowaniem nazwy[24]. W 2017 roku senat zmienił nazwę uczelni, jednak jego decyzja nie była prawomocna[25][26]. TwórczośćOprócz politycznych pism Arndt opublikował zbiory bajek i opowiadań, jak również poematy religijne, z których dwa znajdują się w Śpiewniku Ewangelickim (ŚE pieśń 408 Przystąpcie, zaproszeni i pieśń, 652 Wiem dobrze, w kogo wierzę). Liryka, proza i dramaty
Pisma polityczne i historyczne
Pisma filozoficzne i teologiczne
Autobiograficzne i listy
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Kontrola autorytatywna (osoba):
Information related to Ernst Moritz Arndt |
||||||||||
