Este artigo amosa letras cirílicas. Sen o soporte axeitado, o texto pode mostrar símbolos sen sentido, coma caixas, marcas e outros.
Belarús[1] (en belaruso: Беларусь, "Biełaruś", [bʲɛlaˈrusʲ] (AFI); en ruso: Белоруссия, "Belorussia"), oficialmente a República de Belarús[2], é un país sen saída ao mar de Europa Oriental. Limita ao norte con Letonia, ao norte e ao leste con Rusia, ao sur con Ucraína, ao leste con Polonia e ao leste e ao norte con Lituania. A súa capital é Minsk, e outras cidades de importancia son Brest, Hrodna, Homieĺ, Mahilioŭ e Viciebsk. Máis do 40% dos seus 207.600 km2 son bosques, e os sectores económicos de maior peso son as empresas de servizos e as empresas industriais.[3]
O Parlamento da República declarou a soberanía de Belarús o 27 de xullo de 1990, e trala caída da Unión Soviética, Belarús declarouse independente o 25 de agosto de 1991. Aliaksandr Lukašenka é presidente do país desde 1994. Durante a súa presidencia, Lukašenka continuou con políticas da era soviética, como a propiedade estatal da economía, a pesar das obxeccións dos gobernos occidentais. Segundo algunhas organizacións, as eleccións non son limpas, e os opositores políticos sofren forte represión.[7][8][9] Desde 2000, Belarús e Rusia asinaron un tratado para unha maior cooperación.
A maioría dos 9,5 millóns de habitantes de Belarús moran nas áreas urbanas próximas a Minsk ou nas capitais das outras rexións.[10] Máis do 80% da poboación son nativos belarusos, o resto compóñena minorías de rusos, polacos e ucraínos. Desde un referendo en 1995, o país ten dúas linguas oficiais, o belaruso e o ruso. A Constitución de Belarús non declara unha relixión oficial, aínda que a principal relixión no país é o cristianismo ortodoxo, mentres que a segunda máis popular, o catolicismo, ten un seguimento moito menor en comparación.
É un estado completamente chan (non supera os 300 m sobre o nivel do mar), dividido en tres zonas xeográficas ben diferenciadas: a do norte, poboada de lagos; a meseta boscosa central; e a parte sur, moi pantanosa e deshabitada, chamada pantanos de Prypett.
Etimoloxía
Belarús (en belaruso Bielaruś) significa literalmente Rutenia branca (Biel = Branco/a Rus -nome medieval que se daban os estados eslavos orientais xeralmente cun goberno monárquico que reunía a unha federación de "tribos"- ou Rusiya -Rusia-). Por este motivo ocasionalmente, especialmente cando se atopou baixo o dominio do tsarato ruso a rexión era chamada en español Rusia Branca. En canto á cualificación de "Branca" parece derivar da cor emblemática elixida para diferenciala do pobo dos rusos e dos ucraínos.
Ata 1991, o país denominouse de acordo coa forma en lingua rusa (Белоруссия, Belorússiya) mesmo na lingua propia do país, alternando alí coa local (Беларусь, Belarús), ambas as dúas relacionadas etimoloxicamente co nome medieval. Por esa razón, na meirande parte das linguas máis faladas do mundo o nome deste país baseouse tradicionamente no topónimo ruso: Byelorussia ou Belorussia en inglés, Biélorussie en francés, Bielorussia en italiano, Bielorrússia en portugués ou Bielorrusia en castelán. Noutras, como en alemán (Weißrussland), o topónimo é unha tradución crúa.
En 1991, canda a disolución da URSS e a independencia das repúblicas que a integraban, o Soviet Supremo da República Socialista Soviética de Belarús decretou que o nome do país había ser República de Belarús, tanto en belaruso coma en ruso (grafado Рэспубліка Беларусь, Respublika Bielaruś e Республика Беларусь, Respublika Belarus respectivamente). Dende entón, no eido diplomático, tódolos países empregan formas baseadas nesta forma oficial vernácula, incluída Rusia, sen prexuízo de que organismos reguladores dalgunhas linguas manteñan a vixencia das formas anteriores e mesmo as recomenden con base na tradición da propia lingua e rexeitando mudanzas ao abeiro de resolucións políticas.[11][12]
A actual poboación eslava de Belarús estableceuse aí entre os séculos VI e VIII. Os primeiros eslavos orientais entraron en contacto cos varengos ou varegos e estiveron organizados baixo Rus, notablemente no principado de Pólatsk, na actual Belarús do norte.
Para o século XIII, os principados de Belarús foron gravemente prexudicados pola invasión dos cruzados bálticos. Os territorios belarusos pertenceron na maioría ao novo Gran Ducado de Lituania. A cidade de Voruta, cuxa localización é aínda descoñecida, foi a primeira capital deste estado. Este ducado tamén incluíu un número de territorios do Rus e Samoxicia. Non houbo discriminación contra ningunha das nacións ou relixións nin ningunha tensión maior entre eles e o seu pobo, todos gobernados polas súas propias rexións. Lingua oficial do Gran Ducado de Lituania foi o antigo idioma báltico (chamado lituano e ruteno).
O Gran Ducado ocupaba gran parte de Europa do Leste desde o Mar Báltico ata o Mar Negro no século XV. Desde o 2 de febreiro de 1386, cando o Gran Duque lituano Jogaila foi coroado rei de Polonia, o Gran Ducado uniuse con Polonia nunha unión persoal baixo un monarca. En 1569, Polonia e o Gran Ducado fundíronse no estado da Mancomunidade Lituano-Polaca. Esta unión permaneceu unida ata a constitución (que foi a primeira en Europa e segunda no Mundo ) de maio de 1791, a cal aboliu todas as subdivisións dos estados e fundiuse no reino de Polonia. Con todo, o novo estado foi anexionado despois pola Rusia Imperial, Prusia e Austria por mor das Particións de Polonia de 1795.
Tras a Revolución Rusa de 1917, ao final da ocupación alemá durante a primeira guerra mundial, o 25 de marzo de 1918, os belarusos declararon a súa independencia por primeira vez, pero a República Popular Belarusa (Беларуская Народная Рэспубліка) durou pouco e non puido seguir sendo independente. Na Belarús actual a independencia da BNR non é considerada un feito de importancia, pero a oposición ao presidente Lukašenka celebra o 25 de marzo anualmente.
En 1919, foi declarada a RSS Belarusa, que en 1922 se converteu nun dos membros fundadores da URSS.
Na segunda guerra mundial, Belarús foi a primeira república soviética en ser ocupada pola Alemaña nazi entre 1941 e 1944. Logo da derrota alemá, contoulla entre os membros fundadores da ONU en 1945, ofrecendo representantes separados dos da URSS.
A súa proximidade con Moscova obrigou a Belarús a converterse en destino de millóns de refuxiados, desprazados pola durísima política de recolocación de poboacións durante o goberno de Iosif Stalin.
Tras 20 anos de padecementos económicos, Belarús conseguiu converterse dun país agrícola a un industrial e de posuír un 90% de campesiñado a ostentar a maioría da súa poboación ocupada na produción industrial.
Ata 1985, os seus representantes votaron solidariamente cos dos rusos no Partido Comunista Soviético, pero logo comezou a tomar camiños independentes.
Belarús declarou a independencia da URSS o 27 de xullo de 1990 e se fixo efectiva no ano seguinte tras a caída definitiva do sovietismo. A continuación, o país asinou un importante acordo de cooperación económica coas tamén ex repúblicas soviéticas de Casaquistán e Uzbekistán.
Logo, Belarús converteuse nunha república independente tanto de Rusia como da CEI. O seu primeiro presidente, Aliaksandr Lukašenka, viuse cercado por acusacións de violacións aos dereitos humanos, ao que se sumou unha grave crise económica en 1998. A oposición boicoteou as eleccións de 2000, pero Lukašenka conseguiu ser reelecto no ano seguinte.
Escudo da República Socialista Soviética de BelarúsBandeira da República Socialista Soviética de Belarús
Antigamente formaba unha das 15 Repúblicas Socialistas Soviéticas da URSS ata o ano 1991. Gozaba dun Soviet Supremo de 421 deputados, dos cales 319 eran belarusos, 69 rusos, 13 ucraínos, 4 polacos e 2 xudeus; deles, 292 eran membros do PCUS e 153 eran mulleres.
O 24 de agosto de 1991 proclamouse república independente, e o 17 de setembro tomou o nome de Belarús. Adoptou unha constitución democrática o 15 de marzo de 1994, pola que establecía a forma de goberno republicanapresidencialista cun parlamento de 360 deputados (reducidos en 1995 a 198). Actualmente posúe unha cámara alta composta por 64 curuis, dos cales 56 son elixidos polas asembleas rexionais e 8 polo presidente da nación. A cámara baixa ou de representantes conta con 110 deputados.
A lingua oficial é o belaruso, polo menos en teoría, pois o ruso é cooficial novamente desde 1995; é unha incógnita o papel oficial das outras linguas faladas no territorio (como o polaco).
O 14 de maio de 1995 un referendo outorgou poderes ao presidente Aliaksandr Lukašenka para disolver o parlamento e aumentar o grao de integración económica con Rusia. Un novo referendo, o 24 de novembro de 1996, permitía unha nova constitución que incrementaba aínda máis os poderes presidenciais.
Actualmente Belarús divídese en 6 rexións chamadas voblasts (vobłasć), que levan o nome das cidades que serven de centro administrativo. Cada un dos voblast ten un poder lexislativo provincial, chamado oblsovet (Consello do oblast), que é escolleito polos residentes de cada voblast, e un Poder Executivo Provincial, elixido o xefe polo Presidente. Os voblasts subdivídense en raións (distritos). Tal como os voblasts, cada raión ten a súa autoridade lexislativa propia (raisovet) que son escolleitos polos seus habitantes, e unha autoridade executiva nomeada por poderes executivos máis altos. Dende o 2002, hai seis voblasts, 118 raións, 102 cidades e 108 asentamentos urbanos.[13]
A capital Minsk é unha rexión especial.
A cidade de Minsk está dirixida por un comité executivo e ten unha carta da autonomía dada polo goberno nacional.[14]
A República de Belarús está situada ao leste do continente europeo, e rodeada por Rusia, Lituania, Letonia, Polonia e Ucraína. En concreto, atópase entre as latitudes 51° e 57° N, e as lonxitudes 23° e 33° L. A súa extensión de norte a sur é de 560 km, e de oeste a leste de 650 km.[15]
É un estado case completamente chairo: a súa máxima altura non chega a superar os 300 m.
O país divídese en tres rexións xeográficas ben diferenciadas: a do norte, poboada de lagos glacióxenos; a meseta boscosa central; e a parte meridional, moi pantanosa e completamente deshabitada chamada Pantanos de Prypett.
Existen en Belarús máis de 4000 lagos, pantanos e ríos que cobren o 20% da superficie do país.
O clima é moi diferente segundo se trate das rexións occidental ou oriental do país.
Ao oeste, na zona próxima ao Báltico, chove en abundancia e a temperatura é moderada. A zona leste, pola contra, é moi seca e padece grandes variacións de temperatura.
Belarús sofre dous grandes problemas ambientais: a contaminación química da terra polo exceso de pesticidas, e unha continua e elevada taxa de radioactividade produto do accidente sufrido en 1986 pola central nuclear de Chernobyl (Ucraína).
Evolución da poboación do país entre 1960 e 2010, en miles de habitantes.
Belarús é etnicamente homoxénea: está poboada principalmente por belarusos (83,7%), rusos (8,3%), polacos (3,1%), ucraínos (1,7%) e outros (3,2%) (2009)[17].
A maioría dos indicadores demográficos son similares aos doutros países europeos, tales como a taxa de crecemento da poboación e a taxa natural de crecemento negativa.
Nos últimos doce anos a Igrexa greco-católica de Belarús cuadruplicou o número das súas parroquias, ata un total de 432, agrupadas en catro dioceses. O 80% da poboación profesa esta crenza (200). Tamén hai adeptos á Igrexa Ortodoxa, é a súa maioría os rusos.
O 69,5% dos habitantes teñen entre 15 e 64 anos de idade (2005) e o analfabetismo é sumamente baixo: soamente o 0,4% en 2003.
O notable poeta belaruso Adam Mickiewicz, amigo de Frédéric Chopin e nacionalizado polaco, foi un dos principais líderes do movemento independentista polaco respecto de Rusia. Tamén podemos destacar a Yanka Kupala (Iván Dominikovich Lucevich) que foi o creador da lingua literaria belarusa.
A dieta típica dos belarusos inclúe o pan, as papas, o repolo e o porco. Os belarusos tamén tenden a comer pequenas porcións de comida na mañá aínda que se serven comidas moi abundantes ao xantar e cear. Algúns dos pratos máis amplamente servidos en Belarús inclúen a "kotleta po krestyansky", unha mestura de costela de porco servida en salsa de champiñóns; unha sopa chamada "shtchi" que inclúe chucrut, patacas e cebola frita; e o "kalachi". Aos invitados estranxeiros, sérvenlles pan de centeo cun chisco de sal nun lado e élles ofrecido nun pano tradicional, chamado "rushnik".
.svg)
.svg&lang=gl)
.svg)
.svg){kind=small}
