Rize

Bu sayfa Rize ilinin şehir merkezini anlatmaktadır. İl için Rize (il) sayfasına bakınız.
Rize
Şehir
Rize manzarası
Fırtına Deresi
Şeyh Camii
Çat, Çamlıhemşin
Rize'nin Türkiye'deki konumu
Rize'nin Türkiye'deki konumu
Türkiye üzerinde Rize
Rize
Rize
Avrupa üzerinde Rize
Rize
Rize
Rize (Avrupa)
Asya üzerinde Rize
Rize
Rize
Rize (Asya)
Dünya üzerinde Rize
Rize
Rize
Rize (Dünya)
ÜlkeTürkiye
BölgeKaradeniz Bölgesi
İlRize
İdare
 • Belediye başkanıRahmi Metin (AK Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam3920 km²
Rakım6 m
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu
53100
Alan kodu0464
Plaka kodu53
Resmî site
Rize Belediyesi

Rize (Antik Yunanca: Ριζαίον, "Rizeon"; Romeika: Ριζούντα, "Rizunda"; Lazca: რიზინი, "Rizini"), Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Karadeniz bölümünde yer alan Rize ilinin merkezidir. Tarihi Pontus bölgesinin doğusunda kalan Rize, Osmanlı döneminde Lazistan Sancağı'nda yer almıştır. Günümüzde Türkiye'ye bağlıdır.

Doğuda Çayeli ve Güneysu ile, güneyde İkizdere, batıda Derepazarı ve Kalkandere, kuzeyde Karadeniz ile çevrilidir. Şehrin nüfusu 2009 yılına göre 96.503'tir. 1927'de 14.000 olan nüfusu 1990'da 52.743'e, 2000'de 78.144'e, 2007'de 94.800'e çıkmıştır.

1900'lü yıllarda Rize, Osman Nuri Eyüboğlu'nun hazırladığı kartpostal

Etimoloji

Antik Çağ yazılı kaynaklarında Rhizus (Ριζοῦς) olarak anılan Rize adının Yunanca "ριζα" (riza) isminden geldiği sanılmakta olup anlamı "Dağ Eteği"dir. Bazı yazarlar kent adını yine Yunanca "pirinç" anlamına gelen rizi (ρύζι) ile "kök, temel, esas" anlamına gelen Riza (ῥίζα) kelimesiyle ilişkilendirmiş, hatta Lazca İrizeni "Düzlükler" kelimesi de önerilmiştir.[1] Şehrin Gürcüce adı: "რიზე", Lazca adı ise "Rizini"dir.

Nüfus

Yıl Toplam Şehir Kır
1927[2] 99.028 13.881 85.147
1935[3] 111.084 14.717 96.367
1940[4] 120.411 15.036 105.375
1945[5][a] 68.125 14.186 53.939
1950[6] 71.830 15.067 56.763
1955[7] 92.207 17.871 74.336
1960[8] 96.762 22.181 74.581
1965[9] 113.576 26.989 86.587
1970[10] 129.087 30.532 98.555
1975[11] 140.300 36.044 104.256
1980[12] 154.459 43.407 111.052
1985[13] 163.102 50.221 112.881
1990[14][b] 109.569 52.031 57.538
2000[15] 127.320 78.144 49.176
2007[16] 133.258 94.800 38.458
2008[17] 132.123 91.904 40.219
2009[18] 135.148 96.503 38.645
2010[19] 137.143 99.380 37.763
2011[20] 139.416 102.145 37.271
2012[21] 141.524 104.508 37.016
2013[22] 139.150 104.991 34.159
2014[23] 141.250 107.405 33.845
2015[24] 143.461 111.212 32.249
2016[24] 145.739 114.838 30.901
2017[24] 147.317 117.664 29.653
2018[24] 141.143 103.145 37.998
2019[24] 147.411 114.576 32.835
2020[24] 148.735 117.321 31.414

Yıl Merkez Nüfusu Erkek Nüfusu Kadın Nüfusu 2023 147.996 71.898 76.098 2022 152.056 74.296 77.760 2021 150.414 73.772 76.642 2020 148.735 72.945 75.790 2019 147.411 72.025 75.386 2018 141.143 68.673 72.470 2017 147.317 72.425 74.892 2016 145.739 71.698 74.041 2015 143.461 70.654 72.807 2014 141.250 69.435 71.815 2013 139.150 68.963 70.187 2012 141.524 70.246 71.278 2011 139.416 69.398 70.018 2010 137.143 67.911 69.232 2009 135.148 67.209 67.939 2008 132.123 65.454 66.669 2007 133.258 65.805 67.453

Tarih

1930'larda Rize'de din adamlarının katılımıyla gerçekleşmiş bir etkinlik. "Memleketin efendisi köylüler" sloganını taşıyan bir pankart görülüyor.

Eski dönemlerde burada Kolhisliler yaşamaktaydı.

Rize, 1204'te Trabzon İmparatorluğu'na bağlanmıştır. 1460-1462 yılları arasında Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilmiştir.

Spesifik olarak Rize'den bahseden kaynaklara 19. yüzyılda rastlanmaktadır. 18 ve daha sonraki yüzyıllarda yazılmış kaynaklarda Rize'de derebeylik yapmış Tuzcuoğulları ailesinden bahsetmektedir. II. Mahmud'a birkaç kez isyan eden bu aile, 1832'de Tuzcuoğlu İsyanı'nı başlatmıştır. Tuzcuoğulları'na vergi veremeyen köylüler, topraklarını Tuzcuoğulları'na devretmek ve onlar için çalışmak zorundaydı. Rize'deki bir saray bu aileye aftedilmektedir. Tuzcuoğulları ile rekabet halinde olan Trabzonlu Memişoğulları, Memişoğlu ayaklanmasını başlatmıştır. İki aile arasındaki kan davasında birçok üye öldükten sonra Tuzcuoğulları'nın başlıca aile üyeleri teslim olmuş ve Rusçuk-Varna gibi şehirlere sürülmüştür.[25]

Gezgin P. Minas Bijişkyan, bölgede portakal ve limon yetiştirildiğini yazmıştır.

Rize 19. yüzyılın ikinci yarısında Batum'un Ruslara bırakılmasının ardından, Trabzon Vilayetine bağlı Lazistan Sancağının merkezi olmuş, Cumhuriyet döneminde il merkezi olmuştur. I. Dünya Savaşı'nda yaklaşık iki yıl süren Rus işgalinin ardından özellikle çay ekiminin yaygınlaşması ile önemli bir gelişme göstermiştir.

Belediye başkanları

№ Belediye Başkanı Görev Başlangıcı Görev Bitişi Parti
1 Hakkı Mataracı 1923 1934 Cumhuriyet Halk Partisi
2 A. Mucip Kemalyeri 1934 1938
3 Şefik Aydın 1938 1939
4 Hasan Fehmi Biber 1939 1950
(2) A. Mucip Kemalyeri 1950 1952 Demokrat Parti
5 Ahmet Vardal 1952 1953
6 Ali Saip Güvelioğlu 1953 1953
7 Ethem Şevki Kepenek 1953 1954
8 İbrahim Şerifoğlu 1954 1955
9 Mustafa Ardal 1955 1956
10 Ali Karagöz 1956 1957
11 Ziya Çalışır 1957 1959
12 Ertuğrul Ünlüer 1959 1960
13 Adil Aktan 1960 1963 Askerî
14 Ekrem Orhon 1963 1968 Cumhuriyet Halk Partisi
1968 1972 Adalet Partisi
15 Ahmet Karaali 1972 1973
16 İsmail Ömeroğlu 1973 1977 Cumhuriyet Halk Partisi
17 Ömer Bayar 1977 1980
(14) Ekrem Orhon 1980 1983 Askerî
18 İsmet Kara 1983 1984
19 Bülent Koç 1984 1989 Anavatan Partisi
20 Memiş Ali Usta 1989 1994 Doğru Yol Partisi
21 Şevki Yılmaz 1994 1995 Refah Partisi
22 Hasan Uzun 1995 1996
23 Hızır Hop 1996 2004 Anavatan Partisi
24 Halil Bakırcı 28 Mart 2004 1 Nisan 2014 Adalet ve Kalkınma Partisi
15 Prof. Dr. Reşat Kasap 1 Nisan 2014 3 Nisan 2019
26 Rahmi Metin 3 Nisan 2019 Görevde

Kaynak:[26]

Rize ilinin merkezine bağlı belde ve belediyeler

Kendirli Beldesi

Rize Kendirli Beldesi Panoramik Görüntüsü

Karadeniz'in doğusunda Rize ilinin merkezine 27 km uzaklığında ve sahilden Trabzon-Rize il sınırlarında bulunan İyidere Deresi'nin denize döküldüğü yerden 9 km içeride yer alan Kendirli Beldesi, 1967 yılına kadar Kalkandere ilçesine bağlı idi ve 1967 yılında Refah Partisinden Ali Serdar belediye başkanlığıyla belde olmuş Rize Merkez ile bağlı kalmıştır. Ali Serdar 1967-1977 yılları arasında başkanlık yaptı.

Ardından başkanlığı yine Refah Partisi'nden Mehmet Fazlıoğlu 1977-1984 yılları arasında devam ettirdi. Belde, ilk olarak adını 1982 Anayasasına toplu şekilde “ret” oyu vermesiyle duyurmuştur. Daha sonrasında ise Refah, Fazilet ve Saadet Partisine verdiği destekle gündeme gelen Kendirli, 2009 yılında ilk kez bir başbakan tarafından ziyaret edildi.

Kendirli Beldesi halkının geçimi tamamen çaya bağlıdır. Belde insanı çay keserek ve sezon olarak çay fabrikalarına çalışarak geçimlerini sağlamaktadırlar.

Kendirli Beldesi'nin tarihi

Kendirli Merkez Camii ve Rumlardan kalma Tarihi 98 Yıllık minaresi

Kendirli Beldesi'nin fazla tarihi kaynağı bulunmamaktadır. Osmanlı Türkçesi eserlerin kaybolması, Rusların işgali, tekke ve zaviyelerin kapatılmasından sonra zamanla Kendirli Beldesi tarihini de kaybetmiştir. Buna öncülük yapan insanlarında beldedeki en yaşlılarından öğrenebildikleri en fazla üç kuşak öteye kadar olmuştur. Buna istinaden beldenin eski tarihinde medreseler beldesi olarak bilindiği rivayetler arasında. Beldedeki en eski tarihi eser Kendirli Merkez Camii minaresidir.

Rize ilinin Gözde beldesi Kendirli, cumhuriyetin ilanından önce Rumca Ğoloz adını taşıyan beldenin ismi civardaki dağlık ve engebeli arazi yapısına göre bulunduğu alanın düz bir yapıya sahip olması sebebiyle "Ğoloz" adını almıştır. Rumca düzlük anlamına gelmekte ve hâlen halk arasında ğoloz olarak da telaffuz edilmektedir. Cumhuriyetin ilanından sonra resmî olarak Ğoloz isminin değiştirilerek Kendirli isminin verilmesiyle o dönemlerde belde ve civarında kendir yetişimi yoğun olduğu sanılıyor. Kendirli ismini de yetiştiriciliği olan kendir den almış olabilirliği rivayetler arasındadır.

Kendirli Beldesi'nin coğrafi yapısı

Karadeniz'in doğusunda Rize ilinin merkezine 27 km uzaklığında ve sahilden Trabzon-Rize il sınırlarında bulunan İyidere Deresi'nin denize döküldüğü yerden 9 km içeride yer alan Kendirli Beldesi çok şirin bir yerleşim yeridir, Beldenin çevresindeki köylerde sırayla doğusunda Beştepe Köyü, kuzey de Esentepe Köyü, Kuzey batısında Maltepe Köyü, Batıda Kalecik Köyü, Güneyinde Dilsiz Dağı, Güney Batısında ise Geçitli Köyü bulunuyor. Bu köylere olan ulaşım çok kolaylıkla yapılmaktadır.

Toprağında fosfor, granit ile bozalt ve antrasit kayaların karışımıyla meydana gelmiştir. Beldenin bölgesinde tüm mevsimlerde yağış görülmektedir, iklimi (subtropikal) yağışlı iklimdir. Yazın en sıcaklığında bile kuraklık yaşanmamaktadır ve kışında don yaşanmamaktadır. Yıllık ortalama sıcaklığı +15 °C aralarındadır.

Kendirli Beldesi'nin etrafı dağlarla çevrili ortada düz bir alandadır ve her yönünden dağlardan gelen dere ve çaylar geçmektedir. Batısından Elma Deresi, doğusundaki dağlar arasından ise Çiyalar Deresi akmaktadır. Dağlarla çevrili bir alana sahip olduğundan diğer bölgelere göre mevsimleri ılıman geçmektedir.

Beldenin yerleşiminde dağınıklık yok toplu bir yerleşime sahiptir. Ağaç türleri ise Kızılağaç, orman gülü, kayın, yabani karayemiş, ceviz, meşe ve ladin. Beldenin genel olarak çay bahçelerine sahiptir. Beldenin ulaşım problemi yoktur. Elektrik Tellerinin bile 1980'li yıllarında toprak altından verilip çevre görüntü kirliliğine çözüm olmuştur.

Kendirli'ye İspandam'dan kuş bakışı

Beldenin girişinden uzanan İspandam asmalık mahallesi ve halaslar mahallesi arasında köyün içindeki en yüksek yerdir ve buradan beldenin her yeri kuş bakışı görünmekte ve manzarası eşsiz bir güzelliktedir.

Muradiye Beldesi

Çaykent Beldesi

Coğrafya

Bitki örtüsü

Ormanlar alçak kesimlerde kızılağaç, gürgen, kestane, ıhlamur, kayın, meşe gibi yayvan yapraklı ağaçlar ve yerli halkın komar adını verdiği orman gülünden oluşmaktadır. Daha yüksek kesimler ise, ladin ve köknar gibi iğne yapraklı ağaçlarla kaplıdır.

İklim

Kıyı kesiminde ılık ve çok yağışlı bir iklim hüküm sürmektedir. Rize ili, Türkiye'nin en çok yağış alan bölgesidir. Bu durum Rize'de sel baskını ve heyelanların görülme sıklığını da artırmaktadır.[27] Kış aylarında iç kesimlerde karasal iklim hüküm sürer.

Ekonomi

Rize ekonomisi çay sektörüne dayalıdır. 48 yaş çay işleme ve çay paketleme fabrikası ve 17.000 çalışanı ile sektöre yön veren kuruluş geçmişte olduğu gibi günümüzde de Çaykur'dur. Paketlenmiş çayda Çaykur'un pazar payı %65 özel sektörün payı %35'tir. Rize'de kivi üretimine de son yıllarda önem verilmeye başlanmıştır. Balıkçılığın payı ise günden güne azalmaktadır.

Folklor

Rize folkloru, yörede atma veya kesme türkü olarak adlandırılan maniler, atasözleri, deyimler ve bilmeceler bakımından çok zengindir. Halk oyunları açısından horon ve karşılama yöre olan Rize'de sahil kesiminde kemençe iç kesimlerde ise tulum oyunlara eşlik çalgısı olarak kullanılmaktadır. Güneysu yöresinde ağız armonikası ve bazı Laz ve Hemşinli köylerinde şimşir kaval seyrek de olsa aynı amaçla kullanılmaktadır.

Giyim/Kuşam

Kadın

Sahil

Hemşinliler ve Lazlar tarafından "Horum" olarak adlandırılan sahil halkının diğer kültürel özellikleri Trabzon ile küçük ayrıntılar dışında ortaktır. Belde peştamal (çoğunlukla kavuniçi,- siyah çizgili), üstte fermene adı verilen yelek, kamis adı verilen keten içlik giyilip başta çeşan örtülmektedir.

Hemşin

Peştamal özellikle yaşlı kadınlar tarafından tercih edilmektedir. Koknoç adı verilen önlük ve başa bağlanan şar- puşi ikilisi Hemşinli kadının sembolüdür.

Yöre kadınları içte "foga" denen elbise veya etek-bluz giyer. Altta uzun çorap ve lastik ayakkabı, üstte ise, bele peştamal dolanır, başa "çeşan" örtülür.

Erkek

Ceket veya zıpka denilen üstü bol, dizden aşağı dar pantolon giyilir. Gömlek üzerine yelek de giyilebilir. Ayağa ise "çapula" giyilir. "Kukula" denilen başlıkları vardır. Kemerde süslü fişeklik, barut kabı, tütün ve para kesesi ile silahlığında karakulak bıçağı (yatağan) bulunur.

Spor

Türkiye Liglerindeki Kulüpleri:[28]

Merkez ilçe takımlarından en önemli başarıyı, hentbol erkekler 2. ligini üçüncülükle tamamlayan Rize Gençlik Spor Kulübü elde etmiştir.

RİZE ilçelerinin liglerdeki (Takım Sporları) Kulüpleri (2023-2024)
İlçe Kulübün Adı Branş Ligi Sezon Sonu
Merkez Çaykur Rizespor A.Ş. Futbol Süper Lig Lig 9./ Kupa Son 16
Pazar Pazarspor Futbol TFF 3. Lig Grup 8.
Çayeli Smart Holding Çayelispor Futbol TFF 3. Lig BAL 1. Şampiyon
Merkez Rize Özel İdare Spor Futbol Bölgesel Amatör Lig BAL 8.
Merkez Kopuzlar Vakfı Veliköyspor Futbol Bölgesel Amatör Lig RSAL 1. Şampiyon
Merkez Rize Yeşilçay Spor Futbol Kadınlar 3. Lig Grup 4/7
Merkez Smart Holding Çayelispor Voleybol Kadınlar 2. Lig BVL'den çıktı
Merkez Rize Belediyespor Hentbol Erkekler Süper Lig Lig 10/11
Güneysu Güneysuspor Hentbol Erkekler Süper Lig HE1L'den çıktı.

Rize'de yerel medya

Yerel TV kanalları

Yerel radyo kanalları

Yayın olmayan kanalları

Kardeş şehirler

Notlar

  1. ^ Çayeli ve İkizdere ilçelerinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  2. ^ Derepazarı, Güneysu ve İyidere ilçelerinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça

  1. ^ Özhan Öztürk, Pontus: Antiçağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi 3 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Genesis Yayınları. Ankara, 2005. s. 739-740
  2. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  3. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  4. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  5. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  6. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  7. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  8. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  9. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  10. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  11. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  12. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  22. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  23. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  24. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Merkez Nüfusu - Rize". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Rize Merkez Nüfusu". nufusune.com. 
  25. ^ Bosworth, Van Donzel, Heinrichs, Lecomt, C.E., E., W.P., G. (1995). The Encyclopaedia Of Islam. Leiden: EJ. BRİLL. Erişim tarihi: 3 Eylül 2020. 
  26. ^ "Eski Başkanlar". 17 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2024. 
  27. ^ "milliyet.com.tr - Rize'den Sel ve Heyelan Görüntüleri". 2 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2012. 
  28. ^ TFF, TBF, TVF, THF
  29. ^ "Rize'ye Japonya'dan kardeş şehir". Milliyet. 22 Mayıs 2015. 1 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2023. 
  30. ^ "İki Cumhurbaşkanının Memleketi Kardeş Şehir Oldu". www.guncel53.com. 20 Haziran 2023. 1 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2023. 
Wikimedia Commons'ta Rize ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.