Kartal, İstanbul ilinin Anadolu yakasında, Marmara Denizi kıyısında, Kocaeli Yarımadası'nın güneybatısında yer alan bir ilçedir. TÜİK 2019 nüfus sayımına göre 470.626 nüfusa sahiptir.[4] Mücavir alanıyla birlikle 48.000 m² yüzölçümü olan bir ilçedir. Kartal ilçesi, batıda Maltepe, kuzeyde Sancaktepe, kuzeydoğuda Sultanbeyli ve doğuda Pendik ilçeleriyle çevrilidir. İstanbul'un en yüksek yeri Aydos Tepesi ve İstanbul'un Balkonu diye adlandırılan Yakacık Tepesi Kartal'dadır.[5]
Etimoloji
Kartal'ın merkezi VI. yüzyılda Kartalimen adında bir balıkçı köyüydü.[6][7] İlçenin adının Kartalimen isminin Türkçeye aktarılmasından gelmesi veya ilçenin kuzeyinde bulunan ve Rumcada kartal anlamına gelen Aydos Tepesinden gelmesi muhtemeldir.[8]
Coğrafya
Kartal ilçesi, Kocaeli yarımadasının güneybatı kesiminde yer alır. Doğusunda Pendik, batısında Maltepe, kuzeyinde Sultanbeyli ve Sancaktepe ilçeleri, güneyinde ise Marmara Denizi ile çevrilidir. Kartal yirmi mahalleden oluşmakta olup, 2186 adet cadde ve sokağa sahiptir. Yüzölçümü Aydos Ormanı dahil 391,73 km²'dir.[9]
İklim
Karadeniz'in yağışlı iklimi ile Akdeniz'in ılıman iklimi arasında kalan Kartal kışın Balkan Yarımadası'nın soğuk, Karadeniz'in yağışlı ve Akdeniz'in ılıman güneşli ikliminin etkisinde kalır. Bu nedenle kıştan ilkbahara, yazdan sonbahara geçiş çok defa fark edilmez. Kış aralık ayından Nisan ayına kadar sürer, ortalama 7 gün kar yağar, yaklaşık 25 gün de don olur.[10] Yazları sıcak ve kurak olup ortalama sıcaklık 24 derecedir. Kış ortalama sıcaklığı ise 5-6 derece civarındadır. İlçede poyraz ve lodos hakim rüzgarlardır.
Tarihçe
Kartal ilçesinin tarihi gelişimini 6. yüzyılın başlarından itibaren incelemek olanaklıdır. İlçenin Samandıra ve Yakacık gibi yerleşim birimlerinde yapılan kazılarda çıkan tarihi yapıtların Bizans dönemine ait oldukları anlaşılmıştır. 1080-1083 yıllarında bütün Anadolu'yu ele geçiren Selçuklu Sultanı Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından Pendik, Kartal ve Maltepe'nin ele geçirilmesinden sonra bu hükümdarla zamanın Bizans İmparatoru arasında Dragos Çayı sınır olarak belirlenerek 1081 yılında bir antlaşma yapılmış[11] ve Süleyman Şah bu sınırın dışına çıkmamayı taahhüt etmiştir. Bu çay bugünkü Maltepe'nin batısında Maltepe ile Kartal arasında sınırı teşkil eden ve Dragos tepesinin yanından geçerek denize dökülen küçük bir sudur. Anadolu'da Türklerle Bizanslıların ilk sınırı bu anlaşma ile oluşturulmuştur. Kartal, 1400 yıllarında Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katılmıştır.[12] 1755 yılında Adalar'a bağlı bir nahiye olan Kartal 1757'de Üsküdar'a bağlı bir nahiye olur. 1850'de İzmit Sancağı'na bağlı bir kaza olan Kartal, 1861'de Vilayet Nizamnamesi'yle tekrar Üsküdar'a bağlanır. 1870 yılında çıkarılan bir nizamnameyle Kartal bir kaymakamlık olarak teşkil edilir ve bir yıl sonra temelli olarak İstanbul şehremaneti sınırlarına katılır. 1871 Vilayet Nizamnamesi gereğince Kartal'da belediye kurulur ve ilçenin ilk belediye reisi Yasin Ağa olur.[9] Kartal, 1888 yılında İstanbul şehremaneti sınırlarına katılır.
1928'e kadar, o zaman Üsküdar'a bağlı olan Kadıköy'ün Bostancı, İçerenköy, Suadiye, İnönü ve Kayışdağı mahallelerini ve bugünkü Adalar ilçesini kapsıyordu. 1947 yılında, endüstri bölgesi olarak ilan edilmesinin ardından, Kartal, İstanbul'un hızla büyüyen ilçelerinden biri haline gelmiştir. 1951'de Gebze'den Tuzla beldesini alan ilçe, 1973'te, Haydarpaşa-Gebze banliyö tren hattının açılması ile birlikte bu gelişme ivme kazanmıştır. 1987'ye kadar İstanbul'un büyük ilçelerinden olan ve o dönem batıda Kadıköy, kuzeybatıda Üsküdar ve Beykoz, kuzeyde Şile ve doğuda Gebze ilçelerine komşu olan Kartal, 1987'de Pendik (1987'de Pendik'e bağlanan Tuzla 1992'de ayrı ilçe olmuş ve 1994'te Esenyalı ve Güzelyalı semtlerini Pendik'e verip bugünkü sınırlarına ulaşmıştır), 1992'de Maltepe (1994'te Ümraniye'ye geçen ve bugün Ataşehir'e bağlı Yeni Çamlıca mahallesini kapsıyordu) ve Sultanbeyli ilçelerinin ayrılmasıyla oldukça küçülmüş, 1998'de Maltepe'den ayrılan Ferhatpaşa mahallesinin Samandıra Beldesi'ne bağlanmasıyla yeniden Kadıköy ilçesine komşu olmuş ve az da olsa büyümüşse de bugünkü sınırlarına 2009'da Ümraniye'den ayrılıp Sancaktepe adıyla ilçe olan Sarıgazi'ye Paşaköy'le Ferhatpaşa mahallesinin küçük bir bölümüyle birlikte bağlanan Samandıra'nın ve Ataşehir'e bağlanan Ferhatpaşa mahallesinin büyük bölümünün ayrılmasıyla ulaşmıştır. 2010'lu yıllarda, İstanbul'un iki ana adalet sarayından biri olan Anadolu Adliyesi'nin Kartal'a inşa edilmesi, ilçenin önemini arttırmıştır.
Kültür
Atalar Merkez Camii içerisi
Kartal ilçesinin sosyo-kültürel yapısı çeşitlilik gösterir. Bunda iç göçün ve buna bağlı olarak artan nüfusun etkisi büyüktür. Cumhuriyetin erken yıllarında endüstriyel bir bölge olarak tasarlanan ve gelişen Kartal, özellikle 80'lerden sonra, İstanbul'un merkezi yaşama alanlarından birine dönüştü. Buna bağlı olarak kültürel yaşam da hızla gelişti. Hasan Ali Yücel ve Kartal Bülent Ecevit Kültür Merkezleri Kartal'ın merkezinde faaliyet sürdürürken, merkez dışındaki yerleşim yerlerinde ikamet eden vatandaşların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla Hürriyet, Uğur Mumcu, Soğanlık ve Yakacık mahallelerinde de kültür merkezleri inşa edilmiştir.[12] 1950 ve 1970'li yıllarda, Kartal'da üç kapalı salon sineması ve 14 tane de yazlık sinema vardı.
Kartal ekonomisi, Cumhuriyet döneminden önce genellikle tarım ve balıkçılığa dayalıydı. Öyle ki günümüzde ilçenin merkezi mahallelerini oluşturan bölgeler 1970'li yıllara kadar bağ, bahçe ve bostanlardan oluşmaktaydı. Özellikle Osmanlı döneminde Kartal'da sahil kesimini mesken edinen Rum ahalinin balıkçılıkla, ilçenin iç kesimlerini mesken edinmiş olan Ermeni ahalinin ise daha ziyade tarımla ilgilendikleri bilinmektedir.
Cumhuriyet döneminde, 1947 yılında ilçe sanayi bölgesi ilan edilene kadar bu ekonomik faaliyetler devam ederken; 1947 yılından itibaren ilçede özellikle sanayi kuruluşlarının görülmeye başlamasıyla birlikte sanayi ve buna bağlı olarak ticaret de ilçe ekonomisinde önemli rol oynamaya başlamıştır. Bugün İstanbul'un Anadolu yakasının en önemli oto sanayi sitelerinden biri Kartal sınırları içindedir (Kartal Oto Sanayi Sitesi). Kartal'ın en önemli sanayi kuruluşu ise 5 kıtaya ihracat yapan HABAŞ'tır. Şirketin sınaî ve tıbbî tüp gaz dolum tesisleri, Kartal'da yer almaktadır. Bir diğer önemli sanayi tesisi ise Esentepe Mahallesi'nde bulunan Milangaz dolum tesisidir.
Ticarette ise ilçede hemen hemen her alanda faaliyet gösteren büyük ve küçük işletmeler yer almaktadır. Kartal'da bulunan Anatolium Marmara AVM en önemli ticaret merkezi konumundadır. İlçenin bankalar caddesi konumunda bulunan Ankara Caddesi üzerinde ve etrafında Ziraat Bankası, Vakıfbank, Halk Bankası, Türkiye İş Bankası, Yapı ve Kredi Bankası, Garanti Bankası, TEB, Akbank gibi büyük bankaların şube ve ATM'leri, birkaç döviz bürosu ve kuyumcular bulunmaktadır.
Turizm
Kartal sınırları içerisinde birçok turistik tesis ve otel bulunmaktadır. Bunların yanı sıra İBB Dragos Sosyal Tesisleri ve sahil yolundaki birkaç Beltur işletmesi önemli turistik mekanlardandır. İlçede genel olarak meydan turizmi yaygınlık gösterir. Yıl boyunca Kartal sahilinde amatör balıkçılık yapmak mümkündür. İlçede bulunan Hasan Ali Yücel Kültür Merkezi ve İBB Bülent Ecevit Kültür Merkezi, önemli kültürel etkinlikler sayesinde yıl boyu ilçe turizmine önemli katkılar sağlamaktadır. Özellikle yaz aylarında, ilçe belediyesi tarafından düzenlenen ve adeta geleneksel festival havasında geçen, Çeçenistan Parkı etrafında ve Çetin Emeç Bulvarı üzerinde yer alan meydanda yapılan halk konserleri ilçenin önemli turistik faaliyeti arasındadır.
Spor
Amatör ve profesyonel spor faaliyetleri için Kartal'da birçok spor tesisi bulunmaktadır. Kartal'ın bütün mahallelerinde bulunan liselerin açık ve kapalı spor salonları İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Gençlik ve Spor Bakanlığı işbirliği ile gerçekleştirilmiştir. Kartal'ın 2 adet profesyonel spor kulübü bulunmaktadır: Kartalspor ve Kartal Belediyespor. Bu iki kulüp dışında ilçede amatör olarak bireysel sporlar ve takım sporlarıyla ilgilenen çok sayıda sporcu bulunmaktadır. İlçede bulunan en önemli kamusal spor tesisi, Esentepe Mahallesi'nde yer alan İBB Hasan Doğan Spor Kompleksi'dir.
Yıl boyunca sahil kesiminde yürüyüş, koşu, bisiklet, amatör balıkçılık aktiviteleri gerçekleştirmek mümkündür. Geleneksel olarak her yıl Uğur Mumcu'yu anmak için 5 km'lik bir parkurda düzenlenen Uğur Mumcu Yol Koşusu, Uğurmumcu Mahallesi'nde düzenlenmektedir.
Nüfus ve demografik yapı
Yıldız Teknik Üniversitesi'nin Mayıs 2013 tarihinde yaptığı ankette, Bakırköy, Adalar ve Kadıköy'le birlikte halkın kendini en güvende hissettiği dört ilçeden biri olmuştur.[14] Son yıllarda ilçede yapılan büyük ölçekli rezidanslar nedeniyle demografik yapısında ciddi bir değişim gerçekleşmiştir. Kartal'da ortalama oturma süresi 17,22 yıldır. 1987 yılında Pendik, 1992 yılında Maltepe ve Sultanbeyli ve 2009 yılında Samandıra beldesinin Kartal ilçesinden ayrılması nedeniyle Kartal ilçesinin nüfusunda azalma meydana gelmiştir. 2008 TÜİK istatistiklerine göre en yoğun nüfuslu mahallesi Hürriyet mahallesi, en az nüfus barındıran mahalle ise Yukarı mahallesidir.[15]
Kartal Nüfusu
Grafikler teknik sorunlar nedeniyle geçici olarak kullanılamıyor. (T334940)
^T.C. Kartal Kaymakamlığı (13 Ağustos 2020). "İlçemizin Tarihi". T.C. Kartal Kaymakamlığı. 21 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020.
^Sevan Nişanyan (13 Ağustos 2020). "Kartal, İstanbul". Index Anatolicus. 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020.
^Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1948). "1945 Genel Nüfus Sayımı"(PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi(PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
"Merkezi Dağıtım Sistemi"(html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
"Kartal Nüfusu - İstanbul". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
"İstanbul Kartal Nüfusu". nufusune.com.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
