Zonguldak

Bu sayfa Zonguldak ilinin şehir merkezini anlatmaktadır. İl için Zonguldak (il) sayfasına bakınız.
Zonguldak
Şehir
Siyasi haritası
Siyasi haritası
ÜlkeTürkiye
BölgeKaradeniz Bölgesi
İlZonguldak
İdare
 • Belediye başkanıTahsin Erdem (CHP)
Yüzölçümü
 • Toplam272 km²
Rakım13 m
Nüfus
 (2023)
 • Toplam117.360
 • Yoğunluk431/km²
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu
67980
Alan kodu0372
Plaka kodu67
Resmî site
www.zonguldak.bel.tr
30 Eylül 1926 tarihli Servet-i Fünun dergisinde Zonguldak

Zonguldak, Zonguldak ilinin merkezi olan şehirdir. Karadeniz kıyısında bulunur ve limanıyla Türkiye'nin Karadeniz ülkeleriyle olan deniz ticaretinde önemli bir yere sahiptir. Ayrıca Türkiye'nin en zengin taşkömürü madenlerini barındırır.

İsim

1519 yılına ait Osmanlı tahrir defterinde "Songuldayık" adıyla geçmektedir.[1]

Tarihçe

Bölgede çeşitli zaman aralıklarında tarih yazarlarının ve arkeolojik yüzey incelemelerinin sonucundaki ortak görüş Zonguldak, Bartın, Kastamonu illerini kapsayan bölgenin tarih öncesi adının Paflagonya olduğudur. 2010 yılında Zonguldak Filyos ve Paflagonya kentlerini araştırma yapan belgesel yönetmeni Tekin Gün notları arasında tarihi izlerinin 4 bin yıl öncesine kadar giden Karadeniz Ereğli ve çevresinden söz eden en eski kaynak, Homeros'un İlyada'sıdır, (iliada). Homeros, Troya Savaşları'na (i.ö.1200'ler) katılan Paflagonyalıların (Pafhlagonia) bir bölümünün Pathenios (Bartın) Çayı çevresinde Sesamos (Amasra), Kromna (Kurucaşile), Parthenios gibi kentler kurduklarını anlatmaktadır.[2] Ayrıca Zonguldak Filyos'ta Tieion Antik Kent kalıntıları bir Milet yerleşiminin antik temelleri üzerine inşa edildiğini işaret etmekte olduğu sanılmaktadır.[3] Arkeolojik kanıtlara göre MÖ 2500'lere uzanan bir geçmişi bulunan bölgeye ilk yerleşenler Hattiler, daha sonra ise Hititler olmuştur. Yörenin ilk sakinleri Frig boylarından oluşan Bitinler, Mariandin ve Migdon adlı göç topluluklarıdır. MÖ 7. yüzyılda başlayan Batı Anadolu'dan Karadeniz'e Yunan kolonizasyonu sürecinde yörede de ticaret amaçlı limanlar kurulmuştur. MÖ 334'e kadar Perslerin egemenliğinde kalan bölge, Büyük İskender'in Anadolu seferinin ardından kısa bir süre için Makedonyalı subaylarca yönetilmiştir. Pers şatrapı Mithridatis'in yöre halkının desteğiyle Batı Karadeniz bölgesinde kurduğu Pontus Devleti'nin parçası olan Zonguldak, Roma İmparatorluğu'nun bu devleti MS 1. yüzyılda yıkmasına dek sürmüş, Roma'nın ikiye bölünmesinin ardından sonra da Doğu Roma toprağı olmuştur. Zonguldak Ereğli bölgesi Hristiyanlığın ilk yayıldığı yerlerden biri olma özelliği kazanmış, bu dönemde İsa'nın havarilerinden Adreas bugün de görülebilen Kutsal İbadet Mağaraları'nda ilk ayinleri düzenlemiştir.

Yöreye Anadolu Selçuklu ordusu 1084 yılında gelmiş ve yöreyi fethetmiştir. Daha sonra ise yöreyi Cenevizliler ele geçirmiştir, beylikler döneminde ise Candaroğulları bölgede hakimiyet kurmuştur. 1460 yılında Fatih Sultan Mehmet’in Amasra’yı almasıyla birlikte Zonguldak ve çevresi tamamen Osmanlıların eline geçmiştir.

II. Mahmut döneminde, 1829 yılında bölgede ilk kömür bulunmuştur. 1848'de ise ilk kömür ocakları açılmıştır. Bu ocakları Belçikalı ve Fransız şirketler işletmiştir.

Zonguldak limanı I. Dünya Savaşı'nda Sarıkamış'a gidecek malzemelere ev sahipliği yapmış, Türk Kurtuluş Savaşı'nda ise SSCB ile ilişkilerde önemli bir rol oynamıştır.

I. Dünya Savaşı'ndan sonra 1919 yılında Fransız şirketlerinin haklarını korumak bahanesiyle Fransız askerleri önce Zonguldak’ı, ardından da Karadeniz Ereğli’yi işgal etmiştir; ancak Zonguldak ve çevresindeki Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerine bağlı güçlerin karşı koymasıyla tehlikeye düşmüşler ve 21 Haziran 1920'de de bölgeyi terk etmişlerdir.

Jeomorfolojik ve çevresel bilgiler

Zonguldak, Batı Karadeniz Bölgesi'nde, Karadeniz’e batı ve kuzeyden kıyısı olan bir ildir. 3.481 km2'lik yüz ölçümüyle Türkiye topraklarının binde altısını kaplar. Karadeniz kıyılarından başlayan il toprakları, kuzeyden Karadeniz, kuzeydoğudan Bartın, doğudan ve güneydoğudan Karabük, güneyden Bolu, batıdan ve güneybatıdan Düzce illeriyle çevrilidir. Zonguldak il merkezi kuzeydoğudan Kilimli ve güneybatıdan Kozlu ilçeleri sınırları ile sınırlandırılmıştır. Çalışma alanında topoğrafik eğim %5-10 arasında değişmektedir. Genel olarak çalışma alanı hemen hemen yılın bütün aylarında yağış altındadır. Karadeniz ikliminin tipik göstergesi olan bu durumun yer altı su seviyesini önemli ölçüde etkilediği açıktır.

Nüfus

Yıl Toplam Şehir Kır
1927[4] 45.258 11.947 33.311
1935[5] 68.002 20.603 47.399
1940[6] 75.366 27.972 47.394
1945[7] 79.296 32.978 46.318
1950[8] 86.874 35.722 51.152
1955[9] 110.468 47.589 62.879
1960[10] 132.178 54.010 78.168
1965[11] 148.041 55.404 92.637
1970[12] 173.217 77.135 96.082
1975[13] 194.700 90.221 104.479
1980[14] 231.580 109.044 122.536
1985[15] 250.164 117.879 132.285
1990[16] 249.610 116.725 132.885
2000[17] 218.422 104.276 114.146
2007[18] 215.922 107.354 108.568
2008[19] 213.992 105.979 108.013
2009[20] 216.481 108.792 107.689
2010[21] 215.565 109.081 106.484
2011[22] 215.407 110.043 105.364
2012[23] 213.544 109.080 104.464
2013[24][a] 125.914 107.783 18.131
2014[25] 126.864 108.213 18.651
2015[26] 126.281 108.074 18.207
2016[26] 126.404 108.180 18.224
2017[26] 126.303 108.424 17.879
2018[26] 125.339 105.529 19.810
2019[26] 123.997 105.494 18.503
2020[26] 121.157 103.417 17.740
2023[26] 117.360 99.712 17.648

Belediye başkanları

Ana madde: Zonguldak belediye başkanları listesi

Sanayi

Bölgedeki önemli sanayii tesislerinin başında Türkiye Taşkömürü Kurumu yer almaktadır.

1830-1848 yılları arasındaki arama ve işletmecilik faaliyetleri hakkında çok ayrıntılı bilgi olmamakla birlikte; 1843 yılına ait resmi belgelerde, Ereğli ve Amasra'da üretilen vapur kömürünün İstanbul'da pazarlamasından ve gerekli düzenlemelerin yapılmasından sonra devlet hazinesine sağlayacağı katkıdan söz edilmektedir. 1848'de yapılan inceleme ve düzenlemelerle, Ereğli ve Amasra arasında taşkömürü bulunan yerler saptanarak havza sınırları ilk kez tanımlanmıştır.

Filyos Vadisi Projesi

İlk olarak Osmanlı padişahı II. Abdülhamid döneminde dile getirilen Filyos Vadisi'nde demirçelik fabrikaları ve liman projelerini içeren ve Batı Karadeniz Bölgesi'nin kurtuluşu olarak lanse edilen Filyos Vadisi Projesi için müracaat eden 21 firmaya yer tahsisleri 2008 yılının Mart ayının ilk haftasında yapılmış ve projenin hayata geçirilmesi için gerekli çalışmalara başlanmıştır.

Taşkömürünü işleten kurumlar

  • Hazine-i Hassa (Evkaf Nezareti) Yönetimi (1848-1854)
  • İngiliz (Galatalı Sarraflar) Kömür Kumpanyası İşletmeciliği (1849-1854)
  • Kırım Savaşı (Geçici İngiliz) Yönetimi (1854-1856)
  • Hazine-i Hassa (Evkaf Nezareti) Yönetimi (1856-1861)
  • Emanet İdare İşletmeciliği (1856-1859)
  • Zafiropulos İşletmeciliği (1859-1860)
  • İngiliz Kömür Kumpanyası İşletmeciliği (1860-1861)
  • Hazine-i Hassa (Evkaf Nezareti) Yönetimi (1861-1865)
  • Bahriye Nezareti Yönetimi (1865-1908)
  • Tersane İdaresi İşletmeciliği (1865-1882)
  • Yerli-Yabancı Sermaye Şirketleri İşletmeciliği (1882-1940)
  • Nafia Nezareti Yönetimi (1908-1909)
  • Orman ve Maadin Ticaret ve Ziraat Nezareti Yönetimi (1909-1920)
  • Dünya Ve Ulusal Kurtuluş Savaşı Dönemi (1914-1922)
  • İktisat Vekaleti Yönetimi (1920-1940)
  • İş Bankası İşletmeciliği (1926-1940)
  • Etibank ve EKİ İşletmeciliği (1937-1940)
  • Etibank ve EKİ Yönetimi (1940-1957)
  • TKİ Yönetimi (1957-1984)
  • Türkiye Taşkömürü Kurumu Yönetimi (1984-)

Bölgenin diğer başlıca sanayi alanları tarım ve hayvancılık, enerji, taş ve toprağa dayalı ürünler olarak sıralanabilir.

Müzeler

İlçelerin mesafeleri

Mesafeler (km.) Zonguldak
Merkez 		Alaplı Çaycuma Devrek Karadeniz
Ereğli 		Kilimli Kozlu Gökçebey
Zonguldak Merkez 0 km. 58.7 km. 34.4 km.
35.1 km.
47 km. 		44.9 km.
56 km. 		51.8 km. 8.4 km. 6.8 km.
6.9 km.
7.2 km. 		12
Alaplı 58.7 km. 0 km. 106 km.
106 km.
112 km. 		72.1 km.
75 km.
115 km. 		14.3 km.
14.2 km. 		66.9 km. 55.3 km.
Çaycuma 34.4 km.
35.1 km.
47 km. 		106 km.
106 km.
112 km. 		0 km. 31.7 km. 74 km.
80.1 km.
98.8 km. 		40.4 km.
46.9 km.
53 km. 		53.8 km.
60.8 km.
Devrek 44.9 km.
56 km. 		72.1 km.
75 km.
115 km. 		31.7 km. 0 km. 48.9 km.
51.1 km.
66 km. 		50.9 km.
62 km.
76.1 km. 		62.7 km.
Karadeniz Ereğli 51.8 km. 14.3 km.
14.2 km. 		74 km.
80.1 km.
98.8 km. 		48.9 km.
51.1 km.
66 km. 		0 km. 59.9 km. 35.4 km.
38.3 km.
47.9 km.
Kilimli 8.4 km. 66.9 km. 40.4 km.
46.9 km.
53 km. 		50.9 km.
62 km.
76.1 km. 		59.9 km. 0 km. 15 km.
Kozlu 6.8 km.
6.9 km.
7.2 km. 		55.3 km. 53.8 km.
60.8 km. 		62.7 km. 35.4 km.
38.3 km.
47.9 km. 		15 km. 0 km.
Gökçebey 45 km.

Kardeş Şehirler

Notlar

  1. ^ Kilimli ve Kozlu ilçelerinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça

  1. ^ Nişanyan Yer Adları Sözlüğü - Zonguldak 19 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (bkz. sayfada: il - Zonguldak Merkez)
  2. ^ "Paflagonya". Araştırma yazısı:Yönetmen Tekin Gün. Mootol,Kültür Sanat- Haziran 2010. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "Tieion Antik Kent / Miletos Kolonileri". Araştırma yazısı.Yönetmen Tekin Gün. Mootol,Kültür Sanat-Haziran 2010. 26 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  5. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  6. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  7. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  8. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  9. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  10. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  11. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  12. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  24. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  25. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  26. ^ a b c d e f g
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Merkez Nüfusu - Zonguldak". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Zonguldak Merkez Nüfusu". nufusune.com. 
  27. ^ "Bir kardeş kentte Zonguldak'a". 27 Ekim 2011. 18 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2023. 
  28. ^ a b "Zonguldak, Alman ve Yunan 2 Şehir ile Kardeş Şehir Oldu". Haberler.com 6 Ekim 2013. 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2013. 
  29. ^ "Zonguldak-Kahramanmaraş ile kardeş şehir oldu". 17 Mart 2023. 11 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2023. 

Dış bağlantılar