Antzinako Egipto Dinastiak eta faraoiak

Aro aurredinastikoa

Aro protodinastikoa

Aro Goiztiarra

I.a - II.a

Inperio Zaharra

III.a IV.a V.a VI.a

Tarteko Lehen Aroa

VII.a VIII.a IX.a X.a XI.a

Inperio Ertaina

XI.a XII.a

Tarteko Bigarren Aroa

XIII.a XIV.a XV.a XVI.a XVII.a

Inperio Berria

XVIII.a XIX.a XX.a

Tarteko Hirugarren Aroa

XXI.a XXII.a XXIII.a XXIV.a XXV.a

Aro Berantiarra

XXVI.a XXVII.a XXVIII.a XXIX.a XXX.a XXXI.a

Aro Helenistikoa

Mazedoniarra . Ptolomeotarra

Erromatar Aroa

Egiptoko I. dinastia, Egiptoko II. dinastiarekin batera, Egiptoko Aro Dinastiko Goiztiarra edo Aro Tinistarraren zati da, bere jatorria, Tinisen baitu (Tis egiptoeraz), Abidosetik gertu dagoen hiria, Goi Egipton.

Aro honek, Naqada IIId deritzon garaiaren amaierarekin bat egiten du (Samaniarraren amaiera), eta K.a. 3100etik K.a. 2900 arte irauten du, gutxi gora-behera, kronologia hau, iturri bibliografikoetan aldatu egiten delarik hartutako datazio metodoen arabera.

Lehen faraoiek, Goi eta Behe Egiptoren bateratzea sendotzen dute euren boterepean, Antzinako Egipto faraoitarraren Historia, eta, beraz, Egiptoko I. dinastia abiaraziz. Bateratzea gorabehera, administratiboki, tokiko estatuak mantendu ziren, beranduago nomoak izango zirenen jatorria: Egiptoko III. dinastiaren aurrekoak dira Goi Egiptoko 16 nomo eta Behe Egiptoko beste 10.

• Datazioa Jürgen von Beckerathen arabera, Narmer izan ezik.

• Narmer, Menes Tisekoa Manetonen arabera, Egiptoren bateratzailea eta Egiptoko I. dinastiako lehen faraoia izan zen. I. dinastia zein II.a, tinistar deituak dira, dinastia hauetako faraoiak, jatorriz Tinis hirikoak baitziren, Goi Egipton. Narmerren erregealdia, zehaztasun handirik gabe, K.a. 3100ean data daiteke. Ondorengo egiptoar tradizioak, faraoi honi, Menfis hiriaren fundazioa eta, hiri honetan, Ptah jainkoaren tenplua eraiki izana ematen dio. Ehizaldi batean jasan zituen zauriengatik hil zen.

• Aha da bere ondorengoa, Iti deitua Abidoseko Errege Zerrendan, eta Manetonek Atotis deitua. Bere izenak, "gerlaria" esan nahi du. Nubiarren aurka borrokatu zuen eta tenplu bat eraiki zuen Neit jainkosaren omenez Saisen, berriki erantsitako Behe Egipton. Hilobi bat du Abidosen eta zenotafio bat Saqqaran (Emeryk, Menes edo Narmerrekin identifikatzen du).

• Dyer da hirugarrena, Aharen oinordekoa. Sinain eta Nubian borrokatu zuen, Niloren bigarren urjauziraino iritsiz, ondoren Buheneko gotorlekua izango zenetik gertu aurkitutako grabatu batek adierazten duen bezala. Litekeena da libiarren aurkako kanpaina bat zuzendu izana. Bere ezkontidea Merytneit izan zen, honi buruz, bere hilobia ezagutzen delarik. Dyerren hilobia, Abidosen aurkitu zen, hirurehun morroi baino gehiagorekin batera lurperatua, ustez, erailak, beste bizitzan ere zerbitza zezaten.

• Meritneit, Dyerren ezkontidea eta emaztea da laugarrena, tronura, Dyer hil ondoren iritsi zena. Litekeena da Egiptoko lehen emakumezko gobernaria izatea, Dyetekin batera elkargobernaria izanez. Garai honetako erregeen artean ohikoa zen bezala, hilobi bat eta zenotafio bat izan zituen, Abidosen eta Saqqaran. Biak, errege mailakoak dira bere tamaina eta egituragatik. Egiptologo batzuk adierazi dutenaren arabera, Dyet edo Den faraoiekin elkargobernaria izan zen erregina bat izan liteke (Edwars), Den faraoia oraindik adin txikikoa zen bitartean. Izenak, "Neiten maitea" esan nahi du, Neit, Behe Egiptoko jainkosa bat zelarik, Egiptok, hamarkada gutxi batzuetan, bere bi lurralde nagusien artean lortu zuen elkartze maila erakusten duena.

• Den (edo Udimu), datu gehien dauden faraoia da. Bere Nebty izena (titulaturetako bat zena), Semti izan zen, eta Heseptirekin identifikatu da Abidoseko Errege Zerrendan eta Usaphaidosekin Manetonen kroniketan. Errege honek, Sinairako kanpaina ugari antolatu zituen, beduino nomadek jada esplotatzen zituzten malakita meatzeak defendatzeko. Bere erregealdian, Heb Sed izeneko jaia ospatu zen, honek, gutxienez hogeitamar urteko erregealdia izan zuela pentsarazten duelarik, oso kontuan hartu beharreko adina, garai arteko bizi itxaropena kontutan hartuz gero. Datu honek, errege, oso gazterik bihurtu zela pentsarazten du, eta bere amak erregeorde bezala gobernatu zuela dioen hipotesia sendotzen du. Bere errgegealdian, abere errolda bat egin zen. Erregeak, hipopotamo bat ehizatu zuen, eta Herishef lakua bisitatu zuen Herakleopolisen. Bere erregealdian, Hemaka izeneko goi funtzionario bat agertzen da, honen funtzioak, aurreko garaietako bisir edo chatyen antzerakoak zirenak. Abidoseko hilobia, nahiko txikia da, eta, inguruan, mirabeen beste 130 hilobi ditu. Iparraldeko hilobia, sekula ez da sakon ikertu, eta Hemakari zein faraoiari berari ematen zaio.

• Adyib, Merbapen deitua Abidoseko Errege Zerrendan eta Miebidos Manetonek, Saqqarako Errege Zerrendan agertzen den lehen erregea da, bere izena, bere ondorengoak partzialki ezabatu zuen arren, honek, gatazka dinastikoen garai bat zela iradokitzen duelarik. Datu hau, dirudienez, Abidoseko bere hilobiaren tamaina txikiak berresten du. Saqqarako hilobiak, arkitektura elementu eboluzionatuagoak ditu, eraikuntza tekniken aurrerapena isladatuz.

• Semerkhet, Adyiben oinordekoa, ez da oso ezaguna. Heb Sed bat ospatu zuen. Bere hilobia, Abidosen dago, baina ez da Saqqarako bere zenotafioa aurkitu.

• Qaa, dinastia honetako azken faraoia izan zen, Kebeh deitua Abidoseko Errege Zerrendan, Bienekes Manetonentzat, faraoi honi buruz gutxi ezagutzen delarik. Bere hilobia Abidosen dago, eta, bere zenotafioa, Saqqaran.

Kultura konplexu baten lehen zantzuak, Nilo ibaian zehar eta ibai honen deltan hiri txikien agerpenarekin agertzen hasten dira.

Harreman kultural, komertzial edo dominaziokoak errazteko:

• Hieroglifo idazkera garatzen hasten da.
  • Lehen anatomia tratatua idazten da, Manetonek, tratatu honen egiletza, Atotis edo Aha faraoiari ematen diolarik.
  • Errege Zerrendak erregistratzen hasten da.
• Ezagutzen den lehen Heb Seda ospatzen da.
• Lurperaketa erritualak antolatzen dituzte Abidos eta Saqqarako errege nekropolietan
• Arkitekturaren garapen handia dago, adobez egina, Hierakonpolis, Abidos eta Saqqaran

• Antzinako Egipton, lurra, errege-jainko haragituaren jabetzakoa da, orotara, ekoizpen unitatetzat hartua, berau lantzen duen pertsonalarekin, eraikinekin, tresnekin eta abereekin batera. Ekoizpen unitate hauek, arlo zentralizatuen barnean administratzen dira, hutak (gotorlekuak), edo hiriak (niut), zuzenean administrazio zentralaren mende egon daitezkeenak edo instituzioei eman daitezkeenak (tenpluak, errege hil instituzioak), edo baita funtzionarioei ere, Estatuaren zerbitzura betetako karguen ordain bezala.
• Jabetza pribatua, hasiera batean behintzat, ez da existitzen, baina, karguan oinordetzaren bidez, eta, batez ere, hil hornikuntzen bidez, ez dago zalantzarik laster asko, familia handiek arlo garrantzitsuak monopolizatu zituztela. Hauek, administrazioaren begiradapean geratzen dira, igortze kasuan, eta pertsonalak izaten jarraitzen dute, erabat higiezinak diren ondasunen kasuan gertatzen ez dena (egoitza salmenta kontratuak).
• Nekazaritza ekonomia, K.a. III. milurtekotik aurrera agertzen da. Nekazaritza bere mende dagoen instituzioak adostutako kuota sistema batekin funtzionatzen du, soberakina eros daitekeelarik, eta, orduan, kontsumorako eta elkartrukerako balio dezakeelarik. Sistema honek, abeltzaintza, artisautza eta arrantzarentzako ere funtzionatzen du. Artisautzaren kasuan, funtzionarioentzat eta instituzio ezberdinen artean bezala, Estatuak, berbanatze soldatak aplikatzen ditu.
• Faraoien Egiptok txanpona sekula ezagutu ez badu, laster, prezioak, txanpon patroi baten arabera balioztatu ahal izan ziren (kobrea, zilarra, urrea).
• Haranaren emankortasunak, aberastasunak eta K.a. III. milurtekoaren hasieran garatutako ekoizpenen dibertsitateak, sistema honekin, iraute ekonomia bat eta berbanatze zehatz bat eratzea ahalbidetu zuen, non eskasiak eta goseak, oso ez ohikoak izaten jarraitzen duten.
• Kanpo elkartruke guztiak, Estatuaren monopolioa dira. Lehengaien hornikuntza (harribitxiak, kobrea, urrea, zura), meatokietan, (Sinai, Arabiar mendiak, Nubia) denbora baterako esplotazio espedizioen bidez egiten da, edo urrunagoko tokietara (Ekialde Hurbila eta Ertaina) eginiko merkataritza espedizioen bidez. K.a. III. milurtearen hasierako hilobietan, bereziki I. dinastiaren lehen zatian, siriar-palestinar zeramikaren ugaritasunak (Antzinako Brontze Aroa II), kontaktuen intentsitatea frogatzen du. Nazioarteko elkartruke hauentzat, egiptoar urreak, ziuraski, funtsezko papera izan zuen.

Dreyerrek, Abidoseko Umm el-Qaabeko errege hilerrian (1985-95), honako hauen izenak zituzten zigilu markak aurkitu zituen:

• (Narmer, Aha, Dyer, Uadye, Den, Adyib, Semerkhet eta Qaa) eta
• (Narmer, Aha, Dyer, Uadye, Den eta Merytneit), ordena horretan, dinastia honen oinordekotza ordena berretsiz.

Honako egiptologo hauek estimatutako kronologia:

Lehen faraoia:

• Narmer (Menes)
  • K.a. 3150-K.a. 3125 (Grimal)
• Aha
  • K.a. 3007-K.a. 2975 (von Beckerath)
  • K.a. 3000-K.a. 2980 (Schneider)

Azken faraoia:

• Qaa
  • K.a. 2870-K.a. 2850 (Krauss)
  • K.a. 2960-K.a. 2926 (Grimal)
  • K.a. 2853-K.a. 2828 (von Beckerath)
  • K.a. 2818-K.a. 2793 (Malek)

Gehiengoaren iritziz, lehen faraoia eta Egipto bateratu zuena, Horus Narmer izan zela da (ondoren Meni deitua Abidoseko Errege Zerrendan eta Turineko Errege Kanonean, Menes Manetonek eta Men edo Min Herodotok). Hipotesi hau, H. Frankfort, Emery eta Gredseloff bezalako espezialistek defendatzen dute.

Beste hipotesi bat, lehena, Menes izango litzatekeela da, ondoren Horus Aha deitua. Hau, H. Mullerrek defendatzen du, Abidoseko Taulatxoak interpretatuz.

Beste teoria batek, bata bestearen atzean, Narmer, Menes, Aha eta Dyerrek gobernatu zutela dio. Drioton eta Vandierrek defendatzen dute.

Beste hipotesi batek, lehen faraoia Aha izan zela dio. Von Beckerath eta Schneiderrek defendatzen dute, herrialdearen bateratzailetzat hartuz.

Egiptoar estatuaren eraketa, eztabaidagai da. Emaitza bezala egiptoar estatua bateratzea eman zuten faktore, arrazoi eta prozesu ezberdinak azaltzen saiatzen diren zenbait teoria daude:

Jatorri baketsu bat defendatzen dutenak, merkataritza harremanetan oinarrituak: Trigger, Wildung eta Köhler

Gerra, inbasioa eta beste gatazka batzuen bidez: Kaiser, Helck eta von der Way

Elkarren artean elkarreragiten duten zenbait faktoreren uztarketa: Hoffman, Kemp eta Bard

• (Gaztelaniaz)Genealogia, Erregeak eta Erresumak, Egiptoko I. Dinastia