მდებარეობს კოლხეთის დაბლობზე, ზღვის დონიდან 1-3 მეტრზე, თბილისიდან დაშორებულია 312 კმ-ით (რკინიგზით). ქალაქის ტერიტორია შეადგენს 69 კვ. კმ-ს. ქალაქს უჭირავს ზღვისპირა ვაკე-დაბლობი, რომელსაც მდინარერიონის ერთ-ერთი ტოტი არათანაბარ ნაწილებად ყოფს. ქალაქის მოსაზღვრე მიწები მეტწილად დაჭაობებულია, განსაკუთრებით იქ, სადაც ნიადაგის ზედაპირის დონე ზღვის დონეზე დაბალია. ქალაქს სამხრეთ-აღმოსავლეთით ჩამოუდის მდინარე კაპარჭინა, აქვე მდებარეობს პალიასტომის ტბა.
ჰავა
ფოთში ზღვის ნოტიო სუბტროპიკული ჰავაა. იცის თბილი ზამთარი და ცხელი ზაფხული. ჰაერის საშუალო წლიური ტემპერატურაა 14,1 °C, იანვრისა 5,2 °C, ივლისის — 22,9 °C. აბსოლუტური მინიმუმი -13 °C; აბსოლუტური მაქსიმუმი 41 °C. ნალექების წლიური რაოდენობა 1960 მმ.
ფლორა და ფაუნა
კოლხეთის დაბლობში გვხვდება შემდგეგი ეკოსისტემები:
შავი ზღვის სანაპიროს გასწვრივ არსებული სანაპირო ზოლის ქვიშის დიუნები.
დაჭაობებული ტყეები მცენარეთა და ცხოველთა იმ სახეობებით, რომლებიც შეგუებულნი არიან წყალდიდობას.
ტორფნარები, სადაც ტორფიანი ხავსი გვხვდება.
მტკნარი წყალსატევები - ტბები, მდინარეები, რომელშიც წარმოდგენილია მცენარეების თევზების, აბფიბიების და ქვეწარმავლების ფართო სპექტრი.
შავი ზღვის პირა ზოლზე მხოლოდ აქ არის შემორჩენილი ულამაზესი მოთეთრო მოვერცხლისფროდ შებუსვილი სპარსული ხვართქლა. ნაბადას ტორფიანი უბანი გამოირჩევა ჯადვარების ბიომრავალფეროვნებით. ტორფის ხავსიან უბნებს უდიდესი გარემოს დაცვითი ღირებულება გააჩნია. როგორიცაა, გლობალური და რეგიონული კლიმატის რეგულაცია, წყალშემაკავებელი და წყალმარეგულირებელი ფუნქციები.
კოლხეთში სამკურნალო მცენარეების გამოყენებას მოსახლეობაში უძველესი ისტორია აქვს. კვლავ მითი არგონავტებზე, გრძნეული ქალი მედეა. „მედეა წამალს პრომეთეს (ამირანი) სისხლით ნაპოხ მიწაზე აღმოცენებული ყვავილებისაგან ამზადებდა-ო“ ასეა ნათხრობი მითში. დღესაც გამოიყენება სამკურნალოდ ისეთი მცენარეები როგორიცაა: კოთხოჯი, ზამბახი, ლაფანი, მოცვი, წყლის სამყურა, პიტნა, მატიტელა, ჩიტისთვალა და სხვა. ასევე ცნობილია სამკურნალო ცხოველების გამოყენება, როგორიცაა სამედიცინი წურბელა. მცენარეებს მოსახლეობა ტრადიციულად ბუნებრივი საღებავების დასამზადებლად იყენებდა: მაგ. ზამბახს, ლაფანს და სხვა.
დეკორატიული მცენარეებიდან გავრცელებულია ცხენისკბილა, ზამბახი, ყვითელი და თეთრი დუმფარა. ტყეში ველურად იზრდება ლეღვი, თეთრი და შავი თუთა, ჟოლო და მაყვალი. ეკალასა და სხვა ბალახეულებს მოსახლეობა იყენებს მხალეული კერძების დასამზადებლად. დეგრადირებული მეორადი ცენუზები საქონლის საძოვრებს წარმოადგენენ. მოსახლეობა სასილოსედ იყენებს სიმინდს, ლელს, ისლს. სასოფლო-სამეურნეო მონოკულტურებს მარცვლოვანი - სიმინდი და პარკოსნები - ლობიო და მუხუდო წარმოადგენენ. ადრე მარცვლოვანი კულტურებიდან მოჰყავდათ ისეთი ძირძველი კულტურა, როგორიცაა სპელტა (ორთავა ხორბალი). XIX საუკუნის ბოლოს ტორფის ხავსიანი ჭაობის განაპირა ჭილიან მდელოებს მოსახლეობა იყენებდა ღომისა და ბრინჯის მოსაყვანად. დღეს ბრინჯი აღარ მოჰყავთ, ღომიც იშვიათობაა სამეგრელოში. ასევე მიივიწყეს ფეტვიც. ოდითგანვე ცნობილია სუნელ-სანელებლების მოყვანა პიტნა, ზაფრანა, ქონდარი და სხვა.
ფოთის მიმდებარე ტერიტორიაზე ხარობდა ეკალღინჯები, ფოთლოვანი ხეებიდან წიფელი, მუხა, წაბლი, კოპიტი (იფანი) და ლაფნის ხეები. ამჟამად ამ მცენარეთა უმეტესობა გადაშენების პირასაა მისული გაჩეხვის გამო. რის შედეგადაც განვითარდა და გაბატონდა სწრაფადმზარდი მურყანის (თხმელა) მეორადი წარმოშობის ტყეები. ფოთში ეკოსისტემა ძირითადად ანტროპოგენულია და შეცვლილია ადამიანის ჩარევის გამო.
ქალაქში არსებული მწვანე საფარი ძირითადად წარმოდგენილია ქალაქის ცენტრალური პარკის, მალთაყვის ტყე-პარკის, გამწვანების ზოლების, სკვერების და ქუჩების გამწვანების სახით. გვხვდება სხვადასხვა სახეობის მერქნიანი, დეკორატიული, ბუჩქი და ნახევრად ბუჩქი მცენარეები. მაგალითად: ქალაქის ქუჩებში ვხვდებით ეგზოტიკურ პალმებს, ჭადრებს, ლუგუსტრინებსა და ქაფურის ხეებს. ნაბადასა და მალთაყვაში შემორჩენილია ფიჭვის კორომები. ქალაქის პირველი განაშენიანება - გამწვანება უკავშირდება რუსეთის არმიის გადამდგარი ოფიცრის ადამ კურკოვსკის სახელს, რომელიც XIX საუკუნის 70-იანი წლების მიწურულს ჩამოვიდა ფოთში. მან გადაწყვიტა აქ პომოლოგიური ინსტიტუტის გაშენება და ჩამოიყვანა ცნობილი გერმანელი ბოტანიკოსი რესლერი. 1873 წელს კურკოვსკიმ თხოვნით მიმართა კავკასიის მეფის ნაცვალს, გამოეყოთ მისთვის დახმარება 10 000 მანეთის ოდენობით ინსტიტუტის დასაარსებლად. ამ დროისათვის კურკოვსკის ფოთში ჩამოტანილი ჰქონდა 1000-მდე სხვადასხვა სახეობის ხეხილი, ბოსტნეული, წიწვოვანი და დეკორატიული მცენარეები. მან 4 ჰექტარის ნაკვეთზე გააშენა ულამაზესი ბაღი, ე.წ. კურკოვსკის ბაღი (ახლანდელი საცდელი სადგურის ტერიტორია) სწორედ აქედან გადატანილი ნერგებით გაშენდა ცენტრალური ბაღი, რომელსაც შემდეგ კურირებდა კურკოვსკის მეუღლე ბრონისლავა სმიტი. ცნობილია რომ 80-იანი წლების დასაწყისში რესლერმა დატოვა ფოთი და გადავიდა ბათუმში. ქალაქის ხელმძღვანელობის ნებართვის გარეშე, ფოთიდან წაღებული ნერგებით გაუშენებია ბათუმის ბულვარი. კურკოვსკის მიერ დარგული რამდენიმე ძირი მაგნოლია, ჭაობის კვიპაროსი და ფიჭვი დღესაც დგას საცდელი სადგურისა და ცენტრალური პარკის ტერიტორიაზე. სხვა მცენარეებთან ერთად აქ დაირგო ციტრუსების უძვირფასესი ჯიშები. ამბობენ, ამ ბაღში მოკრეფილ ციტრუსის ნაყოფს ფოთის პოლიცმეისტერი აბაშიძე საჩუქრად უგზავნიდა ქუთაისის გუბერნატორს.
ნაბადას მიმდებარე ტერიტორიაზე მცირედ შემორჩენილ სფაგნუმიან-ტორფიანი ჭაობები და პალიასტომის ტბა საუკეთესო დასასვენებელი ადგილია მობუდარი, მოზამთრე და მიგრირებადი ფრინველებისათვის. ეს ადგილი ანაკლია-ჭურიის ტორფიანი ჭაობებისა და მის განაპირა კოლხურ ტყეებთან ერთად წარმოადგენს საყვარელ და ერთადერთ საბუდარს „ფაზანელ-კოლხად“ წოდებული კოლხური ხოხობისათვის. აქ მიგრირებს და იზამთრებს შემდეგი ფრინველები: თეთრკუდა არწივი, შავი ყარყატი, დიდი თეთრი ყანჩა, ხუჭუჭა ვარხვი, თეთრშუბლა ბატი, მყივანა გედი, გარეული იხვი. ოქტომბრის თვეში აქ სამხრეთისკენ შავი ზღვის სანაპიროს გასწვრივ დაძრულ მტაცებლებზე დაკვირვებაა შესაძლებელი. სხვადასხვა სიმაღლეზე და სხვადასხვა სისწრაფით ლივლივებენ კაკაჩები, ძერები, კირკიტები, ძელქორები, თეთრკუდა და ბექობის არწივები. ზოგჯერ შესაძლებელია გადამფრენი შაკის თევზზე ნადირობის დანახვა. ხოლო ზღვის ნაპირთან ტალღების მოტანილი მოლუსკებისა და უხერხემლოების ძიებაში მაღალ ფეხებზე შემდგარი მექვიშიები დარბიან. მათ უკან კი ზღვაში სხვადასხვა სახეობის თოლიები და თევზიყლაპიები ნადირობენ. ზამთარში ჩრდილოეთიდან იხვების, ბატებისა და გედების გუნდები მოფრინავენ. ვხვდებით ჩვამებს, წყალზე მოლივლივე კოკონებსა და მელოტებს.
პალიასტომის ტბა მდიდარია თევზით, განსაკუთრებით ფარგა და კეფალი. პალიასტომის ტბა ითვლება საქართველოში ფარგის გავრცელების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან წყასლატევად. კეფალი კი ზღვის თევზია პალიასტომში. ის აღმოჩნდა პალიასტომის და შავი ზღვის დამაკავშირებელი არხის გაჭრის შემდეგ. განიცადა ადაპტაცია და შეეგუა პალისტომის ტბის საცხოვრებელ პირობებს. კოლხეთის დაბლობში გავრცელებული 88 სახეობის თევზიდან შავი ზღვის მობინადრეა 44. მტკნარი წყლის 21. ხოლო გამსვლელია 23. სხვა თევზებიდან აღსანიშნავია ხრტილოვანი თევზები - ატლანტიკური ზუთხი, სვია, ძვლოვანი თევზებიდან - შავი ზღვის ორაგული, სკუმბრია, ლობანი, ქარიყლაპია. ვერცხლისფერი ბრტყელშუბლა შეგუებულია როგორც მტკნარ ასევე მლაშე წყალში ბინადრობას. გაზაფხულზე ის ზღვიდან მდინარეში შედის, სადაც იკვებება ლამიან ფსკერზე ნაპოვნი ორგანიზმებითა და წყალმცენარეებით, ხოლო ქვირითობისთვის ზღვას უბრუნდება. ახალგაზრდა მთელ წელს მტკნარ წყალში ატარებენ. პალისტომის ტბა შავი ზღვის აკვატორიასთან ერთად აფრიკა-ევრაზიის წყლისა და ჭაობის ფრინველთა მიგრაციის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი რეგიონია. ტენიან ტყეებში და ჭაობებში, მდინარეებში ბუდობს და იზამთრებს 194 სახეობის ფრინველი, აქედან 76 მიმომფრენია, მობინადრეა 62 და 56 მოზამთრე.
მალთაყვა კლიმატური კურორტია. ჩვენამდე მოღწეული თქმულების მიხედვით მალთაყვის უბანი გაუვალი და ჭაობიანი ყოფილა. ხოლო აქ გამდინარე მდინარე მალთაყვა ღრმა. მტრების ერთ-ერთი შემოსევისას ადგილობრივმა მოსახლეობამ აქ მოიმწყვდია მომხდურები, რომელთაც სიმწრისგან აღმოხდათ „მულტა აკუა“ - რაც დიდ წყალს ნიშნავს. მას შემდეგ შემორჩა ამ ადგილს სახელწოდება მალთაყვა.
ნაბადა
ნაბადა - ფოთის ერთ-ერთი უძველესი უბანია. ბევრს ეუცნაურება სახელწოდება ნაბადა. ზეპირი გადმოცემით, კოლხეთის ისტორიის ჩინებული მცოდნე ბესარიონ გოგოლიშვილი ასე ხსნის ამ სახელწოდების წარმოშობას: ქალაქის ამ ნაწილში უსიერი, ნაბადივით შავი ტყე იყო. ამის გამო დაარქვესო - ნაბადა.
მეორე ვარიანტით: ყულევში იდგა სამხედრო ნაწილი. მათ მდინარეზე ნავით უხდებოდათ გადმოსვლა. რუსებიც ამიტომ ხმარობდნენ სიტყვას „на байду“, რის გამოც ადგილობრივ მოსახლეობაში დამკვიდრდა ეს სიტყვა.
არის კიდევ ერთი თქმულება: ფოთში ყულევის მხრიდან მოდიოდნენ აფხაზები, სწორედ იმ ადგილას ეწერიდან გამოდიოდა ჭაობის შტოებისაგან შემდგარი მდინარე და უერთდებოდა ზღვას. აფხაზეთიდან წამოსულმა მგზავრმა ვერ შეძლო გადმოსვლა და დაიხრჩო. როდესაც ზღვაზე ღელვა შეწყდა და მდინარე კალაპოტში ჩადგა ნახეს ნაბადში გახვეული მგზავრი. ამიტომაც ამ ადგილის შესახებ იტყოდნენ „იქ სადაც ნაბადიანი კაცი დაიხრჩო“ ანუ ნაბადა.
ნახუტური
ახლანდელი ნინოშვილის უბნის სასაფლაოს ტერიტორიაზე რუსეთიდან გადმოსახლებული სტაროვერებისხუტორი არსებობდა თურმე. დროთა განმავლობაში ისინი უფრო მალთაყვის უბნისაკენ გადასულან საცხოვრებლად, ხოლო ნამოსახლარზე სასაფლაო გაუხსნიათ, რომელსაც ნახუტურს უძახიან ხოლმე.
თანამედროვე ფოთის ტერიტორიაზე მდებარეობდა ისტორიული ქალაქი ფაზისი. ფაზისი დაარსდა ძვ . წ. VII საუკუნეში და იგი მნიშვნელოვან საპორტო ქალაქს წარმოადგენდა. მიიჩნევენ, რომ ფაზისი კოლონია დააარსეს მილეტის ბერძენმა ახალმოშენეებმა. ფასისი ფიგურირებს არგონავტების შესახებ მითში. მისსაგან მოდის ხოხბის სახელწოდება ევროპულ ენებში. სტრაბონის მიხედვით ის მდებარეობდა ზღვას, ტბას და მდინარეს შორის. ფაზისი იყო ყველაზე აღმოსავლეთით მდებარე ქალაქი შავი ზღვის სანაპიროზე. მიწათმოქმედების, ხელოსნობის, საფეიქრო, კერამიკული და სხვა დარგების განვითარებამ ის კოლხეთის სამეფოს ეკონომიკურ და სავაჭრო ცენტრად აქცია.
ქალაქ ფასისის ზუსტი ადგილმდებარეობა ჯერ კიდევ დაუდგენელია და საკამათოა მეცნიერებს შორის. გავრცელებული შეხედულებით ის ემთხვევა ფოთის მდებარეობას (ნუგზარ ნადარაია, ცოტნე მირცხულავა). საწინააღმდეგო შეხედულების თანახმად რიონის შესართავთან ან მომიჯნავე მხარეებში კლასიკური და ელინისტური ხანის ქალაქი არქეოლოგიურად არ არის დადასტურებული და მოსახლეობის ყოფაში არ ჩანს ბერძნული კულტურის ზეგავლენა[4] ამ მოსაზრების მიხედვით ფოთს არ შეხებია ბერძნული კოლონიზაცია, ხოლო რამდენადაც ფასისი უნდა ყოფილიყო ბერძნული კოლონიზაციის შედეგი, ის უნდა მდებარეობდეს სხვა რეგიონში, შესაძლოა ჭოროხის შესართავთან, ანდა უფრო სამხრეთით და ზღვაში უნდა იყოს ჩაძირული.
შუა საუკუნეები
სახელწოდება ფოთი პირველად მოხსენებული აქვს VIII საუკუნის სომეხ ისტორიკოსს ღევონდის. ეგრისის დიდი ომის დროს ქალაქის მიდამოებში გაიმართა ფოთის ბრძოლა. ბრძოლა შედგა ბიზანტიელებსა და ირანელებს შორის 555 წელს. ირანელების იერიში ფოთის სიმაგრეზე სრული მარცხით დამთავრდა. ირანელებმა ამ ბრძოლაში 10 000-ზე მეტი მეომარი დაკარგეს, რის შემდეგაც ქუთაისისა და მუხურისისაკენ დაიხიეს.
ფოთი აფხაზთა სამეფოს მნიშვნელოვანი საპორტო ქალაქი იყო. VII საუკუნიდან იყო სამიტროპოლიტოს ცენტრი. ქართულენოვან წყაროებში ფოთი პირველად იხენიება XI საუკუნის ძეგლში „გიორგი მთაწმინდელის ცხოვრება“. ამ ცნობის თანახმად საზღვარგარეთიდან სამშობლოში დაბრუნებული გიორგი ათონელი ქალაქ სამსუნიდან ნავით ფოთში ჩავიდა. XIV-XV საუკუნეებში ფოთში, ისევე როგორც გონიოში, მდებარეობდა გენუის რესპუბლიკის სავაჭრო ფაქტორია.
ფოთის ციხის კოშკი, ზედა ორი სართული დაშენებულია ნიკოლაძის დროს
ფოთი ოსმალეთის იმპერიაში
1578 წელს ფოთი ოსმალეთის იმპერიამ დაიპყრო და დიდი ციხესიმაგრე ააგო. ოსმალური გარნიზონი 62 წლის განმავლობაში აკონტროლებდა ფოთს. 1640 წელს სამეგრელოს მთავარმა ლევან მეორე დადიანმა იმერეთის სამეფოსა და გურიის სამთავროს ჯარების დახმარებით იერიშით აიღო ფოთი და დაანგრია ოსმალების მიერ აშენებული ციხე-სიმაგრე. 1723 წელს ფოთი ისევ ოსმალეთის იმპერიამ აიღო და მცირე ზომის ახალი სიმაგრე ააშენა, რომელსაც ოთხკუთხედი ფორმა ჰქონდა და ოთხივე კუთხეში კოშკით იყო გამაგრებული. ფოთში დასვეს ფაშა, რომელსაც დაექვემდებარა შავი ზღვის სანაპირო ზოლი. ოსმალეთის იმპერიის ხელში ფოთი ტყვეებით ვაჭრობის ერთ-ერთ მთავარ ცენტრად გადაიქცა. XVIII საუკუნეში ფოთის დაუფლება სცადა უკვე რუსეთის იმპერიამ. რუსეთისა და ქართული სამეფო-სამთავროების ერთობლივი ძალისხმევით რუსეთ ოსმალეთის 1768-74 წლების ომის დროს ორჯერ განხორციელდა ფოთის ციხეზე შეტევა 1770 და 1771 წლებში, მაგრამ ორივეჯერ უშედეგოდ.[5] 1770-71 წლების ალყის დროს მოხდა ბრძოლა გენერალ ტოტლებენის კორპუსსა და ოსმალეთის 6000-იან ჯარს შორის, რომელიც ბათუმიდან ფოთის გარნიზონის დასახმარებლად დაიძრა. ბრძოლაში, რომელიც 1771 წლის 3 იანვარს მალთაყვის მიდამოებში გაიმართა, რუსეთის ჯარმა დაამარცხა ოსმალების დამხმარე ჯარი, თუმცა ციხის აღება ვერ შეძლო. ტოტლებენმა ფოთს ალყა 1771 წლის 6 თებერვალს მოხსნა. ტოტლებენის შემდეგ ფოთის აღებას სოლომონ I-ს, ერეკლე II-ის და მამია IV გურიელის დახმარებით ცდილობდა გენერალი ალექსეი სუხოტინი, თუმცა ციხე ვერც მან აიღო და 1771 წლის ოქტომბერში ალყა მოხსნა. 1786 წელს ოსმალეთის იმპერიამ შავიზღვისპირეთში მისი პოზიციების გასამტკიცებლად დამატებითი ზარბაზნებითა და გემებით ფოთისა და ბათუმის ციხეები გაამაგრა[6]
ფოთის ციხის დაუფლებას რუსეთის იმპერიის სამხედრო მოხელეები უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებდნენ. პავლე ციციანოვი მიიჩნევდა, რომ სამეგრელო ფოთის გარეშე არაფერს წარმოადგენდა და მისი აზრით ფოთი უფრო მეტი შენაძენი იქნებოდა ვიდრე სამეგრელო. 1807 წელს ფოთის აღებას ცდილობდა გენერალი რიკჰოფი. 1809 წლის 14 მაისს რუსეთის იმპერიის ჯარებმა გენერალ დიმიტრი ორბელიანის სარდლობით ფოთის ციხეს ალყა შემოარტყეს. ფოთის გარნიზონის დასახმარებლად დაიძრა ტრაპიზონის სერასკერი შერიფ-ფაშა. ამ დროს რუსეთის ჯარებს ებრძოდა იმერეთის მეფე სოლომონ II. გადამწყვეტი როლი შეასრულა გურიის მთავარმა მამია V გურიელმა, რომელიც ოსმალეთისა და სოლომონის მოკავშირედ მოიაზრებოდა, მაგრამ პოზიცია შეცვალა, ოსმალთა დამხმარე ჯარს უკან დასახევი გზა გადაუკეტა და მალთაყვის ბრძოლაში დაამარცხა.[7] მიუხედავად სამხედრო წარმატებისა, 1812 წლის ბუქარესტის საზავო ხელშეკრულებით რუსეთის იმპერიამ ფოთი კვლავ დაუთმო ოსმალეთს.
საბოლოოდ ფოთი რუსეთის იმპერიამ მიიღო 1828-1829 წლების ომის შედეგად. 1827 წელს ფოთის ფაშა აჰმედმა შეკრა ალიანსი სოფიო გურიელთან, რომელიც რუსეთის იმპერიისგან გურიის სამთავროს დამოუკიდებლობის შენარჩუნებას ცდილობდა, მაგრამ რუსეთის იმპერიის ჯარებმა 1828 წლის 15 ივლისს აიღეს ფოთი. იმპერატორ ნიკოლოზ I-ის დავალებით გზათა მინისტრმა ფოთში გაგზავნა ინჟინერ-კაპიტანი ჩადაევი. 1829 წლის ადრიანოპოლის ზავით ოფიციალურად დადასტურდა ფოთის გადაცემა ოსმალეთიდან რუსეთისთვის.
ფოთი რუსეთის იმპერიაში
ნიკოლოზ I-ის განკარგულებით ფოთის ნავსადგურის მოსაწყობად იწყება საპროექტო სამუშაო, რომელიც 1831 წელს დაასრულა გენერალ-მაიორმა მატიემ. 1831 წელს ფოთი აღწერა კარლ ჰაინრიჰ ემილ კოხმა. 1832 წელს ბარონმა როზენმარედუტ-კალედან ფოთში გადაიტანა სახელმწიფო და საბაჟო დაწესებულებები. 1836 წელს გენერალ ესპესოს ხელმწღვანელობით ფოთში დაიწყო სამუშაოები ქალაქისა და ნავსადგურის მოსაწყობად. ოსმალების მიერ აშენებული ციხე დაშალეს, ნაშალი ძირითადად ნავსადგურის მშენებლობაში გამოიყენეს. ფოთის კოშკი იმ ციხის ნაშთია. 1847 წელს ფოთი იხსენიება როგორც სამეგრელოში მდებარე ციხე-სიმაგრე.[8]1858 წლის 18 ნოემბერს, იმპერატორ ალექსანდრე II-ის ბრძანებულებით, დამტკიცებულ იქნა დებულება „სანავსადგურო ქალაქ ფოთის დასახლებისა და მმართველობის შესახებ“. 1859 წელს დაიწყო სამუშაოები ნავსადგურის შიდა აუზის შესაქმნელად. ამ პერიოდში ფოთში იმყოფებოდა ფრანგი მწერალი ალექსანდრე დიუმა, რომელმაც ეს ამბავი ასახა თავის ნაშრომში „კავკასია“.
1858-1872 წლებში ფოთიდან ორპირამდე, კვირაში ორჯერ მოძრაობნენ ორთქლის გემები - „თავადი ბარიატინსკი“, „გოლუმჩიკი“, და სხვა. მათი საშუალებით ვაჭრებს ორპირში ჩაჰქონდათ შალეული, ტილო, მაუდი, შაქარი, მარილი და სხვა, სანაცვლოდ კი ფოთში ჩაჰქონდათ ხე-ტყის მასალა, ნედლი აბრეშუმი, ბამბა, ღვინო. ფოთის მნიშვნელობას ზრდიდა ის, რომ 1828-29 წლებში რუსეთმა ვერ მოახერხა ოსმალეთისთვის ბათუმის წართმევა. ფოთმა ჩაანაცვლა რედუტ-კალე. 1863 წელს დაიწყო ფოთის ნავსადგურის მშენებლობა ნიკოლოზ შავროვის პროექტის მიხედვით. ახლადშექმნილი ნავსადგურის ნავმისადგომები მოუწყობელი იყო ტექნიკური თვალსაზრისით, უმნიშვნელო ქარის შემთხვევაშიც ნავსადგურში მდგარი გემები ღია ზღვაში გადიოდნენ. შვიდი წლის შემდეგ პროექტი არადამაკმაყოფილებლად შეფასდა. ნავსადგურის რეკონსტრუქციის პროექტებიდან შეირჩა პროფესორ ვოზნესენსკის პროექტი. 1865 წლისთვის ფოთის მოსახლეობამ 1000-ს გადააჭარბა. 1867 წლის ზაფხულში დაიწყო რკინიგზის მშენებლობა. 1871 წელს კი გაიხსნა ამიერკავკასიის პირველი სარკინიგზო ხაზი: ფოთი-შორაპანი. 1872 წელს ფოთსა და თბილისს შორის რკინიგზის ხაზის გაყვანამ ფოთის მნიშვნელობა ძალიან გაზარდა. 1872-1885 წლებში ბაქოს ნავთობის ტრანსპორტირება თბილისი-ფოთის რკინიგზით ხდებოდა. ამიერკავკასიისთვის ეს იყო ეპოქალური მოვლენა. გაიზარდა ამიერკავკასიის სამრეწველო და სავაჭრო პოტენციალი. კაპიტალიზმის განვითარებამ ფოთი შავი ზღვის აღმოსავლეთ სანაპიროს საკვანძო სატრანსპორტო ქალაქად აქცია.
1882 წელს ფოთმა საქალაქო თვითმმართველობის უფლება მიიღო. 1894 წლის 18 სექტემბერს ფოთის ქალაქის თავად აირჩიეს ნიკო ნიკოლაძე. ნიკოლაძე ამ თანამდებობას იკავებდა 1912 წლამდე. ხელმძღვანელობდა ნავსადგურის, ელექტროსადგურის, მუზეუმის, საკათედრო ტაძრის, გიმნაზიებისა და ხიდების მშენებლობას. მისი პროექტით განხორციელდა ფოთის დაგეგმარება. აპირებდა პალიასტომისა და სუფსის დაკავშირებას არხით.[9] 1896 წელს გაიხსნა ბიბლიოთეკა, რაშიც თედორე კიკვაძე იყო ჩართული. 1904 წლის მეორე ნახევარში დამთავრდა საკათედრო ტაძრის მშენებლობა. ტაძრის მიმდებარე ტერიტორიაზე რუსეთის არმიის გადამდგარი ოფიცრის ადამ კურკოვსკის ძალისხმევით გაშენებულ იქნა ცენტრალური პარკი. 1905 წლის დასაწყისში დამთავრდა ნავსადგურის რეკონსტრუქცია და ამავე წლის 15 მარტს ოფიციალურად გაიხსნა ნავსადგურის ახალი შესასვლელი ჩრდილოეთის მხრიდან, რითაც ძირეულად გაუმჯობესდა მისი ექსპლუატაციის პირობები. ფოთის ნავსადგურის მშენებლობაზე საერთო დანახარჯი 1865 წლიდან 1907 წლამდე შეადგენდა 16 000 000 მანეთს. 1908 წელს განხორციელდა ფოთის ელექტროფიკაცია. განათდა ნავსადგური და რკინიგზა. 1911-12 წლებში ფოთში აშენდა 500 ადგილიანი კინოთეატრი. 1912 წლისთვის გაყვანილ იქნა წყალსადენი. 1885-1917 წლებში ფოთში იყო გურია-სამეგრელოს ეპარქიის კათედრა.
1925 წელს ი. ზარდალიშვილის ხელმძღვანელობით დაარსდა ფოთის დრამატული თეატრი. XX საუკუნის შუაში ფოთი გაიზარდა და სრულიად შეიცვალა იერსახე. 1948 წელს დადგნდა ფოთის საზღვრები, მის შემადგენლობაში მოექცა სოფელი მალთაყვა.[10] აშენდა ახალი საცხოვრებელი მასივები, სამკურნალო და კულტურულ-საგანმანათლებლო დაწესებულებები, სპორტულ-ტურისტული ბაზები. ფოთი გახდა კოლხეთის ჭაობების დაშრობისა და ათვისების სამეცნიერო ცენტრი. საბჭოთა პერიოდში ფოთი იყო რესპუბლიკური დაქვემდებარების ქალაქი. მოქმედებდა აეროპორტი, საჰაერო ხაზით დაკავშირებული იყო თბილისთან, სოხუმთან, ქუთაისთან, ბათუმთან, ოდესასთან და სიმფეროპოლთან. განვითარებული იყო მანქანათმშენებელი, ელექტროტექნიკის, კვებისა და მსუბუქი მრეწველობა.
მოქმედი მსხვილი საწარმოები იყო გემთშემკეთებელ-გემთსაშენი ქარხანა, ჰიდრომექანიზაციის, მანქანათსაშენი, ელექტროაპარატების, რკინაბეტონის, ღვინის, ლუდის, ხილის, წვენისა და წისქვილის ქარხნები, პურის, ხორცისა და ჩაის კომბინატები, სამკერვალო ფაბრიკა. ფოთი იყო საქართველოს საოკეანო თევზჭერის ძირითადი ბაზა. 1981 წელს ამოქმედდა ფოთის ტროლეიბუსის სისტემა.
თანამედროვეობა
რუსული არმიის ნაწილები ქალაქ ფოთის შესასვლელში
2008 წელს, რუსეთ-საქართველოს ომის დროს, ქალაქი ფოთი დაიბომბა რუსული ბომბდამშენების მიერ. დაბომბვა 8 აგვისტოს, 23:45 წუთზე მოხდა. 12აგვისტოს რუსულმა არმიამ ფოთის ოკუპაცია მოახდინა. რუსებმა ქალაქში 2 პოსტი გახსნეს: 1, უშუალოდ ქალაქში-ნაბადის ტერიტორიაზე, მეორე კი-ფოთის შესასვლელში მთავარ წყალგამყოფ ხიდთან. 9 სექტემბერს, მედვედევი-სარკოზის 6-პუნქტიანი სამშვიდობო გეგმის შეთანხმების მიხედვით რუსმა ოკუპანტებმა ქალაქი ფოთი დატოვეს.
ფოთის ტერიტორიაზე განლაგებულია 20 საშუალო და სპეციალური სასწავლებელი, ბიბლიოთეკები, უმაღლესი სასწავლებლები, ფოლკლორის ცენტრი, ქორეოგრაფიული სტუდია, გ. ჩიტაიას სახელობის კოლხური კულტურისა და ფოთის ისტორიის მუზეუმი და მრავალი სხვა დაწესებულება. აქ არის ნავთობგადამამუშავებელი, კვების მრეწველობის საწარმოები. 1992 წლიდან აღინიშნება ქალაქის დღესასწაული ფაზისობა. 1995 წლიდან მოქცეულია სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარეში. 2005 წელს შეწყდა სატროლეიბუსო მიმოსვლა.
ფოთი საქართველოს ეკონომიკის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ცენტრია. ფოთის ნავსადგური შავი ზღვის აუზის ერთ-ერთი უდიდესი ნავსადგურია. იგი მდებარეობს ტრასეკას კორიდორზე და წარმოადგენს კავკასიის სატრანზიტო, სატრანსპორტო ქსელის უდიდეს სეგმენტს. ფოთს ევროპა-აზიის კორიდორში მნიშვნელოვანი ფუნქცია დაეკისრა. ფოთის პორტი უკავშირდება ილიჩევსკის (უკრაინა), ვარნისა (ბულგარეთი) და კავკაზის (რუსეთი) პორტებს პირდაპირი საბორნე სარკინიგზო ხაზით და ნოვოროსიისკს (რუსეთი), ბურგასსა (ბულგარეთი) და რიზეს (თურქეთი) პორტებს პირდაპირი საავტომობილო საბორნე გადასასვლელებით და უზრუნველყოფს დიდი მოცულობის ტვირთბრუნვას.
2008 წლიდან მოქმედებს ფოთის თავისუფალი ინდუსტრიული ზონა. რკინიგზის ცენტრალურ ხაზს ფოთი უკავშირდება ფოთი-სენაკის 40 კილომეტრიანი მონაკვეთით.
ქალაქ Fasso-ს დროშა პიეტრო ვესკონტეს პორტოლანიდან 1320/21 წ.ფოთის გერბის პროექტი 1858 წ.
ქალაქის დროშა წარმოადგენს ორად გაყოფილ ნაჭერს, მარცხნივ ყვითელ ფონზე არის ლურჯი ჯვარი, მარჯვნივ ლურჯ ფონზე გამოსახულია ოქროს საწმისი. პორტოლანზე, პიეტრო ვესკონტეს (1320/21 წ.,[20] მდინარე რიონის შესართავში დასახლებული პუნქტის Fasso (ფაზისი) გამოსახულია სამწვერა ყვითელი ალამი ლურჯი ჯვრის გამოსახულებით, ასე რომ დროშის მარცხენა მხარე სიმბოლიზურად გამოსახავს ფაზისის ისტორიულ მემკვიდრეობას თანამედროვე ფოთზე, რომელიც გაშენებულია მის ადგილას. მარჯვენა მხარე — ოქროს საწმისის გამოსახულებით, გვახსენებს ჩვენ მითს არგონავტებზე, რომლებმაც ჩაუშვეს ღუზა სანაპიროებს, სადაც ახლა ფოთი მდებარეობს.
ქალაქის თანამედროვე გერბის საფუძვლად აღებულია 1858 წლის ქალაქის გერბის პროექტი „ვერცხლისფერ მინდორზე ლაჟვარდისფერი ტალღოვანი სარტყელი, რის ქვევით ღია ჭიშკარიანი წითელი კოშკი მდებარეობს. ფარის თავისუფალ ნაწილში ქუთაისის გუბერნიის გერბია“. ფარი უნდა დაეგვირგვინებია ვერცხლის გვირგვინს, ფარის უკან უნდა განთავსებულიყო ღუზები, შეერთებული ალექსანდრეს ლენტებით. პროექტი ოფიციალურად არ იყო დამტკიცებული. გერბზე კოშკი სიმბოლიზირებდა ქალაქის ფარგლებში ერთ გადარჩენილ შუა საუკუნოვან შენობათაგანს. ოქროს საწმისი, სიმბოლიზირებს როგორც ზევით იყო აღნიშნული — მითს არგონავტებზე. ხოლო ღუზები აღნიშნავს - რომ ფოთი საპორტო ქალაქია.
1921 წელს, როდესაც ძუკუ ლოლუა დანიშნეს დასავლეთ საქართველოს გუნდების ინსტრუქტორად, მისი წარდგენით, ფოთის მომღერალ ქალ-ვაჟთა სახელმწიფო გუნდის ხელმძღვანელად დაინიშნა მიხეილ ხავთასი, რომელიც XX საუკუნის 40-იან წლებში სახელმწიფო ანსამბლის ხელმძღვანელიც იყო.
მიხეილ ხავთასის გუნდი
1972 წელს ქალაქში შეიქმნა ანსამბლი „ფაზისი“. XX ს-ის 70-80-იან წლებში მას ხელმძღვანელობდა ირაკლი (ბოჩიკა) ლოლუა (ძუკუ ლოლუას შვილი). სამხატვრო ხელმძღვანელი - გია ჯანელიძე, ხოლო ლოტბარი – იროდი ტიკარაძე. „ფაზისის“ მემკვიდრე არის ანსამბლი „ფოთი“ და „კოლხი ბიჭები“, რომელსაც ხელმძღვანელობს რესპუბლიკური, საერთაშორისო და საკავშირო ფესტივალების ლაურეატი, ღირსების ორდენის კავალერი, ლოტბარი - იროდი ტიკარაძე.
1980 წლიდან შეიქმნა ხალხური ცეკვის ანსამბლი „ნორჩი ფაზისელები“ - ახმედ ამბალიას ხელმძღვანელობით. საქალაქო კულტურის სახლთან გასული საუკუნის 80-90-იან წლებში ასევე ფუნქციონირებდა გოგონათა ფოლკლორული ტრიო.
2003 წელს ფოთში პირველად გაიმართა შავი ზღვის აუზის ქვეყნების ბავშთა ფოლკლორული ცეკვების პირველი საერთაშორისო ფესტივალი, რომელშიც მონაწილეობა მიიღო შავი ზღვის აუზის ქვეყნების შემოქმედებითმა კოლექტივებმა. ეს კონკურსი გახდა ტრადიციული და ტარდება 3 წელიწადში ერთხელ.
↑გამყრელიძე გ., „ქალაქი ფაზისის ადგილმდებარეობისა და დეფინაციის საკითხისათვის“ იბერია-კოლხეთი, საქართველოს ანტიკური პერიოდის არქეოლოგიურ გამოკვლევათა კრებული, 1,2003, ძიებანი, დამატებანი, IX, გვ. 172
↑საქართველოს ისტორიის ნარკვევები ტ. IV გვ. 655-658 — თბილისი, 1978
↑ჩხატარაიშვილი ქ., „გურიის სამთავროს პოლიტიკური ისტორიიდან“ // მაცნე, ტ. 4, თბილისი: საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, 1964. — გვ. 121-127, 141.
↑სოსელია ო., ფეოდალური საქართველოს პოლიტიკური დაშლის ისტორიიდან // მასალები საქართველოსა და კავკასიის ისტორიისათვის, ტ. XXX, თბილისი: საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, 1954. — გვ. 130.
↑რუკა ცნობილია მარიო სანუდო უფროსის წიგნიდან, რომლის ფურცლებზე ის ქრიასტიან მმართველებს მოუწოდებდა ჯვაროსნული ლაშქრობებისაკენ იერუსალიმის გასანთავისუფლებად.
Barry MannBarry Mann pada 1974Informasi latar belakangNama lahirBarry ImbermanLahir9 Februari 1939 (umur 85)Brooklyn, New York CityGenrePop, country pop, RockPekerjaanMusisi, penulis lagu, produserInstrumenPianoTahun aktif1958–sekarangArtis terkaitCynthia Weil, Carole King, Gerry Goffin, Carole Bayer Sager Barry Mann (nama lahir Barry Imberman; lahir 9 Februari 1939)[1] adalah seorang penulis lagu asal Amerika Serikat. Ia merupakan bagian dari kemitraan penulisan lagu sukses de...
National Hockey League team in Quebec This article is about the NHL hockey team. For the NHA hockey team, see Les Canadiens. For the women's hockey team, see Les Canadiennes de Montreal. For Canadien people of Montreal, see Canadien, Canadians, and Montrealer. Habs redirects here. For the early French settlers of Quebec, see Habitants. For other uses, see Habs (disambiguation). Montreal CanadiensCanadiens de Montréal 2023–24 Montreal Canadiens seasonConferenceEasternDivisionAtlanticFounded...
Disambiguazione – Lorenzetto rimanda qui. Se stai cercando altri significati, vedi Lorenzetto (disambigua). San Pietro all'ingresso del ponte di Castel Sant'Angelo a Roma Cristo e la donna sorpresa in adulterio, rilievo bronzeo, altare frontale, 62 x 210 cm, Roma, basilica di Santa Maria del Popolo. Lorenzo di Lodovico di Guglielmo, conosciuto come Lorenzo Lotti, detto Lorenzetto (Firenze, 23 giugno 1490 – Roma, 1541), è stato uno scultore, orafo e architetto italiano. Indice 1 ...
Faduhusi Daely Bupati Nias Barat ke-2PetahanaMulai menjabat 22 April 2016PresidenJoko WidodoGubernurTengku Erry NuradiEdy RahmayadiWakilKhenoki WaruwuPendahuluAdrianus Aroziduhu GulöPenggantiPetahana Informasi pribadiLahir25 November 1956 (umur 67) Onawaembo, Lahomi, Nias Barat, Sumatera UtaraSuami/istriInsani HalawaAnakEster Daely, Am.Kep. Surya Rh Daely, Skm Triagus M Daely, SS dr. Hetty Daely Yeremia DP Daely, S.E.Alma materSTKIP Riama MedanSunting kotak info • L ...
National association football team This article is about the men's team. For the women's team, see Saint Vincent and the Grenadines women's national football team. Saint Vincent and the GrenadinesNickname(s)Vincy HeatAssociationSaint Vincent and the Grenadines Football FederationConfederationCONCACAF (North America)Sub-confederationCFU (Caribbean)Head coachTheon Gordon (interim)CaptainCornelius StewartMost capsCornelius Stewart (68)Top scorerShandel Samuel (32)Home stadiumArnos Vale StadiumFI...
British comedy-drama television series The DuchessGenreComedy dramaCreated byKatherine RyanWritten byKatherine RyanDirected byToby MacDonaldStarring Katherine Ryan Rory Keenan Katy Byrne Steen Raskopoulos Michelle de Swarte Sophie Fletcher Doon Mackichan Music byOli JulianOpening themeWoman by Diana Gordon[a]Country of originUnited KingdomOriginal languageEnglishNo. of series1No. of episodes6ProductionExecutive producers Katherine Ryan Petra Fried Murray Ferguson Dave Becky Josh Liebe...
У этого термина существуют и другие значения, см. Лиссабонский договор (значения). Не следует путать с Лиссабонским протоколом. Лиссабонский договорTreaty of Lisbon amending the Treaty on European Union and the Treaty establishing the European Community Тип договора Поправки к предыдущим договорам Дата подготовки 7-8 �...
U.S. National Recreation Area surrounding San Francisco Bay Area This article is about the park with many sites in and around San Francisco and the Greater San Francisco Bay Area. For the urban park located entirely within San Francisco, see Golden Gate Park. Golden Gate National Recreation AreaIUCN category V (protected landscape/seascape)View of the Golden Gate from Lands EndGolden Gate NRAShow map of San FranciscoGolden Gate NRAShow map of San Francisco Bay AreaGolden Gate NRAShow map of C...
Glacial lake (former) in Phillips and Garfield Counties, MontanaLake MusselshellMap of Montana showing Lake Musselshell.Lake MusselshellLocationPetroleum, Phillips and Garfield Counties, MontanaCoordinates47°22′29″N 107°56′35″W / 47.374722°N 107.943056°W / 47.374722; -107.943056Lake typeGlacial lake (former)Primary inflowsLaurentide Ice SheetPrimary outflowsOver the divide to the Yellowstone River or along the face of the Ice sheet.Basin countriesUnite...
This is a list of former German colonies owned by states of Germany: Holy Roman Empire and German Confederation Brandenburg-Prussia Groß Friedrichsburg (in Ghana), 1683–1718 Arguin (in Mauritania), 1685–1721 Whydah (in present Bénin), c. 1700 (this Brandenburg 'colony' was just a minor point of support, a few dwellings at a site co-inhabited by British and Dutch) Saint Thomas. Leased by Brandenburg from the Danish West India Company, 1685–1720. Island of Crabs (Krabbeninsel in German...
烏克蘭總理Прем'єр-міністр України烏克蘭國徽現任杰尼斯·什米加尔自2020年3月4日任命者烏克蘭總統任期總統任命首任維托爾德·福金设立1991年11月后继职位無网站www.kmu.gov.ua/control/en/（英文） 乌克兰 乌克兰政府与政治系列条目 宪法 政府 总统 弗拉基米尔·泽连斯基 總統辦公室 国家安全与国防事务委员会 总统代表（英语：Representatives of the President of Ukraine） 总...
Medical university in Dnipro, Ukraine This article does not cite any sources. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Dnipro State Medical University – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (March 2012) (Learn how and when to remove this message) Dnipro State Medical UniversityДніпровський державний медичний універс...
Disused railway station in Northumberland on the Tyne Valley Line GilslandGeneral informationLocationGilsland, NorthumberlandEnglandCoordinates54°59′26″N 2°34′12″W / 54.9905°N 2.5699°W / 54.9905; -2.5699Grid referenceNY636663Platforms2Tracks2Other informationStatusDisusedHistoryOriginal companyNewcastle and Carlisle RailwayPre-groupingNorth Eastern RailwayPost-grouping London and North Eastern Railway British Rail (Eastern Region) Key dates19 July 1836Opene...
Highway in Rhode Island This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Rhode Island Route 138 – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (April 2018) (Learn how and when to remove this message) Route 138RI-138 highlighted in redRoute informationMaintained by RIDOT and RITBALength48.3 mi[1]&#...
Trần Huy NgạnChức vụGiám đốc Công an Tỉnh Hưng YênNhiệm kỳ – 15 tháng 12 năm 2014Vị tríHưng Yên Thông tin chungSinh1954 (69–70 tuổi)Đảng chính trị Đảng Cộng sản Việt NamBinh nghiệpPhục vụCông an nhân dân Việt NamCấp bậcThiếu tướng Trần Huy Ngạn (sinh 1954) là một Thiếu tướng Công an nhân dân Việt Nam, nguyên Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh uỷ, nguyên Giám đốc Công an T�...
Municipal unit in Gjirokastër, AlbaniaKrahësMunicipal unitKrahësCoordinates: 40°26′N 19°51′E / 40.433°N 19.850°E / 40.433; 19.850Country AlbaniaCountyGjirokastërMunicipalityMemaliajPopulation (2011) • Municipal unit2,554Time zoneUTC+1 (CET) • Summer (DST)UTC+2 (CEST) Krahës is a village in Gjirokastër County, southern Albania. It formerly functioned as a municipality, but at the 2015 local government reform, it became a s...
У этого термина существуют и другие значения, см. Александровский уезд. Александровский уезд Страна Российская империя Губерния Екатеринославская губерния Уездный город Александровск (Запорожье) История и география Дата образования 1805 Дата упразднения 1923 Площадь 10...
Artikel ini sebatang kara, artinya tidak ada artikel lain yang memiliki pranala balik ke halaman ini.Bantulah menambah pranala ke artikel ini dari artikel yang berhubungan atau coba peralatan pencari pranala.Tag ini diberikan pada Oktober 2022. Large Ultraviolet Optical Infrared Surveyor, dikenal sebagai LUVOIR (/ˈluːvɑːr/), adalah teleskop ruang angkasa gelombang multi-panjang konsep yang dikembangkan oleh NASA di bawah kepemimpinan dari Tim Definisi Sains dan Teknologi. Ini adalah salah...
.svg)
.jpg)
