Roździeń

Część Katowic
Ul. Obrońców Westerplatte w Roździeniu
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Katowice
Dzielnica	Szopienice-Burowiec
Data założenia	XIV wiek
W granicach Katowic	31 grudnia 1959
SIMC	0937770
Strefa numeracyjna	32
Tablice rejestracyjne	SK
Położenie na mapie Katowic Roździeń
Położenie na mapie Polski Roździeń
Położenie na mapie województwa śląskiego Roździeń
50°15′58″N 19°05′09″E/50,266111 19,085833

Roździeń (niem. Rosdzin) – część Katowic^[1], położona we wschodnim rejonie miasta, w dzielnicy Szopienice-Burowiec, nad Rawą.

Historia Roździenia sięga XIV wieku, gdy była po raz pierwszy wzmiankowana jako wieś na ziemi mysłowickiej. Była osadą wiejską, a także rozwijała się jako znaczący ośrodek kuźniczy – tu urodził się Walenty Roździeński. Od lat 30. XIX wieku rozwija się tu przemysł hutniczy, a także powstają pierwsze kopalnie węgla kamiennego. W 1846 roku do Roździenia dociera kolej. W 1930 Roździeń i Szopienice połączono w jedną gminę, noszącą od 1934 roku nazwę Szopienice. Od 1959 roku Szopienice wraz z Roździeniem zostały włączone do Katowic. Po likwidacji przemysłu ciężkiego w latach 90. XX wieku rozwijają się tutaj inne gałęzie gospodarki, a Roździeń pozostaje ośrodkiem wielofunkcyjnym.

Roździeń pod względem administracyjnym położony jest w województwie śląskim i stanowi część Katowic w dzielnicy Szopienice-Burowiec^[2]. Graniczy on od zachodu z Zawodziem, od północy z Burowcem i Borkami, od wschodu z Szopienicami, natomiast od południa z Bagnem i dalej z Janowem^[3][4][5].

Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego Roździeń znajduje się w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13)^[6], natomiast pod względem historycznym znajduje się we wschodniej części Górnego Śląska^[7].

Pod względem budowy geologicznej Roździeń położony jest w zapadlisku górnośląskim^[8], które wypełnia utwory pochodzące z karbonu (głównie zlepieńce, piaskowce i łupki ilaste zawierające pokłady węgla kamiennego)^[9]. W Roździeniu powierzchniowe utwory karbonu występują wzdłuż ulicy J. Korczaka, a także w na obszarze położonym na północ od ulicy Wandy, przy granicy z Burowcem. Na pozostałym obszarze utwory karbońskie są prawie w całości przykryte przez warstwy pochodzące z czwartorzędu (z plejstocenu i holocenu)^[10], składające się z piasków i żwirów glacjalnych i fluwioglacjalnych^[10]. Utwory te powstały pod wpływem trwających w plejstocenie zlodowaceń^[11], natomiast warstwy holoceńskie w postaci osadów rzecznych wypełniają dolinę Rawy^[10].

Najwyższy punkt Roździenia, położony na ulicy J. Korczaka, wznosi się powyżej 270 m n.p.m.^[12] Obszar ten znajduje się w jednostce morfologicznej Wyżyna Siemianowicka, natomiast środkowa część osady położona jest w Obniżeniu Rawy^[13]. Tam też znajduje się najniżej położony punkt – przy granicy z Szopienicami, wynoszący około 255 m n.p.m.^[12] Gleby Roździenia posiadają IV klasę bonitacyjną^[14].

Klimat Roździenia nie wyróżnia się zbytnio od klimatu dla całych Katowic, a jedynie jest modyfikowany przez lokalne czynniki (topoklimat). Występuje tu klimat umiarkowany przejściowy z przewagą prądów oceanicznych nad kontynentalnymi. Średnia roczna temperatura w wieloleciu 1961–2005 dla stacji na Muchowcu wynosiła 8,1 °C, a średnia roczna suma opadów dla wielolecia 1951–2005 wynosiła 713,8 mm^[15].

Przez Roździeń z zachodu na wschód przepływa Rawa, która jest położona w dorzeczu Wisły^[16]. W zlewni Rawy położona jest większa część Roździenia, natomiast rejon Borek znajduje się w zlewni Brynicy^[17]. Znaczna część obszaru Roździenia jest silnie przekształcona przez człowieka, zwłaszcza w rejonie ulicy Roździeńskiej i zachodniej części ulicy 11 Listopada, gdzie występuje przeważnie roślinność ruderalna^[18]. W Roździeniu występuje szereg parków i obszarów urządzonych, w tym skwery: Ernesta Prittwitza, Edmunda Gryglewicza i Walentego Roździeńskiego, natomiast we wschodniej części, w sąsiedztwie z Szopienicami położony jest park Olimpijczyków i skwer Janusza Sidły^[5].

Według niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy’ego nazwa wywodzi się od polskiego określenia rozdziału, rozdzielenia^[19]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą nazwę wymienia Rozdzien podając jej znaczenie Geteilter, absgetrennter Ort czyli w języku polskim Podzielona, rozdzielona miejscowość. Nazwa została później fonetycznie zgermanizowana na Rosdzin i utraciła swoje pierwotne znaczenie. Do nazwy nawiązuje herb miejscowości ukazujący dwa ule^[19].

Roździeń wraz z sąsiednimi Szopienicami powstały około XIII wieku, a pierwsza wzmianka na ich temat to akt darowizny z 1360 roku, kiedy to książę raciborski Mikołaj II opawski podarował kilka wsi w rejonie Mysłowic (w tym Szopienic i Roździenia) Ottonowi z Pilicy^[20]. W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 roku wieś została wymieniona jako Rozdien^[21]. Osada wówczas rozwijała się wzdłuż dzisiejszej ulicy Obrońców Westerplatte, która przez długi okres była głównym szlakiem Roździenia^[22].

Roździeń często zmieniał swoją przynależność. W 1474 roku Roździeń poszedł w zastaw przez Wacława III rybnickiego do Jakuba Dembińskiego – wojewody sandomierskiego^[23], a w 1536 roku właścicielem Roździenia stał się Stanisław Salomon. W 1656 roku Krzysztof Mieroszewski nabył na licytacji Roździeń i Szopienice. Dobra Mieroszewskiego w 1678 roku zostały przekształcone w ordynację mysłowicką^[24].

Do połowy XVI wieku Roździeń był wolnym sołectwem, kiedy to w 1546 roku Stanisław Salomon wykupił je^[23]. W tym samym roku powstała w Roździeniu nad Roździanką (Rawą) i stawem Żabińcem kuźnica, założona przez kuźnika imieniem Szych. Kuźnik otrzymał od Stanisława Salomona prawo m.in. na wieczne dziedziczenia sołectwa, a także prawo do korzystania z lasów celem wybudowania mielerzy do wypalania węgla drzewnego^[25]. Drugim kuźnikiem był prawdopodobnie ojciec Walentego Roździeńskiego – Jakub Brusiek^[25]. Z Roździenia pochodzi też pierwszy polski i jeden z pierwszych podręczników metalurgicznych Europy, autorstwa śląskiego kuźnika Walentego Roździeńskiego pt. Oficcina ferraria abo hutá i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego (wydana w Krakowie w 1612 roku). Walenty Roździeński w 1595 roku stał się właścicielem kuźni w Roździeniu, lecz próbując uzyskać prawa szlacheckie skonfliktował się z Katarzyną Salomonową i rok później w Roździeniu pozostała tylko żona i siostry Walentego Roździeńskiego. Kuźnica pozostała czynna do 1830 roku^[25]. Znajdowała się ona przy dzisiejszej ulicy Obrońców Westerplatte^[22].

W 1783 roku w Roździeniu mieszkało 114 osób. Trzydzieści lat później wieś liczyła 225, a w 1830 roku 392 osoby. Znaczny przyrost liczby ludności nastąpił II połowie XIX wieku. Wówczas to w 1855 roku Roździeń zamieszkiwało 1 457 osób, a w 1910 roku było ich około 12 tysięcy^[26]. Wzmożony przyrost ludności związany był z rewolucją przemysłową, trwającą w Roździeniu od I połowy XIX wieku. W tamtym czasie w rejonie Roździenia i okolicy powstały: huta cynku „Wilhelmina” i żelaza „Dietrich” (w miejscu dawnej Kuźnicy Roździeńskiej; w rejonie obecnego skrzyżowania ulicy Obrońców Westerplatte, ulicy Bednarskiej i ulicy Morawa^[27]), a także kopalnie węgla kamiennego: „Louisensglück”, „Elfriede” i „Guter Traugott”^[26].

W 1826 roku powstała pierwsza szkoła w Roździeniu, do której chodzili również uczniowie z sąsiednich Szopienic^[26]. Wzniesiono również kolonie robotnicze. W latach 1860–1865 powstła kolonia Morawa, a w 1890 roku w rejonie ulic Lwowskiej i Wałowej osiedle familoków^[28].

W 1868 roku otwarto na w rejonie granicy Szopienic i Roździenia stację kolejową Szopienice Północne na linii Kolei Prawego Brzegu Odry łączącej Wrocław z Dziedzicami (ob. Czechowice-Dziedzice) przez Olesno, Tarnowskie Góry, Bytom, Siemianowice. Pszczynę^[29]. Dwa lata później powstał także przystanek kolejowy Szopienice Południowe na wcześniej już otwartej linii Katowice – Mysłowice / Sosnowiec^[30]. W 1900 roku do Roździenia doprowadzono linię tramwajową łączącą Królewską Hutę przez Hajduki (obecnie Chorzów Batory), Katowice i Zawodzie do Mysłowic^[31].

W latach 1882–1887 w Roździeniu znajdowała się dyrekcja zarządzająca hutami i kopalniami spółki Georg von Giesches Erben^[28]. W latach 1906–1908 powstał przy ulicy J. Korczaka szpital hutniczy dla 110 łóżek, posiadający oddział chirurgiczny, ginekologiczny, wewnętrzny i chorób zakaźnych. Budynek ten został zaprojektowany został przez Jerzego i Emila Zillmannów^[32]. Pod koniec XIX wieku powstał duży browar w rejonie ulic ks. bp. H. Bednorza i Obrońców Westerplatte. Jego właścicielem był mieszkaniec Roździenia – Mokrski^[33].

W dniu 24 lutego 1872^[34] (bądź 1 lipca 1871^[35]) roku erygowano rzymskokatolicką parafię św. Jadwigi Śląskiej. Dnia 15 października 1884 roku odbyła się uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę kościoła parafialnego na granicy Szopienic i Roździenia. Jej budowę ukończono w 1887 roku, natomiast kościół konsekrowano 1 maja 1902 roku^[35]. W 1888 roku założono cmentarz ewangelicki, a 13 marca 1899 roku w Roździeniu rozpoczęła się budowa ewangelickiego kościoła Zbawiciela. 25 kwietnia 1899 odbyła się uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego, a 6 marca 1901 roku poświęcono kościół. W przełomie XIX i XX wieku dochodzi do integracji dwóch sąsiednich osad – Szopienic i Roździenia. Pomiędzy nimi rozwija się wspólne centrum w rejonie ulic: Lwowskiej, ks. bp. H. Bednorza i J. Kantorówny, gdzie prócz kościołów powstał również budynek szkoły (współczesne siedziba VI Liceum Ogólnokształcące) i centrum handlowe^[35].

Mieszkańcy Roździenia aktynie brali udział w powstaniach śląskich. Podczas plebiscytu 5 696 mieszkańców gminy głosowało za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski, natomiast powstańcy z Roździenia w trakcie III powstania śląskiego walczyli m.in. nad Odrą i pod Górą św. Anny^[36].

Z powodu wielkiego kryzysu gospodarczego w latach trzydziestych XX wieku unieruchomiono wiele zakładów przemysłowych, co doprowadziło do wzrostu bezrobocia i strajków. Do jednego z większych strajków doszło w 1935 roku w reaktywowanej w 1933 roku kopalni „Szczęście Luizy”, kiedy to górnicy okupujący kopalnię żądali wypłacenia zaległych zarobków i niezamykania kopalni^[37].

Mimo iż Szopienice i Roździeń przez stulecia miały tych samych właścicieli i leżały w bezpośrednim sąsiedztwie, ich połączenie administracyjne nastąpiło dopiero w 1930 pod wspólną nazwą Roździeń-Szopienice^[38], a od 1934 pod nazwą Szopienice^[33]. W 1951 roku nadano Szopienicom prawa miejskie^[39], a 31 grudnia 1959 roku włączono je do Katowic^[40].

Na początku lat 90. XX wieku, 1 stycznia 1992 roku podzielono Katowice na 22 pomocnicze jednostki samorządowe, a obszar Roździenia wszedł w granicę dzielnicy Szopienice-Burowiec^[41]. W dniu 27 stycznia 2023 roku doszło do wybuchu w budynku plebanii ewangelicko-augsburskiej wspólnoty parafialnej, w wyniku którego życie straciły dwie osoby, a sam budynek został zniszczony^[42].

Roździeń przed rewolucją przemysłową był znaczącym ośrodkiem kuźniczym. Tutaj, w 1546 roku nad obecną Rawą powstała kuźnia^[23], która pozostawała czynna do 1830 roku. Znajdowała się ona przy dzisiejszej ulicy Obrońców Westerplatte^[25]. Ponadto pod koniec XIV wieku powstał folwark, a czego większość obszarów to były lasy. W połowie XVIII wieku specjalizował się on w hodowli owiec^[26]. Folwark znajdował się na końcu dzisiejszej ulicy ks. bp. H. Bednorza^[43].

W I połowie XIX wieku Roździeń przekształcił się w osadę przemysłową. W tamtym czasie w rejonie Roździenia i Szopienic powstały: huta cynku „Wilhelmina” (w 1834 roku) i huta żelaza „Dietrich” (1836 rok), a także kopalnie węgla kamiennego: „Louisensgluck” (1838 rok; od 1922 roku „Szczęście Luizy”; pierwszym właścicielem zakładu był Józef Heintze z Dębu), „Elfriede” (1839 rok; właścicielem był Franz von Winckler) i „Guter Traugott” (rok wcześniej). Właścicielem hut była rodzina Wincklerów^[26].

W 1856 roku powstała kopalnia „Wildensteinssegen”, a w 1875 roku prażalnia blendy cynkowej oraz pierwsza fabryka kwasu siarkowego „Huta Recke”. Około dwadzieścia lat później powstała huta „Bernhardi”. Spółka Georg von Giesches Erben wykupiła do 1865 roku kopalnie „Elfriede” i „Wildensteinssegen”, które włączyli w 1883 roku do kopalni „Giesche” (późniejszy „Wieczorek”)^[28].

W Roździeniu rozwijał się też przemysł piwowarski. Pod koniec XIX wieku został duży browar w rejonie ulic ks. bp. H. Bednorza i Obrońców Westerplatte. Jego właścicielem był mieszkaniec Roździenia – Mokrski. Zakład został zamknięty przed I wojną światową z powodu dużej konkurencji ze strony browarów tyskich^[33].

W 1927 roku rozpoczęła działalność Polska Wytwórnia Sygnałów Kolejowych „Ropag”, która znajdowała się przy dzisiejszej ulicy ks. bp. H. Bednorza^[44]. Zatrudniała ona około 120 pracowników. W 1935 roku zakład zbankrutował^[45]. Z powodu wielkiego kryzysu gospodarczego w latach trzydziestych XX wieku unieruchomiono wiele zakładów przemysłowych, w tym huty „Wilhelmina” i „Bernhardi”, a także prażalnię „Lieres” i fabrykę kwasu siarkowego „Huta Recke”. W 1933 roku wznowiono wydobycie w kopalni węgla kamiennego „Szczęście Luizy”^[37].

Po 1989 roku gospodarka w rejonie Roździenia przeszła restrukturyzację. Zakłady przemysłowe obecnie zlokalizowane są głównie w rejonie Bagna oraz przy ulicy Obrońców Westerplatte (zachodni odcinek). Według stanu z września 2020 roku, z większych zakładów zlokalizowane są tu następujące przedsiębiorstwa:

• Zakłady Badań i Atestacji ZETOM im. Prof. F. Stauba (ul. ks. bp. H. Bednorza 17) – zakład zajmujący się badaniami i atestacją wyrobów^[46],
• ELBUD (ul. ks. bp. H. Bednorza 19) – zakład budownictwa elektroenergetycznego wysokich i najwyższych napięć^[47],
• Rockwell Automation Polska (ul. Roździeńska 49)^[48] – firma z branży automatyki przemysłowej i rozwiązań informatycznych^[49].

Główną drogą o zasięgu ponadlokalnym przebiegającą przez Roździeń jest ulica Bagienna (część drogi krajowej nr 79). Biegnie ona w południowej części Roździenia, w rejonie Bagna, w kierunku wschód-zachód. Zapewnia ona połączenie dzielnicy w kierunku zachodnim z Chorzowem i Bytomiem, a w kierunku wschodnim z Mysłowicami, Jaworznem, Chrzanowem i Krakowem^[50]. Przy skrzyżowaniu z ulicami Obrońców Westerplatte, Krakowskiej i 1 Maja tworzy duży węzeł drogowy z bezkolizyjnymi zjazdami^[5].

W ruchu wewnątrzmiejskim podstawowe znaczenia mają drogi zbiorcze^[51], a przez Roździeń biegną następujące z tych dróg:

• Ulica Lwowska – biegnie w rejonie granicy Roździenia i Szopienic w osi północ-południe; w kierunku południowym zapewnia połączenie z droga krajową nr 79 i dalej z Janowem^[5],
• Ulica Obrońców Westerplatte – biegnie równoleżnikowo przez Rozdzień i w kierunku zachodnim łączy tę część Katowic z Burowcem i Zawodziem^[50],

Na granicy Szopienic i Roździenia znajduje się centralny punkt, w którym krzyżują się najważniejsze wewnętrzne drogi tego rejonu Katowic (ulice: Obrońców Westerplatte, Wiosny Ludów, Lwowska i ks. bp. H. Bednorza) – jest nim plac Powstańców Śląskich^[5] Znajduje się tu m.in. stacja rowerów miejskich Metrorower^[52].

Do pozostałych ważniejszych dróg znajdujących się w Roździeniu należą ulice:

• Ulica ks. bp. Herberta Bednorza – droga lokalna^[51]; pierwotnie omijała ona zabudowę Roździenia od południa jako część szlaku Szopienice – Katowice^[43]; biegnie od placu Powstańców Śląskich za wschodzie do skrzyżowania z ulicą Obrońców Westerplatte w północnym zachodzie^[5]; znajduje się przy niej m.in. zespół zabudowy dawnego browaru i słodowni braci Mokrskich, ewangelicki kościół Zbawiciela i willa Jacobsena^[45],
• Ulica Janusza Korczaka – droga lokalna^[51]; łączy Roździeń z Borkami w kierunku północnym^[5]; znajduje się przy niej zabudowa dawnego szpitala hutniczego^[53],
• Morawa – droga lokalna^[51]; okala ona centralna część dzielnicy od strony północnej; łączy ulicę Obrońców Westerplatte na zachodzie z Szopienicami i dalej z Sosnowcem w kierunku wschodnim^[5].

Pierwszą linę kolejową do Roździenia oddano do użytku 3 października 1846 roku (obecnie fragment linii kolejowej nr 138)^[54] w ramach budowy linii kolejowej łączącej Wrocław z Mysłowicami^[30] przez Towarzystwo Kolei Górnośląskiej^[55]. Znajdowała się tu otwarta w 1870 roku stacja Szopienice Południowe (obecnie przystanek osobowy Katowice Szopienice Południowe)^[54]. Roździeń zyskał jeszcze jedno połączenie w ramach oddzielnej linii, wybudowanej przez Kolej Prawego Brzegu Odry^[29]. Łączyła ona Tarnowskie Góry z Pszczyną^[30]. Oddano ją do użytku 15 listopada 1868 roku, a na granicy Roździenia i Szopienic wybudowano na niej osobną stację (obecnie Katowice Szopienice Północne)^[54]. Obecnie dla ruchu pasażerskiego wykorzystywany jest przystanek osobowy Katowice Szopienice Południowe. Wg stanu ze stycznia 2021 roku kursowały tu pociągi Kolei Śląskich w kierunku Częstochowy, Gliwic, Kluczborka, Oświęcimia, Tychów i Krakowa. Polregio również organizował w tym czasie połączenia w kierunku Krakowa oraz do Kielc, Sędziszowa, Buska-Zdroju i Rzeszowa^[56].

Tramwaje przez Roździeń kursują od 1900 roku w ramach budowy trasy z Królewskiej Huty przez Hajduki (Chorzów Batory), Katowice, Szopienice i Mysłowice. Koncesję na wybudowanie linii uzyskała spółka Oberschlesische Dampfstraßenbahn, która 31 października tego samego roku oddała linię do użytku^[31]. Do 1975 roku przy ulicy ks. bp. H. Bednorza funkcjonowała zajezdnia tramwajowa^[44].

Kursują tu autobusy i tramwaje kursujące na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego. W Szopienicach i Roździeniu znajduje się łącznie 14 przystanków, z czego z przystanku Szopienice Kościół, zlokalizowanego na granicy obydwu części Katowic odjeżdża 9 linii autobusowych (w tym jedna nocna), a także 4 linie tramwajowe. Autobusy zapewniają połączenia Roździenia z większością dzielnic w Katowicach, a także z sąsiednimi miastami: Mysłowicami, Chorzowem, Siemianowicami Śląskimi i Mikołowem. Tramwaje łączą Roździeń z Mysłowicami, Sosnowcem, a także Chorzowem przez dzielnice Katowic: Zawodzie, Śródmieście i Załęże^[57].

Obszar Roździenia został zabudowany w dużej mierze w przełomie XIX i XX wieku^[58], z czego część powstałych wówczas budynków jest wpisana do rejestru zabytków^[53]. Najstarsze, istniejące obecnie budynki koncentrują się w zachodniej części ulic: Morawa, ks. bp. H. Bednorza, Obrońców Westerplatte i w Borkach. Do 1922 roku powstała znaczna część obecnej zabudowy. W latach międzywojennych powstawały pojedyncze obiekty, głównie wzdłuż ulicy Obrońców Westerplatte^[58], w tym wzniesiony w latach 1931–1932 roku budynek o numerze 17, gdzie mieści się Urząd Pocztowy Katowice 14. Projektantami gmachu byli warszawscy architekci – Jan Najman i Julian Puterman-Sadłowski^[59]. W latach 1945–1989 nowa zabudowa była lokalizowana głównie na terenach przemysłowych oraz w zachodniej części ulicy ks. bp. H. Bednorza i ulicy M. Wańkowicza. Przy tych dwóch ostatnich ulicach budynku powstały w latach 50. i 60. XX wieku. Rozbudowano również rejon ulicy J. Korczaka w rejonie nr. 22-40 (głównie w latach 50. XX wieku). Po 1989 roku powstało niewiele nowych budynków^[58]. Wśród nich są trzy czterokondygnacyjne budynki mieszkalne przy ulicy Obrońców Westerplatte, oddane do użytku w listopadzie 2017 roku^[60].

W Roździeniu znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków:

• Kościół Ewangelicko-Augsburski pw. Zbawiciela (ul. ks. bpa H. Bednorza 20); wpisany do rejestru zabytków 30 grudnia 2002 roku (nr rej.: A/76/02); wpis do rejestru zabytków obejmuje budynek kościoła wraz z najbliższym otoczeniem w ramach działki (z wyjątkiem ogrodzenia); kościół zaprojektował architekt H. Ritschel, wzniesiono go w latach 1898–1901, w stylu neogotyckim, z cegły klinkierowej; w otoczeniu znajdowała się neogotycka plebania, wybudowana w latach 1907–1908, zniszczona w wyniku wybuchu gazu w styczniu 2023 roku^[53][61],
• Zespół zabudowy dawnego browaru i słodowni braci Mokrskich (ul. ks. bp. H. Bednorza 2a-6); wpisany do rejestru zabytków 13 listopada 1992 roku (nr rej.: A/1506/92); granice ochrony konserwatorskiej obejmują cały zespół zabudowań wraz z otoczeniem, jego układ przestrzenny, zieleń oraz ciągi komunikacyjne^[53][45],
• Zabytkowy budynek administracyjny (tzw. willa Jacobsena) z początku XX wieku (ul. ks. bp. H. Bednorza 60); wpisany do rejestru zabytków 17 czerwca 1982 roku (nr rej.: A/1291/82); granice ochrony obejmują obiekt w ramach ogrodzenia^[53],
• Walcownia cynku (ul. 11 Listopada) z lat 1903–1904; wpisany do rejestru zabytków 23 czerwca 2010 roku (nr rej.: A/308/10)^[53]; mieści się tam Muzeum Hutnictwa Cynku^[62].
• Budynek główny szpitala (ul. J. Korczaka 27) z lat 1906–1908; wpisany do rejestru zabytków 14 lutego 2012 roku (nr rej.: A/368/12),
• Wieża wodna (ul. J. Korczaka) z 1912 roku; wpisana do rejestru zabytków 29 października 1990 roku (nr rej.: A/1418/90)^[53].

Pierwsza szkoła powszechna w Roździeniu została oddana do użytku w 1826 roku. Była ona budynkiem drewnianym, a uczęszczali do niej również uczniowie z pobliskich Szopienic. Nowa, murowana szkoła, znajdująca się przy dzisiejszej ulicy ks. bp. H. Bednorza, powstała w 1857 roku (budynek szkoły wyburzono prawdopodobnie w pierwszej połowie XX wieku^[44]). Wówczas to językiem wykładowym był język polski, natomiast niemiecki był językiem pomocniczym. W tym samym roku założono prywatną szkołę ewangelicką, gdzie wykładano w języku niemieckim^[26]. Znajdowała się ona także przy ulicy ks. bp. H. Bednorza^[43].

W dniu 18 listopada 1902 roku otwarto uroczyście do użytku Katolicką Szkołą Powszechną nr 2 w Roździeniu na rogu ulic J. Korczaka i Siewnej (obecnie Szkoła Podstawowa nr 45 im. Kornela Makuszyńskiego w Katowicach). O konieczności jej budowy przesądziło kilka czynników, w tym wzrastająca liczba mieszkańców Roździenia oraz przepełnienie szkoły w Borkach przy ulicy J. Korczaka 95. Szkołę w latach 1908–1909 rozbudowano o nowy budynek na rogu ulic J. Korczaka i Wandy^[63]. W 1914 roku w Roździeniu znajdowały się cztery szkoły katolickie, w których uczyło 44 nauczycieli oraz jedna szkoła ewangelicka z pięcioma nauczycielami^[64].

Dnia 3 sierpnia 1949 roku powołano Szkołę Przemysłową Śląskich Zakładów Przemysłu Tłuszczowego i Chemicznego, a w 1951 roku oddano do użytku nowy budynek szkolny przy ulicy ks. bp. H. Bednorza 15 (obecnie Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego im. Józefa Rymera – I Wojewody Śląskiego w Katowicach)^[65]. Przy ulicy ks. bp. H. Bednorza 13 znajduje się również Szkoła Podstawowa nr 55 Specjalna w Katowicach. Powstała ona w 1936 roku, a rok później rozpoczyna edukację w obecnym budynku szkoły^[66]. Początkowo, powstały na początku XX wieku budynek był szkołą ewangelicką, do której uczęszczały dzieci z Janowa, Szopienic, Roździenia i Dąbrówki Małej^[67]. Do 1976 roku w budynku przy ulicy ks. bp. H. Bednorza 1 funkcjonowała Szkoła Podstawowa nr 41, po czym budynek przekształcono w dom handlowy^[67].

Pierwsze organizacje kulturalne, wspólne dla mieszkańców Roździenia i Szopienic, powstawały w II połowie XIX wieku. W latach 1882–1889 funkcjonowało Katolickie Kasyno, które wystawiało w sąsiednich miejscowościach liczne sztuki teatralne^[68]. W 1909 roku zespół zagrał spektakl w Teatrze Ludowym w Krakowie. W 1910 roku w sąsiednich Szopienicach powstał chór mieszany im. Stanisława Wyspiańskiego, który działał również w Roździeniu. W 1904 roku powołano w Roździeniu gniazdo „Sokoła”, reaktywowane po I wojnie światowej w grudniu 1918 roku^[36].

Od 1994 roku w Roździeniu i Szopienicach funkcjonowała fundacja PRO-EKO Szopienice, która została powołana z inicjatywy Szopienickiego Komitetu Obywatelskiego. Od 1995 do 2017 roku wydawała ona miesięcznik Roździeń. Organizowała ona też liczne wydarzenia kulturalne, w tym Dni Szopienic, wystawy fotograficzne czy wydanie pocztówek z widokami Szopienic i Roździenia. Fundacja została zlikwidowana w 2019 roku. Od 2016 roku w Szopienicach działa Fundacja z Pasją, która prowadzi warsztaty teatralne^[24]

Na granicy Szopienic i Roździenia, przy ulicy Obrońców Westerplatte 10, zlokalizowany jest Filia nr 1 Miejskiego Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec”^[69], a także Filia nr 19 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach^[70].

Teren Roździenia podlega parafii Zbawiciela Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Parafia należy do diecezji katowickiej. Posiada ona swoją siedzibę przy ulicy ks. bp. H. Bednorza 20^[71]. Parafia powstała w 1885 roku jako filiał Roździeń Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Mysłowicach. Pierwotnie nabożeństwa odbywały się w wynajmowanych salach. Dopiero w 1899 roku rozpoczęto budowę kościoła ewangelickiego, którego poświęcenie nastąpiło 6 marca 1901 roku^[24].

W rejonie granicy Roździenia i Burowca, przy ulicy Siewnej znajduje się rzymskokatolicki kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Inicjatywę budowy kościoła podjęto 25 marca 1957 roku. Wówczas to w parafii św. Jadwigi zebrał się komitet budowy kościoła. 13 maja 1958 roku postawiono krzyż na placu budowy, a 31 maja tego roku oddano do użytku drewnianą kaplice, którą erygowano 12 czerwca. Kaplice rozbudowywano, a zezwolenie na budowę kościoła uzyskano w maju 1979 roku. 25 maja 1980 roku erygowano parafię, natomiast budowę kościoła zakończono w całości 28 czerwca 1987 roku, kiedy to arcybiskup Damian Zimoń konsekrował górny kościół^[72]. Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy znajduje się w dekanacie Katowice-Bogucice archidiecezji katowickiej^[73].

• DamianD. Absalon DamianD., StanisławS. Czaja StanisławS., Andrzej T.A.T. Jankowski Andrzej T.A.T., Środowisko geograficzne, [w:] AntoniA. Barciak, EwaE. Chojecka, SylwesterS. Fertacz (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, s. 43–78, ISBN 978-83-8772-724-6 .
• MichałM. Bulsa MichałM., Ulice i place Katowic, wyd. trzecie, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2018, ISBN 978-83-63780-28-9  (pol.).
• Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe z elementami opracowania ekofizjograficznego problemowego (problematyka ochrony dolin rzecznych oraz ograniczeń dla zagospodarowania terenu wynikających z wpływu działalności górniczej) dla potrzeb opracowania projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obszarów położonych w mieście Katowice, Katowice: WERONA, 2014  (pol.).
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. Część 1. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Załącznik nr 1 do uchwały nr XXI/483/12 Rady Miasta Katowice z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice” – II edycja, Miasto Katowice, 2012  (pol.).
• LechL. Szaraniec LechL., Osady i osiedla Katowic, Katowice: Oficyna „Artur”, 1996, ISBN 83-905115-0-9 .
• BarbaraB. Tokarska-Guzik BarbaraB., AdamA. Rostański AdamA., RomanR. Kupka RomanR., Katowice. Przyroda miasta, Katowice: Wydawnictwo Kubajak, 2002, ISBN 83-87971-49-9 .