Bu madde Dağlık Karabağ bölgesi için 1988-1994 arası gerçekleşen savaş hakkındadır. 2020 yılında gerçekleşen savaş için İkinci Dağlık Karabağ Savaşı sayfasına bakınız.
Karabağ tartışması 1988-1989 yıllarında bölgede bazı kesimlerde yoğun nüfusa sahip olan Ermenilerin bağımsızlık için referandum düzenleyip bağımsızlık kararı almasıyla başladı. İki toplum arasında meydana gelen karşılıklı çatışmalar ve sokak gösterileri Azerbaycan ile Ermenistan arasında büyük bir gerilim yaratmış ve yüzbinlerce kişi bu tartışmalar sonrasında yaşadığı topraklardan göç etme durumunda kalmıştır.
Ermenistan'da yapılan ve yaklaşık 40.000 kişinin katıldığı gösteri sonrası da Ermenistan'ın Karabağ'a saldırması çatışmaları sıcak savaşa dönüştürmüştür.
Karabağ Millî KonseyiDağlık Karabağ'ın Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne verilmesi için talepte bulunmuştur. İki gün sonra, 22 Şubat 1988'de Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin yerel merkezlerini kuşatıp Hankendi'nde Azerilerin öldürüldüğüne dair bilgiyi isteyen ve yanıtı yetersiz bulan Azeri kalabalığı Dağlık Karabağ'a doğru yürümeye başlamıştır. Yetkililer yaklaşık bin polisiyle isyancıları bastırmış ve Askeran bölgesinde iki Azeri ölmüş ve 50 Ermeni köylü ve belirsiz sayıda Azeriler ve polisler yaralanmışlardır.
Bir iddiaya göre 27 Şubat 1988'de Azerilerden oluşan grup[19] hem sokaklarda hem de apartmanlarında Ermenilere saldırmıştır. Fakat son zamanlar tespit edilen araştırmalar gereğince gruplar dahili özgürlük antlaşmalarını desteklemeyen Ermenilere diğer Ermeniler tarafından saldırı düzenlenmişti. Yağmaların yayılması ve polis memurların ilgisiz kalmasından dolayı durumu daha da kötüleştirmiştir.[kaynak belirtilmeli] SSCB Genel Savcılığı (Генеральный прокурор СССР)'nın açıklamasına göre, 26 Ermeni ve 6 Azeri olmak üzere toplam 32 kişi ölmüştür. Ancak görgü tanıkları çok büyük sayı aktarmaktadırlar.[20] Birçoğu, 30 kişi değil, en azından 200 kişinin öldürüldüğünü savunmaktadır.[21]
Diğer bir Ermeni iddiasına göre Kasım 1988'de Kirovabad (bugünkü Gence) kentinde Azeriler tarafından işlenen ve Ermeni sakinlerini hedef alan pogrom yaşanmıştır. Fakat ölüm vakası halen tespitlenememiştir.[22][23][24]
Kugark'ta katliam
Arif Yunusof'un yazısına dayanarak Ekspress-khronika gazetesinin aktardığına göre, Kasım 1988'de Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Kugark (Gugark / Գուգարք) kasabasında meydana gelen Azerilere yönelik katliam yaşanmış[25] ve 21 Azeri öldürülmüş ve onlardan 15'i olaylar sırasında yakılmıştır. 12'si Barkan kasabasında yaşayan Azeriler idi.[26]
13-20 Ocak 1990 tarihleri arasında Bakü'de Azeriler tarafından Ermeni sakinlerine yönelik pogrom gerçekleştirilmiştir.[27][28] Bu olay sonucunda 48 kişi[29] ya da 66 kişi[30] öldürülmüştür.
Etnik gruplar arasındaki çekişme iki ülkenin nüfusunun, Azerbaycan'daki Ermenileri Ermenistan'a ve Ermenistan'daki Azerileri Azerbaycan'a dönmeye zorlamıştır.[31] Ocak 1989'da Dağlık Karabağ'ın durumunun Moskova'daki merkezi hükûmetin geçici olarak bölgeyi kontrol altına almasına kadar büyümüş ve bu hareketi çok sayıda Ermeni tarafından memnuniyetle karşılanmıştır.[32] 1989 yazın Azerbaycan Halk Cephesi önderleri ve her zaman artan destekçileri, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni Ermenistan'a karşı demiryolu ve hava ablukasını uygulamaya zorlamaya başarmış ve kargo ve malların %85'inin demiryolu vasıtasıyla ulaştıran Ermenistan'ın ekonomisini felce uğratmışlardır (SSCB'nin geri kalan yerlerden Nahçıvan da kesilmiş oldu).[31] Ermenistan'a giden demiryolu servislerin engellenmesi kısmen Ermeni militanların Ermenistan'a giren Azeri tren ekiplerine saldırması yüzünden olmuştur. Daha sonra tren ekipleri Ermenistan'a gitmeyi reddetmeye başlamışlardır.[33]
Ocak 1990'da Bakü'de Ermenilere ve onların Karabağ'daki tecavüzlerine sessiz kalan Sovyetler birliğine karşı halk itirazları yapılmıştır, bunun üzerine Gorbaçov olağanüstü hâl ilan etmek ve düzeni geri getirmek için MVD birliğini göndermiştir. Birlikte bazı kaynaklarca Ermeni kökenli askerler çoğunluk teşkil ediyorlardı. Sokağa çıkma yasağı belirlenmiş ve askerler ile kabaran Azerbaycan Halk Cephesi arasında çatışmalar yaygın olmuştur. Bir olayda Bakü'de binlerce Azeri ve 8 MVD askeri öldürülmüştür.[34] Yine Ermenilerce bir iddiaya göre bu süre içinde Azerbaycan Komünist Partisi, kentteki Ermeni nüfusunu korumaktan ziyade partiyi iktidarda tutmayı düşünüp MVD askerlerini göndermeyi gecikmiştir, fakat şehirde bir yerli devlet silahlı birliğinin bulunmadığı da bilinmektedir.[35] Aynı zamanda "Kara Ocak" (Qara Yanvar) olarak anılan olaylar, Azerbaycan ile Rusya arasındaki ilişikleri belirlemiştir. Aralık 1988'de çatışma Kirovabad ve Nahçıvan dahil olmak üzere Azerbaycan'ın diğer kentlere de yayılmıştır. Orada Sovyet Ordusu, Ermenilere yönelik saldırılarını durdurmaya çalıştığı zaman 7 kişi (4'ü asker) öldürülmüş ve yüzlerce kişi yaralanmıştır.[36]
Koltso Harekâtı
Silah deposu olarak kullanıldığı şüphelenilen Gandzasar manastırı da Sovyet güçlerinin hedef olmuştur. Fakat sempatizan olan Rus subayı aramanın yapılmasını reddetmiştir.
30 Nisan-15 Mayıs 1991'de Sovyetler BirliğiMVD ve Savunma Bakanlığı, Dağlık Karabağ Özerk OblastınınŞaumyan ilinde Koltso Harekâtı kod adı altında MVD birlikleri ve OMON ekiplerini kullanıp ve resmî olarak bir "pasaport kontrol işlemi" gerekçesini göstererek, Dağlık Karabağ'daki yasadışı[37] Ermeni milis müfrezelerini silahsızlandırmayı amaçlamışlardır.
Ancak, belirtilen amaçlarına aykırı bir şekilde, Sovyet askerleri (Sovyet 4. Ordusuna bağlı 23. Motorize Piyade Tümeni) ve ağırlıklı olarak Azerilerin bulunduğu OMON ve ordu birlikleri, Şaumyan'daki Ermenilerle meskûn 24 köyü zorla boşalttırmıştır.
Daşlatı, Dağlık Karabağ'ın coğrafi merkezinde bulunan ve manevi değeri oldukça yüksek Şuşa şehrinin hemen dibinde yer alan bir köydür. Köyün kontrolünü Ermenilerden almak için Azerbaycanlı gönüllü askerlerden oluşan 3 bölük ve Şuşa şehir garnizonu; dönemin Azerbaycan Savunma bakanı tümgeneral Taceddin Mehdiyev'in bizzat komutası altında 25 Ocak 1992 akşamında saldırıya geçti. 200'den fazla askerin iştirak ettiği savaşta Azerbaycan askerleri 90'dan fazla şehit vererek ertesi gün geri çekilmek zorunda kalmışlardır. Operasyonun başarısızlığının arkasında operasyon sırrının açığa çıkması, askerler arasında düzen eksikliği gibi nedenler vardır. Daşaltı operasyonu savaşın önemli dönüm noktalarından biri olup Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri'nin Birinci Dağlık Karabağ Savaşı'ndaki en büyük yenilgilerinden biri olarak tarihe geçmiştir.
Başarısız Daşaltı operasyonu sonrası Ermenilerin saldırıları daha da yoğunlaştı. Bu saldırıların en büyüğü Daşaltı operasyonundan tam 1 ay sonra Hocalı'da gerçekleşti. Hocalı, Hankendi'yi Azerbaycan'a bağlayan yol üzerinde, Hocalı Havalimanı'nın hemen yanında bulunan stratejik açıdan önemli bir yerleşimdi. 25 Şubat 1992'de Hocalı kentinde, "Memorial" İnsan Hakları Savunma Merkezi[38] ve İnsan Hakları İzleme Örgütü'ne göre[39][40]Sovyetler Birliği ordusuna bağlı 366. Motorize Piyade Alayı'ın desteğindeki Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından Azeri siviller öldürülmüşlerdir. 10.000 nüfuslu Hocalı'da olaylar sırasında yaklaşık 3.000 Azeri bulunmaktaydı. Saldırıda ölenler hakkında verilen resmî rakam 613 kişi olmakla birlikte, katledilen toplam Azerbaycanlı sayısının 1.300 kişi olduğu söylenmektedir (Zaman Gazetesi). Saldırılar sırasında Hocalı'da yaşayan Ahıska Türkleri de evlerinde yakılarak öldürülmüştür. Kadın, çocuk ve yaşlılar da dahil olmak üzere siviller katledilmiştir. Katliamın ilk gecesinde sekiz aile bütün fertleriyle öldürülmüş, 700'den fazla çocuk anne ya da babasını kaybetmiştir. Yaralılar ise 1.000'in üzerindedir. Katliam sonrası Hocalı şehri Ermenilerin eline geçmiştir. Katliama tanık olan bir gazeteci, yaşananları şu şekilde aktarmaktadır:
“Dağlık Karabağ’ın Hocalı kentinin düşüşünü bir gün boyunca yaşadım. Görüntülerle belgeledim ve video çekimleriyle bir günde 1.300 Azerbaycan Türk’ünün Ermeni çetecilerce öldürülüşünü bütün dünyaya duyurdum. Hocalı katliamı anlatılamaz bir vahşetti. Azerbaycan yönetimi ve Cumhurbaşkanı Ayaz Mutallibov, olayı dört gün boyunca kamuoyundan gizlemeye çalıştılar. Bütün Azerbaycan şok olmuştu. Ermeni bıçaklarından, kurşunlarından kurtulmayı başaranlar; kadınlar, çocuklar, ihtiyarlar karlı dağlarda tipi altında Agdam’a gelmeyi başardıklarında çoğunun ayakları donmuştu. Bazılarının ayakları ise kangrenden dolayı kesilmişti. Ermeniler vahşetin her türlüsünü sanki ibret olsun, örnek olsun diye yapmışlardı. İhtiyar dedelerin, yaşlı anaların yüzleri jiletlerle doğranmış, genç kadınların göğüsleri peynir gibi kesilmiş, bebeklerin kafa derileri yüzülmüştü. Hocalı ile Agdam arasındaki 12 kilometrelik orman boyunca cesetler dizilmişti.”
Ağdaban'a saldırı
Turan ve AssA-İrade'nin Azerbaycan Savunma Bakanlığı'na dayanarak yaptığı açıklamaya göre, 8 Nisan 1992'de Kelbecer Rayonu'nun Ağdaban köyüne yönelik düzenlenen saldırıda en az 21 sivil ölmüş ve yaklaşık 60 kişi yaralanmıştır.[41] Diğer bir kaynağa göre ise Ermenistan güçlerinin yaptığı saldırılarda 99 sivilin öldürüldüğü ve 140 sivilin ise yaralandığı söylenmektedir.[42]
10 Nisan 1992 tarihinde Terter Rayonu'nunMaragha köyü Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri tarafından saldırılmış ve Ermeni siviller öldürülmüştür. Zararlarını gözeten ve görgü tanıklarıyla röportaj yapan Caroline Cox'a göre, Azerbaycanlı askerler yaklaşık 45 köylünün başını kesmiş ve köyü yakıp yağmalamışlardır. Ve yaklaşık 100 Maragha'lı kadın ve çocuğu kaçırmışlardır.[43]
Ermeni kuvvetlerinin Birinci Dağlık Karabağ Savaşı'ında kazandıkları ilk kayda değer askeri zaferdir. Şuşa şehrinin ele geçirilmesi aynı zamanda Stepanakert'in ele geçirilmesinin tek yoluydu.[46][47] Ağırlıklı olarak dağlık alanlardan oluşan Şuşa'nın ele geçirilmesi için oluşturulan komando birliğinin başındaki Arkadi Ter-Tadevosyan farklı stratejiler uyguladı.[48] Buna göre özellikle diaspora kanadından savaşa katılan aralarında Taşnak mensuplarınında bulunduğu Ermeni gönüllü alaylarının sık ve aralıklarla daha önce seçilmiş Azeri noktalarına saldırılar planlandı. Nitekim kısa bir süre sonra çözülmeye başlayan Azeri kuvvetlerine karşı 8 Mayıs 1992'de yaklaşık 1.000 kişilik birlikten oluşan Ermeni kuvvetlerinin Şuşa harekâtı gerçekleşti. Ağır toplarla karşılık vermeye çalışan Azeri birliklerine karşı yaklaşık 2 gün süren çatışmalardan sonra Şuşa tamamen Ermeni birliklerinin kontrolüne geçti.[49]
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz.
Dağlık Karabağ'ı Ermenistan'a bağlayan yol üzerinde bulunan Şuşa'nın düşmesinden sonra Ermeniler, Dağlık Karabağ ile Ermenistan arasında fiziki bir bağlantı oluşturmak ve bölgedeki Ermeni güçlerinin daha kolay yardım alması için Ermenistan ile Dağlık Karabağ bölgesinin tam arasında bulunan stratejik önemdeki Laçın şehrine saldırdılar. Böylelikle Laçın, Dağlık Karabağ bölgesi dışında Ermenilerce işgal edilen ilk şehir olmuştur. Şehri alan Ermeniler bu sayede Dağlık Karabağ ile Ermenistan arasındaki ilk koridoru açtılar. Koridorun açılması Karabağ'daki Ermeni ilerleyişini kolaylaştırmıştır.
Saldırı 27 Haziran'da, Melkonian savaşçıların karşı koymaya çalıştıkları Jardar köyünün yakınlarına doğru başlatıldı. Tanksavar mermileri Azerilerin zırhlarını yok etti ve müfrezelerin istilaya karşı koymalarını sağladı.[kaynak belirtilmeli] Sıcak çatışma bölgelerinde manevra alanı kısıtlı olduğunda ve savunucuların bu araçları kolaylıkla vurduğu hassas hedeflerde zırhlı araçların hazır bulunmasının faydasız olduğu kanıtlandı. İlerleyen günlerde ve haftalarda Azeriler tarafından birkaç saldırı daha yapıldı. Bu saldırıların hepsi savuşturuldu ve Melkonyan'ların örgütlenmesi ve liderliği itibar kazandı.[50] Sonraki saldırılar her iki taraftan da yüzlerce daha fazla erkek ve zırhlı araç içeriyordu. Her bir tarafta da çok sayıda zayiat olmasına rağmen, Azerilerin ölü ve yaralıları Ermenilerinkinden çok daha fazlaydı.[kaynak belirtilmeli]
Kelbecer Muharebesi
Şubat 1993'te Ermeni güçleri Şaumyan'ı geri almış ve Elçibey askerî başarısızlığından dolayı Süret Hüseynov'u hükûmetinden kovmuştur. Yerli Ermeni güçleri 27 Mart-5 Nisan arasında Kelbecer Rayonu'nu ele geçirerek bölgedeki Azerbaycan Türkleri'ni çıkartarak Ermenistan ile Dağlık Karabağ arasında ikinci bağlantıyı kurdular. Bu saldırı üzerine Nisan 30'da Birleşmiş MilletlerGüvenlik Konseyi822 sayılı kararını alıp Ermeni güçlerinin Kelebecer ve son dönemde işgal edilen bölgelerden geri çekilmesi için uyarıda bulunmuştur.[51]
4 Haziran'da Gence'de, Elçibey'in görevden aldığı Süret Hüseynov Elçibey'e karşı isyan başlatıp tanklarını Bakü'ye doğru sürünce dönemin cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey, Nahçıvan devlet başkanı Heydar Aliyev'i Bakü'ye çağırmıştır. Yapılan görüşmeler sonucunda bir iç savaş çıkmasından korkan Elçibey görevi bırakmıştır. Sonrasında ise 15 Haziran'da Aliyev Azerbaycan Meclisi sözcüsü olmuş ve 18 Haziran'da Elçibey Bakü'den ayrılıp Nahçıvan'daki doğduğu köye gitmiştir. 24 Haziran'da Aliyev'e cumhurbaşkanının olağanüstü yetkisi verilmiş ve Bakü önlerinde belleyen Süret Hüseynov başbakanlığına getirilmiştir. Savaşın en başından bu zamana kadar Azerbaycan'da vuku bulan siyasi karışıklıklar felaket getiren askerî mağlubiyetlere yol açmış ve Azerbaycan'ın savaşı kaybetmesinde en önemli etmenlerden biri olmuştur. Ermeni güçleri, 28 Haziran'da Ağdere'yi, 23 Temmuz'da Ağdam'ı ele geçirmiştir. Bu saldırı üzerine Temmuz 29'da Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi 853 sayılı kararını alıp Ağdam ve son dönemde işgal edilen bölgelerin gasbından dolayı kınamış ve Ermeni güçlerinin Ağdam ve son dönemde işgal edilen bölgelerden geri çekilmesi için uyarıda bulunmuştur. Fakat Ermeni güçleri bu sefer Karabağ çevresindeki Azerbaycan topraklarına saldırıya geçmiş ve 23 Ağustos'ta Füzuli, 26 Ağustos'ta Cebrail, 30 Eylül'de de Kubatlı'yı ele geçirmişlerdir.[52]
1993 Güz taarruzları
Eylül başında Moskova'da Haydar Aliyev ve Robert Koçaryan gizlice görüşmüşlerdir. 14 Ekim'de Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi 874 sayılı kararını alıp Ermeni güçlerin işgal edilen bölgelerden geri çekilmesine dair takvimi ayrıntılı bir şekilde belirtmiştir. Fakat Ekim ayın sonlarında Ermeni güçleri tekrar ilerlemeye başlamış ve Zengilan rayonu ve Horadiz kasabasını ele geçirmişlerdir. Bu saldırıları üzerine 12 Kasım'da Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi 884 sayılı kararını alıp Ermenileri kınamıştır.[53]
1993-1994 Kış taarruzları
Aralık 1993'te Azerbaycan Silahlı KuvvetleriKarabağ'ın bütün cephelerinde insan dalgası hücum taktiğiyle sürpriz baskın düzenlemiştir. İlk aşamada cephenin kuzey ve güneyde Ermeni mevkileri yarılarak Horadiz Operasyonu'yla Horadiz kasabası geri alınmış ve ardından Cebrayıl rayonuna bağlı Çocuk Mercanlı işgalde kurarılmıştır. Fakat daha fazla ilerleme sağlanamamış, neticede iki aylık kış taarruzu başarısız olmuş ve taarruz sırasında Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri, 5.000[31] - 8.000[54] askeri kaybetmiştir.
Türkiye ve İran'ın diplomatik müdahaleleri
Ermeni kuvvetlerinin Nahçıvan'a ilerlemesi üzerine Türkiye başbakanı Tansu Çiller, Ermenistan'ı buraya saldırmamaları konusunda uyardı. Türk Silahlı Kuvvetleri'ne bağlı birlikler Ermenistan sınırına doğru kaydırılmaya başlandı.
İran taraflar arasında arabuluculuk yaparak çatışmaların 7 Mayıs 1992'de geçici olarak sona ermesini sağlamıştır. Ermeniler'in ilerlemeyi sürdürmesiyle 18 Mayıs'ta İran'ın arabuluculuk faaliyetleri tamamen çökmüştür.
Aralık 1993'te Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri'nin başlattığı kış taarruzlarının askeri başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra dönemin Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev diplomatik kanalları kullanarak barış koşullarını aramaya başlamıştır. 4-5 Mayıs 1994'te Bağımsız Devletler Topluluğu Parlamentolararası Meclisi, Rusya Federal Meclisi ve Dışişleri Bakanlığı'nın inisiyatifleri ve Kırgızistan Cumhuriyeti Konseyi'nin evsahipliğiyle müzakereler düzenlendi. Bu görüşmeler sonrasında 16 Mayıs 1994'te Moskova'da Azerbaycan Cumhuriyeti[55] ve Ermenistan Cumhuriyeti'nin savunma bakanları[56] ile Dağlık Karabağ Savunma Ordusu başkumandanı[57] ateşkes anlaşmasını imzalamışlardır.[58][59]
Askerî güçler
1993 - 1994 yılları arasında çatışmaya dahil edilen insan gücü ve askerî araçları tahminen şöyledir:[16]
1994 yılına kadar süren savaşta 800.000-1.055.407[60]Azeri Ermenistan ve işgal edilen bölgeden Dağlık Karabağ dışındaki Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarına, 230.000 Ermeni ise Azerbaycan Cumhuriyeti'nden büyük kısımda Ermenistan Cumhuriyeti ve kısmen Dağlık Karabağ'a göç etmek zorunda kaldı.[61]
1994 yılında Ermenistan ile Azerbaycan arasında imzalanan ateşkes anlaşmasından sonra farklı çaplarda karşılıklı birçok saldırı gerçekleşti. Bunların en büyüklerinden biri 2008 yılında Ermenistan'da yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden hemen sonra Martakert'te meydana geldi. Ermenistan Dişişleri Bakanlığının açıklamasına göre Azerbaycan güçleri meydana gelen iç karışıklığı fırsat olarak görüp ağır toplar kullanarak Martakert bölgesine gece operasyonu düzenledi. Ermenistan Savunma Bakanlığı gece yarısı açıklama yaparak Martakert bölgesinin sınır hattının 3-4 saatliğine Azerbaycan kontrolüne geçtiğini açıklarken devam eden çatışmalar sonrasında bölgede kontrolünün tekrar sağlandığını açıkladı. Buna karşılık Azerbaycan Savunma Bakanlığı ise ülke ajanslarına verdiği bilgide Ermenistan'da gerçekleşen seçimler sonrasında gündem değiştirmeye çalışan Ermeni tarafının Azeri sınır bölgesine belli aralıklarla saldırılar gerçekleştirdiğini açıkladı.
18 Haziran'ı 19'una bağlayan gece, Azerbaycan ordusunda gedikli subay olarak görev yapan Mübariz İbrahimov temas hattında 1 km'lik mayınlı alanı tek başına, kimseden emir almadan gizlice geçerek Çaylı'da bulunan Ermeni sınır karakoluna baskın düzenlemiştir. Ermeni tarafı başlangıçta tek bir kişinin saldırısına uğradıklarını anlamamışlardır. Yaklaşık 5 saat süren çatışmalar sonunda İbrahimov sabah saat 5 sularında öldürülmüştür. Bu olaydan sonra İbrahimov'un naaşı sınırın Ermeni tarafında kalmıştır.
1 Eylül'de ise Füzuli rayonunda görev yapan Ferid Ahmedov Ermeni mevkilerinden açılan ateş sonucu ölmüş ve onun da naaşı Ermeni tarafında kalmıştır. Savaşın eşiğine gelen iki ülkenin cumhurbaşkanlarının, Astrahan'da gerçekleşen görüşmesi sonucunda her iki askerin cesetleri Azerbaycan tarafına iade edilmiştir. İbrahimoov ve Ahmedov, Kasım ayında gerçekleşen halkın geniş katılım gösterdiği cenaze töreniyle defnedilmişlerdir.
Dört gün savaşları olarak da bilinen çatışmalar ateşkes rejiminde gerçekleşen çatışmaların en büyüğüdür. 2-6 Nisan 2016 tarihinde Dağlık Karabağ Temas Hattı'nda Azerbaycan ve Ermenistan kuvvetleri Terter ve Cebrayıl rayon arazileri boyunca çarpışmışlardır. Çatışmalar sonucunda Azerbaycan kuvvetleri Cebrayıl rayonunda Laletepe'yi, Terter rayonunda Talış köyü çevresindeki stratejik yükseklikleri ve Goranboy rayonunda ise Gülistan köyü çevresindeki yükseklikleri Ermenilerden ele geçirmiştir. Laletepe'nin alınmasıyla Cebrayıl rayonunun işgal altında olmayan tek yeri olan Çocuk Mercanlı köyüne güvenli erişim sağlanmış ve rayonun geçici merkezi buraya alınmıştır. Dağlık Karabağ'da genel statü değişmese de bu çatışmalarda Azerbaycan kuvvetleri ilk kez Temas hattı boyunca, az da olsa, ilerleme sağlamışlardır.
Azerbaycan'ın Tovuz rayonuyla Ermenistan'ın Tavuş ili arasındaki sınır hattında 11 gün boyunca şiddetli çatışmalar meydana gelmiştir. Böylece Dağlık Karabağ krizinin başlangıcından bu yana ilk defa iki ülke, temas hattının dışında çarpışmıştır. Çatışmalarda Azerbaycan tarafı başta tümgeneral Polat Haşimov olmak üzere ondan fazla kayıp vermiştir. Çatışmalar iki ülkeyi iki ay sonra savaşa götürmüş ve 27 Eylül'de Azerbaycan'ın taarruzuyla 2. Dağlık Karabağ Savaşı başlamıştır.
Zararlar
Azerbaycan Cumhuriyeti
Toplam uzunluğu 25 bin km olan otomobil yolu, toplam uzunluğu 3984 m olan 160 köprü, 14.500 km uzunluğunda elektrik hattı, 2500 elektrik trafosu, 2.000 km gaz boru hattı, 160 su deposu, 34'ten fazla gaz dağıtım istasyonu tahrip edilmiştir.[62] Toplam 140.000 öğrenci kapasiteli olan 600 okul, 53 bin öğrenciye hizmet veren 65 meslek lisesi, 2 yüksek öğrenim kurumu yok edilmiştir.[63] 700 kadar sağlık ocağı, bu bağlamda 800 yataklı hastane, poliklinikler, doğum evleri, eczane binaları, acil yardım hastaneleri dağıtılmıştır. Sağlık hizmetlerine verilen zarar toplam 1,2 milyar dolara yakındır.[64]Bülbül'ün müzikolog ve ressam Mir Möhsün Nevvab'ın hatıra müzeleri talan edilmiştir. Hocalı'daki "Dairevi Mabet" (1356-1357) ve "Türbe" (14.yüzyıl)nin akıbeti belli değildir.[65] Azerbaycan Cumhuriyeti toplam 22 milyar dolar meblağında zarara uğramıştır.[66]
Ermenistan Cumhuriyeti
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz.
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz.
Dağlık Karabağ M.Ö. 4. asırdan itibaren kadim Alban devletinin bir parçası olmuş Ermeni tarihçiler tarafından M.Ö. 2. yüzyılda Ermen devleti tarafından Ermeni topraklarına katıldığı iddia edilmektedir. Fakat tamamen dağlık bir bölge olan arazinin fethi mümkün görülmemektedir diğer bir taraftan Ermen devletinin Azerbaycan/Atropaten topraklarına saldırdığı tarihçilerce bilinmektedir. Mümkün ki, M.S. 2. yüzyılda Arşakiler sülalesinden bir kesim Karabağ bölgesinde vassal bir devlet kurmuştur. Çünkü sonraki asırlarda Karabağ kaynaklarda Artsah/Arsak diye isimlenmektedir. Fakat tabi günümüz Ermenileri bu ismi kendilerininki diye tanımlamaktalar ve Karabağ'ın Ermeni toprağı olmasının en büyük ispatı diye görmekteler. Yine II yüzyıldan itibaren bazı kesintilerle Arsak Arşakileri Albanya hakimiyetine gelmekteler. Onların bu hakimiyeti VI yüz yıla kadar sürüyor. Karabağ'da hakimiyete Girdmandan olan mihrani veyahut maranlı Sasanilerle akrabalığı olan bir sülale geçiyor. Arşaklılar/Arşakilerden sonra maranlılar Albanya Hakimiyetine geçiyor. Bu bir daha Karabağ'la kuzey Azerbaycan'ın sık bağlılığını Albanya devleti ile Karabağ ilişkilerinin kadimliğini ve bütünlüğün göstermektedir. Yine kendince kaynakları sebep gösteren Ermeni topluluğu 1988-lerden başlayan katliamlar serisi sonucu Karabağ'ın işgalinden sonra 1994 yılında kendi cumhuriyetlerini ilan ediyorlar. Bu daha çok bir politik gidişat diye değerlendirilmektedir. Son zamanlar Sarkisyan'ın dahi ifade ettiği üzere arazide askerî birlikler hüküm sürmekte bu sebepten dolayı cumhuriyet yalnız Azerbaycan değil diğer devletler tarafından dahi tanınmamıştır.
^Herszenhorn, David M. (5 June 2012). "Iran and Azerbaijan, Already Wary Neighbors, Find Even Less to Agree On". The New York Times. Retrieved 17 June 2013.
^"Strategic impact", 4. Bükreş: Romanian National Defence University "Carol I" Centre for Defence and Security Strategic Studies. 2010. s. 35. Greece supported Armenia both by delivering military and economic assistance and diplomatic representation by promoting the Armenia's interests in the EU and NATO.|başlık= dış bağlantı (yardım)
^abCooley, Unholy Wars: Afghanistan, America and International Terrorism. London: Pluto Press. ISBN 0-7453-1917-3.
^abGriffin, Nicholas, Caucasus: A Journey to the Land Between Christianity and Islam, University of Chicago Press, Chicago, 2004, pp. 185–186. ISBN 0-226-30859-6.
^Murinson, Alexander (Ekim 2014). "The Ties Between Israel and Azerbaijan"(PDF). Mideast Security and Policy Studies No. 110. Begin–Sadat Center for Strategic Studies. 3 Kasım 2014 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2016. Israel supported the Azeri side in this conflict by supplying Stinger missiles to Azerbaijani troops during the war.
^Dekmejian, Richard Hrair; Simonian, Hovann H. (2003). Troubled Waters: The Geopolitics of the Caspian Region. s. 125. ISBN9781860649226. In addition to commercial links, Israel has given strong backing to Azerbaijan in its conflict with Armenia over Nagorno-Karabakh, which reportedly has included military assistance.
^Hunter, Shireen T.; Melikishvili, Alexander (2004). Islam In Russia: The Politics Of Identity And Security (New ed. ed.). Armonk, NY: M.E. Sharpe. p. 349. ISBN 9780765612830.
^Balayev, Bahruz (2013). The Right to Self-Determination in the South Caucasus: Nagorno Karabakh in Context. Lexington Books. s. 70. ISBN9780739178287. Turkey took the Azerbaijani position, showing special activity. It rendered active military help to Azerbaijan. In the Azerbaijani army there were Turkish officers-instructors and a group of the Azerbaijani men started training in Turkey.
^Azadian, Edmond Y. (1999). History on the Move: Views, Interviews and Essays on Armenian Issues. Wayne State University Press. p. 173. ISBN 9780814329160. But as subsequent events evolved it became all too apparent that Ukraine has steadfastly stood behind Azerbaijan in the Nagorno-Karabagh conflict all along. ...it was reported from Stepanakert that Ukraine had shipped 40 tanks to Azerbaijan. Later that number was raised to 59. Ukraine had also supplied Azerbaijan with Mig-21 attack places.
^abcdChorbajian, Levon (1994). The Caucasian Knot: The History and Geopolitics of Nagorno-Karabagh. Londra: Zed Books. ss. 13-18. ISBN1-85649-288-5.1993'te International Institute for Strategic Studies 'nin ayımladığı The Military Balance, 1993–1994 başlıklı rapordan derlenen verilerden alıntı edilmiştir. Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin personel sayısı 20.000 içine 8.000 Ermenistan'lı gönüllüler dahil edilmektedir. Rapordaki Ermenistan'ın ordusu sadece Kara Kuvvetleri mensuplarından oluşmaktadır. Azerbaycan'ın istastiği 38.000 Kara Kuvvetleri mensubu ve 1.600 Hava Kuvvetleri mensubundan ibarettir. Bu istastistiklerin refarensleri raporun 68 - 69, 71 -73 sayfalarında yer almaktadır.
^abArmenia, Azerbaijan, and Georia Country Studies, Area Handbook Series, Federal Reserch Division Library of Congress, 1994, ISBN 0-8444-0848-4, p. 98.
^Armenia, Azerbaijan, and Georia Country Studies, Area Handbook Series, Federal Reserch Division Library of Congress, 1994, ISBN 0-8444-0848-4, pp. 20-21.
^Svante E. Cornell, Small nations and great powers: a study of ethnopolitical conflict in the Caucasus, Routledge, 2001, ISBN 978-0-7007-1162-8, s. 83.
^abcMichael P. Croissant, The Armenia-Azerbaijan Conflict: Causes and Implications, Praeger, London, 1998, ISBN 0-275-96241-5.
^Thomas de Waal, Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War, New York University Press, New York, 2003, 0-8147-1945-7.
^Stuart Kaufman, Modern Hatreds: The Symbolic Politics of Ethnic War, Cornell Studies in Security Affairs, New York, 2001, ISBN 0-8014-8736-6, pp. 49–66.
^Durch, William J (ed.) (1996). UN Peacekeeping, American Politics, and the Uncivil Wars of the 1990s. New York: Palgrave Macmillan, p. 444 ISBN 0-312-12930-0
^de Waal, Thomas (2003). Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. New York: New York University Press, pp. 177-178 ISBN 0-8147-1945-7
^The commanders of the battle give conflicting data: in an interview, Ter-Tatevosyan stated that his forces lost 58 men in contrast to the Azeris' 200 while Orujev claims that the Armenian casualty count was much higher and estimates his own losses at 159 dead and 22 missing in action: op. cit. in de Waal, Black Garden, p. 314
^Melkonian, Markar. My Brother's Road, An American's Fateful Journey to Armenia. New York: I.B. Tauris, 2005
^Armenia, Azerbaijan, and Georia Country Studies, Area Handbook Series, Federal Reserch Division Library of Congress, 1994, ISBN 0-8444-0848-4, p. xxxix.
^Azerbaycan Cumhuriyeti Kaçkınlar ve mecburi Köçkünler hakkında İstatistik Albüm,Azerbaycan Kaçınlar ve Mecburi Köçkünlerle İş üzere Devlet Komitesi,Bakü,1999
^Azerbaycanlı Genç bilim adamları Sempozyumu Bildirileri, 2005, İstanbul, s. 211
^"Ermenistan'ın Tecavüzü neticesinde Azerbaycan'ın uğradığı Sosyal-İktisadi Zararlar hakkında", Bağımsız Analitik Araştırma Merkezi, Bizim Dernek Dergisi, Eylül 2002, s. 34
^Azerbaycan Cumhuriyeti DİB-ib beyanatı,Azerbaycan gazetesi no.36, Bakü, 16 şubat,2000.
American comic book The DamnedThe Damned – Volume 1: Three Days Dead(color edition cover)Publication informationPublisherOni PressGenre Crime, horror Publication dateOctober 2006No. of issuesThe Damned: Three Days Dead #0–5The Damned: Prodigal Sons #1–3The Damned #1–10Main character(s)Eddie TamblynMorgan TamblynCreative teamCreated byCullen BunnBrian HurttWritten byCullen BunnBrian HurttArtist(s)Brian HurttLetterer(s)Brian HurttCrank!Colorist(s)Bill CrabtreeEditor(s)Randal Jarrel...
World2Fly Portugal IATA ICAO Kode panggil 3P WPT NEW BLUE Didirikan2021 (2021)Mulai beroperasiApril 2021[1]PenghubungBandar Udara LisbonArmada1Tujuan6Perusahaan indukWorld2FlyKantor pusatLisbon, Portugal[2]Situs webwww.w2fly.pt World2Fly Portugal adalah maskapai penerbangan sewaan Portugal dan anak perusahaan dari maskapai penerbangan asal Spanyol World2Fly. Armada A World2Fly Portugal Airbus A330-300 di Bandar Udara Birmingham pada tahun 2022 Hingga Agustus 2022[...
Imst di Tirol, Austria Imst ialah kota di Tirol, Austria dengan sekitar 9.000 penduduk. Terletak di 47°13′60″LU,10°43′60″BT, 55 km barat Innsbruck, dan ketinggian sekitar 800 m di barat Tirol, di sungai Inn. Imst ialah ibu kota distrik (Bezirk) Imst. Sejarah Imst menerima hak kota pasar pada 1282 dan hak kotanya pada 1898. Desa SOS Kinderdörfer Di Imst organisasi SOS Kinderdörfer didirikan pada 1949 oleh Hermann Gmeiner. SOS Kinderdörfer terletak di Sonnberg, salah satu bagi...
Logo TVRI Berikut ini adalah daftar penyiar TVRI. Penyiar saat ini Khusus Klik Indonesia TVRI Adi Priyatmoko Andin Wijaya (mantan penyiar TVRI Jawa Barat juga membawakan acara majalah olahraga) Anggi Dwi Jaya (mantan penyiar TVRI Sumatera Selatan juga membawakan acara majalah dan siaran langsung pertandingan olahraga) Anisa Larasati (mantan penyiar TVRI Jakarta) Ardianto Wijaya (mantan penyiar TVRI Jawa Barat) Akbar Syam (mantan penyiar TVRI Sulawesi Selatan) Brigita Kwee (juga membawakan aca...
N′-Formylkynurenine Names Systematic IUPAC name (2S)-2-Amino-4-(2-formamidophenyl)-4-oxobutanoic acid Other names N′-Formyl-L-kynurenine Identifiers CAS Number 3978-11-8 Y 3D model (JSmol) Interactive image MeSH N'-formylkynurenine PubChem CID 439788 UNII PS20W0733S SMILES C1=CC=C(C(=C1)C(=O)C[C@@H](C(=O)O)N)NC=O Properties Chemical formula C11H12N2O4 Molar mass 236.227 g·mol−1 Except where otherwise noted, data are given for materials in their standard state (at 25&#...
Artikel ini berisi konten yang ditulis dengan gaya sebuah iklan. Bantulah memperbaiki artikel ini dengan menghapus konten yang dianggap sebagai spam dan pranala luar yang tidak sesuai, dan tambahkan konten ensiklopedis yang ditulis dari sudut pandang netral dan sesuai dengan kebijakan Wikipedia. (November 2023) Duta Mall BanjarmasinDuta Mall, dilihat dari kawasan Jalan Simpang UlinLokasi Kalimantan Selatan, IndonesiaKoordinat3°19′24″S 114°36′13″E / 3.323358°S 114.60...
Voce principale: Udinese Calcio. Udinese CalcioStagione 2020-2021Sport calcio Squadra Udinese Allenatore Luca Gotti Presidente Franco Soldati Serie A14º Coppa ItaliaQuarto turno Maggiori presenzeCampionato: De Paul (36)Totale: De Paul (38) Miglior marcatoreCampionato: De Paul (9)Totale: De Paul (9) StadioFriuli (25 144) Media spettatori0[1] 2019-2020 2021-2022 Si invita a seguire il modello di voce Questa voce raccoglie le informazioni riguardanti l'Udinese Calcio nelle co...
هذه المقالة يتيمة إذ تصل إليها مقالات أخرى قليلة جدًا. فضلًا، ساعد بإضافة وصلة إليها في مقالات متعلقة بها. (ديسمبر 2020) بونفاسيو دي بلاس إي مونيوث (بالإسبانية: Bonifacio de Blas y Muñoz) معلومات شخصية الميلاد سنة 1827 الوفاة سنة 1880 (52–53 سنة) مدريد مواطنة إسبانيا ال�...
Artikel ini tidak memiliki referensi atau sumber tepercaya sehingga isinya tidak bisa dipastikan. Tolong bantu perbaiki artikel ini dengan menambahkan referensi yang layak. Tulisan tanpa sumber dapat dipertanyakan dan dihapus sewaktu-waktu.Cari sumber: Jo An Djan – berita · surat kabar · buku · cendekiawan · JSTOR Jo An Djan adalah sutradara Indonesia pada era tahun 1940-an. Filmnya banyak menampilkan aktor RD Mochtar yang sangat populer pada zaman itu...
Sakari Tuomioja Perdana Menteri FinlandiaMasa jabatan17 November 1953 – 5 Mei 1954PendahuluUrho KekkonenPenggantiRalf Törngren Informasi pribadiLahir29 Agustus 1911TampereMeninggal9 September 1964(1964-09-09) (umur 53)Partai politikNational Progressive PartySunting kotak info • L • B Sakari Severi Tuomioja (29 Agustus 1911 — 9 September 1964) adalah seorang politikus Finlandia (Partai Progresif Nasional), diplomat, Perdana Menteri Finlandia pada pemerintahan s...
16th-century seismic event in the North Pacific Ocean 1585 Aleutian Islands earthquakeThe epicenter of the earthquake is thought to have been in the eastern Aleutian Islands.Local date11 June 1585 (1585-06-11)Magnitude9.25 MwEpicenterAleutian subduction zoneTypeMegathrustAreas affectedHawaii, AlaskaSanriku, JapanTsunamiYesCasualtiesMany native people in Hawaii killed The 1585 Aleutian Islands earthquake is the presumed source of a tsunami along the Sanriku coast of Japan on 11 June ...
Part of the LGBT rights seriesLegal status ofsame-sex unions Marriage Andorra Argentina Australia Austria Belgium Brazil Canada Chile Colombia Costa Rica Cuba Denmark Ecuador Estonia Finland France Germany Greece Iceland Ireland Liechtenstein* Luxembourg Malta Mexico Nepal Netherlands1 New Zealand2 Norway Portugal Slovenia South Africa Spain Sweden Switzerland Taiwan United Kingdom3 United States4 Uruguay Recognized Israel5 Civil unions andregistered partnerships Bolivia Croatia Cyprus Czech...
ℕDer Buchstabe N mit Doppelstrichsteht für die Menge der natürlichen Zahlen Die natürlichen Zahlen (ℕ) sind Teil der ganzen Zahlen (ℤ), die Teil der rationalen Zahlen (ℚ), die wiederum Teil der reellen Zahlen (ℝ) sind. Die natürlichen Zahlen sind die beim Zählen verwendeten Zahlen 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 usw. Je nach Definition kann auch die 0 (Null) zu den natürlichen Zahlen gezählt werden. Die Menge der natürlichen Zahlen bildet mit der Addition und der Multiplikatio...
The Goldberg VariationEpisode The X-FilesNomor episodeMusim 7Episode 6SutradaraThomas J. WrightPenulisJeffrey BellKode produksi7ABX02Tanggal siar12 Desember 1999Durasi44 menitBintang tamu Willie Garson sebagai Henry Weems Ramy Zada sebagai Jimmy Cutrona Alyson Reed sebagai Maggie Lupone Shia LaBeouf sebagai Richie Lupone Tony Longo sebagai Dominic Ernie Lee Banks sebagai Maurice Chip Fogleman sebagai Billy Marshall Manesh sebagai Mr. Jank Dom Magwili sebagai Mr. Ng Nicholas Worth sebagai...
Indonesian military general (1925–2011) AswismarmoGeneral Secretary of the General Elections InstitutionIn office1983–1987Member of the People's Consultative AssemblyIn office1987–1992Indonesia Ambassador to Vietnam In office17 February 1988 – 15 January 1992PresidentSuhartoPreceded byJohanes Petrus LouhanapessySucceeded byJuwanaIndonesia Ambassador to Italy In office17 January 1976 – 14 December 1977PresidentSuhartoSucceeded byR. Sri Subyakto Personal detailsBorn(...
Questa voce sull'argomento cestisti spagnoli è solo un abbozzo. Contribuisci a migliorarla secondo le convenzioni di Wikipedia. Segui i suggerimenti del progetto di riferimento. Diego OcampoNazionalità Spagna Pallacanestro RuoloAllenatore Squadra Manresa Rep. Ceca CarrieraCarriera da allenatore 1996-1999 Ourense(giov.)1999-2001Salesianos(giov.)2000-2001Carmelitas Vedruna2001-2004 Ourense(vice)2004-2005AD Cortegada2004-2005 Tarragona(vice)2005-2007 Tarrago...
.svg){kind=small}
![[icon]](Dosya:Wiki_letter_w_cropped.svg){kind=small}
