Podróż Franciszka Józefa I po Galicji i Bukowinie (1851).

Jesienią 1851 wówczas 21-letni cesarz Austrii Franciszek Józef I odbył podróż, podczas której odwiedził obszar dwóch krajów koronnych: Galicji (z Wielkim Księstwem Krakowskim) i Bukowiny^[1][2].

Podróżując cesarz poruszał się sześciokonnym powozem^[3]. Stałym elementem na trasie przejazdu orszaku cesarskiego, zarówno na drogach dojazdowych jak i w odwiedzanych miejscowościach, były tymczasowo stworzone łuki (wzgl. bramy) triumfalne^[4]. Bywało, że w trakcie spotkań z ludnością polską cesarz wypowiadał się wyrywkowo w języku polskim^[5].

Były to pierwsze odwiedziny cesarza Franciszka Józefa I w Galicji^[6][2]. Po raz drugi cesarz przybył do kraju w 1855 odwiedzając swojego brata, arcyksięcia Karola Ludwika we Lwowie^[2]. Zaplanowane na rok 1869 odwiedziny nie doszły do skutku, zaś po raz drugi cesarz odbył podróż po Galicji i Bukowinie w 1880^[7]. W późniejszych latach monarcha odwiedzał Galicję jeszcze cztery razy w incydentalnych okazjach: 1893 (udział w manewrach), 1894 (odwiedziny Powszechnej Wystawy Krajowej we Lwowie), 1900 (udział w manewrach), 1904 (pobyt we Lwowie po manewrach w Komarnem)^[2].

Kraków – cesarz przybył do miasta 11 października 1851^[8]. Jego wizyta była związana z pożarem miasta w 1850^[8]. Pomiędzy godziną 15 a 16 wystrzały armat z Wawelu oraz bicie dzwonów z 38 kościołów starego Krakowa oznajmiły przyjazd do miasta cesarza, który na koniu wraz z asystą przybył z Podgórza^[9]. Monarcha został powitany tamże przez prezesa Rady Administracyjnej Wielkiego Księstwa Krakowskiego, Piotra Michałowskiego^[10]. Potem spotkał się z Radą Miasta Krakowa, której wiceprezes wręczył cesarzowi klucze do miasta^[11]. Następnie nawiedził kościół mariacki^[12] i udał się do pałacu rezydencjonalnego^[13]. Na drugi dzień, 12 października 1851 cesarz był w kościele katedralnym, gdzie został pobłogosławiony przez bpa Ludwika Łętowskiego, uczestniczył we mszy św., po czym zwiedził tamtejsze kaplice i groby królów, a następnie zwiedzał wnętrze zamku wawelskiego, odbywając przegląd tamtejszych koszar wojskowych^[14]. Potem odwiedził Uniwersytet Jagielloński, powitany przez rektora prof. Floriana Sawiczewskiego^[15]. Potem udał się do przedmieścia Wesoła, gdzie odwiedził Szpital Św. Łazarza i Klinikę^[16]. Następnie obejrzał fortyfikacje za rogatką warszawską i spotkał się z kadrą wojskową^[17]. Potem przedstawiano mu wybitniejszych przedstawicieli ludu wiejskiego, po czym przyjmował audiencje prywatne^[18]. Wieczorem w Krakowie zorganizowano iluminację świetlną^[19]. O godz. 20 cesarz pojawił się w teatrze, gdzie był witany pieśnią Boże, zachowaj Cesarza i okrzykami Niech żyje Cesarz!, zaś na scenie wystawiono dwuaktową komedię pt. Okrężne autorstwa Józefa Korzeniowskiego^[20]. W trzecim dniu pobytu, 13 października 1851 rano cesarz obserwował manewr wojskowy, zorganizowany na rogatką mogilską^[20]. Następnie udał się do Wieliczki^[20].

Wieliczka – cesarz przybył do miasta 13 października 1851 o godz. 11^[21]. Udał się do kopalni soli, gdzie – zgodnie ze zwyczajem przewidzianym dla dostojnych gości – ubrał się w przygotowany strój tj. suknię, płaszcz jedwabny, czapkę górniczą i z toporkiem w dłoni wszedł do szybu „Franciszek”^[21]. Zszedłszy schodami w dół wziął udział w mszy św. w kaplicy św. Antoniego^[21]. Dalej przeglądał komory kopalni, w tym „Steinhauser”, gdzie przedstawiono dla niego pokazowy zjazd ze sklepienia górników trzymających kaganki, a w sali „Łętów” podziwiał pokazy tańców krakowskich^[22]. Po wyjściu z kopalni cesarz udał się do Bochni^[23].

Bochnia – cesarz przybył do miasta 13 października 1851 o godz. 15:30^[23]. W mieście został przywitany przez starostę obwodowego, Karla Prokscha, a po spotkaniu z miejscowymi osobistościami opuścił Bochnię^[24].

Brzesko – cesarz przebywał w mieście 13 października 1851 przyjechawszy z Bochni^[24]. Po spotkaniu z przedstawicielami władz cywilnych i religijnych, wyjechał z miasta^[24].

Wojnicz – cesarz przejeżdżał przez miasto 13 października 1851 wieczorem^[25].

Tarnów – cesarz przybył do przedmieść miasta 13 października 1851 o godz. 18:30^[26]. Był witany przez wojsko, duchowieństwo, burmistrza Antoniego Seemana i starostę obwodowego Augusta Merkla, a jako siedzibę przewidziano dla niego pałac biskupi, gdzie jeszcze tego samego dnia przyjmował gości^[26]. Nazajutrz, 14 października 1851 o godz. 7 obejrzał manewr wojskowy, następnie odwiedził szpital wojskowy i koszary, po czym przyjmował gości w swojej rezydencji^[27]. O godz. 11 wyjechał z Tarnowa^[27].

Pilzno, Dembica, Sędziszów, Robczyce – cesarz przejeżdżał przez te miasta 14 października 1851, gdzie każdorazowo był witany stacjach pocztowych przez miejscową ludność^[28].

Rzeszów – cesarz przybył do przedmieść miasta 14 października 1851 o godz. 16:30^[29]. Został powitany m.in. przez burmistrza Johanna Aichmüllera, spotkał się z Namiestnikiem i ks. Edmundem Schwarzenbergiem (komenderującym), po czym udał się do apartamentów, przygotowanych dla niego w gmachu urzędu cyrkularnego^[29]. Przyjął miejscowe władze cywilne, duchowieństwo, korpus oficerski, szlachtę, a szczególną uwagę zwrócił na przybyłych żołnierzy-weteranów w liczbie 128, po czym udzielał audiencji prywatnych^[29]. Następnego dnia, 15 października 1851 odwiedził koszary i szpital wojskowy, po czym o godz. 8 wyjechał z Rzeszowa^[30].

Jarosław – cesarz przybył do miasta 15 października 1851 o godz. 11:30, wcześniej przejeżdżając przez Przeworsk^[30]. Był witany z hołdem przez przedstawicieli wojska, duchowieństwa i władz cywilnych z burmistrzem Karolem Kellermannem na czele^[30]. O godz. 12:30 cesarz opuścił Jarosław^[3].

Przemyśl – cesarz przybył do miasta 15 października 1851^[3]. Został powitany przez burmistrza, Juliusza Chitrego de Freiselsfelda, następnie udał się do swojej rezydencji w gmachu cyrkularnym, gdzie spotkał się ze starostą Henrykiem de Saarem^[31]. Potem uczestniczył w musztrze wojskowej^[31]. W dalszym ciągu dnia przyjmował duchowieństwo, szlachtę, urzędników oraz udzielał audiencji prywatnych^[31]. Rankiem 16 października 1851 cesarz odwiedził szpitale wojskowy i cywilny^[32]. O godz. 9 wyjechał z Przemyśla^[33].

Lwów – cesarz przybył do miasta 16 października 1851 i o godz. 14 wjechał na plac Ferdynanda^[34]. Został tam powitany przez burmistrza, Karola de Höpflingen-Bergendorfa, który wręczył mu klucze do miasta^[34]. Cesarz udał się do przygotowanej dla niego rezydencji w pałacu Namiestnictwa^[34]. Tam odebrał defiladę wojska, po czym przyjmował przedstawicieli władz cywilnych i wojskowych^[34]. Od godz. 17 trwał Souper Dinatoir'e z zaproszonymi 55 wyższymi osobistościami, zakończony o godz. 22^[34]. Na drugi dzień, 17 października 1851 o godz. 7 cesarz przybył do kościoła katedralnego, gdzie został wprowadzony przez abpa Łukasza Baranieckiego, po czym wysłuchał mszy św. zasiadając na tronie przed ołtarzem^[35]. Następnie udzielał audiencji^[36]. Potem odwiedził Namiestnika Agenora Gołuchowskiego i jego żonę w ich mieszkaniu^[37]. Później wraz z komenderującym ks. Schwarzenbergiem odwiedził koszary wojskowe w ogrodzie Jabłonowskiego, koszary strzelców, Czerwony Klasztor, Instytut Wychowania Dzieci Żołnierskich, zakłady Cytadeli^[38]. O godz. 16 trwał uroczysty obiad z gośćmi, a o 18:30 cesarz odwiedził strzelnicę bractwa kurkowego, gdzie przebywał trzy kwadranse^[39]. O godz. 20 pojawił się w teatrze miejskim, gdzie wystawiono dwie opery i balet^[40]. W trzecim dniu, 18 października 1851 Franciszek Józef I o godz. 7 rano przybył na Janowski plac musztry, był na nabożeństwie, po czym sam komenderował manewrem wojskowym^[41]. Następnie brał udział w uroczystości składania kamienia węgielnego pod Halicko-Ruski Instytut Narodowy^[42]. Potem odwiedził klasztor sióstr miłosierdzia wraz z domem chorych, zakład panien „Sacré-Cœur” (Najświętszego Serca), szpital główny, instytut niewidomych oraz instytut głuchoniemych^[43]. W dalszej kolejności cesarz przebywał w magistracie miasta Lwowa, potem w Zakładzie Krajowej Kasy Oszczędności^[44]. Następnie cesarz udał się do Uniwersytetu Lwowskiego, gdzie spotkał się z senatem uczelni i z rektorem, prof. Franciszkiem Kotterem oraz zwiedził gabinet fizyczny, gdzie został oprowadzony przez dr. Aleksandra Zawadzkiego^[45]. Potem cesarz udał się na plac św. Jura, gdzie odwiedził kościół katedralny obrządku greckokatolickiego, w którym został przyjęty przez biskupów Grzegorza Jachimowicza i Iwana Bocheńskiego, po czym zwiedził gmach metropolitalny^[46]. W dalszej kolejności był gościem domu ubogich św. Łazarza, a na ręce dyrektora tej placówki, Franciszka Adamskiego, darował 5000 złr.^[47]. Około 13:45 monarcha odwiedził tzw. dom kary i osobiście przekonał się o stanie osadzonych tam więźniów, a przyjmowany był tam przez prezesa sądu karnego, barona Karola Pohlberga^[48]. O godz. 17 Franciszek Józef I przebywał na obiedzie w swojej rezydencji, a od 20:30 przejeżdżał ulicami Lwowa oglądając iluminację miasta, był pozdrawiany wówczas przez tłumy ludności^[49]. Od około godz. 21 cesarz był gościem zorganizowanego na jego cześć balu, wyprawionego w sali bibliotecznej Zakładu Naukowego im. Ossolińskich^[50]. W czwarty dzień wizyty we Lwowie, 19 października 1851 Franciszek Józef I o godz. 8 wziął udział we mszy św. polowej na placu Janowskim i obejrzał tamże musztrę wojskową^[51]. Od około godz. 9 w pałacu udzielał posłuchań petentom^[51]. Po godz. 14 cesarz udał się na górę Parkową, gdzie z okazji jego odwiedzin urządzono zabawę ludową, a przybycie monarchy uczczono wystrzałami z 21 dział^[52]. Góra, z której w kierunku zachodnim rozpościerała się panorama Lwowa, została wówczas nazwana imieniem „Franciszek Józef”^[53]. Po obiedzie w pałacu cesarz przybył do teatru, gdzie wystawiono komedię Staroświecczyzna i postęp^[54]. Rankiem piątego dnia wizyty, 20 października 1851 o godz. 8 cesarz opuścił Lwów, wyjeżdżając przez Łyczakowskie rogatki^[55].

Złoczów – cesarz przybył do miasta 20 października 1851 o godz. 11^[56]. Jego przyjazd uświetniono wystrzałami z armat i biciem dzwonów kościelnych^[57]. W mieście został przyjęty przez starostę obwodowego Piotra Andrzejowskiego, burmistrza Andrzeja Waydowicza, odwiedził korpus oficerski, duchowieństwo^[58]. Około godz. 12 opuścił miasto, udając się w stronę Tarnopola^[58].

Jarczowce – po południu 20 października 1851 Franciszek Józef I odwiedził tam stadninę koni hr. Juliusza Dzieduszyckiego^[59].

Tarnopol – cesarz przybył do miasta 20 października 1851 o godz. 17^[59]. Na rogatkach miasta został powitany przez burmistrza Seweryna Drzemalika, a następnie na placu Targowicy przez przełożonego obwodu, Karola Piwockiego, będącego tam wraz z osobistościami miasta^[60]. W udostępnionych apartamentach udzielał audiencji^[59]. Nazajutrz, 21 października 1851 od godz. 6 cesarz odwiedzał szpitale wojskowy, cywilny i starozakonnych, po czym wyjechał z miasta^[61].

Mikulińce – cesarz przybył tam 21 października 1851 o godz. 8^[62]. Został powitany przez miejscowego dziedzica, barona Konopkę^[62].

Strusów – cesarz przejeżdżał tamtędy 21 października 1851^[62]. Przejechał przez bramę triumfalną, ozdobioną kwiatami z oranżerii właściciela miejscowego majątku, hr. Włodzimierza Baworowskiego^[62]. Był witany przez tamtejsze duchowieństwo i ludność^[62].

Trembowla – cesarz przejeżdżał tamtędy przedpołudniem 21 października 1851 o godz. 8^[63]. Był uroczyście pozdrawiany przez miejscową ludność^[63].

Kopyczyńce – cesarz zatrzymał się tam 21 października 1851 o godz. 11 na miejscowej stacji pocztowej^[64].

Tłuste – cesarz zatrzymał się tam 21 października 1851^[64].

Zaleszczyki – cesarz przybył tam 21 października 1851 o godz. 15:30^[65]. Został przyjęty przez starostę i dostojników miejscowych^[66].

Następnie monarcha udał się w dalszą drogę, opuszczając Galicję został powitany na moście na Dniestrze przez prowizorycznego szefa Bukowiny, barona Wojciecha Hennigera oraz wojskowych^[67]. Następnie, już po zapadnięciu zmroku, pokonywał drogę oświetlaną przez ludność wiejską i eskortę włości na koniach^[68].

Czerniowce – cesarz przybył tam 21 października 1851 wieczorem^[68]. Został powitany przez burmistrza miasta, Wojciecha Suchanka, od którego odebrał klucze do miasta^[69]. Następnie udzielał audiencji^[70]. Rankiem następnego dnia, 22 października 1851, monarcha obejrzał manewr wojskowy i odbył przegląd żandarmerii i straży finansowej^[71]. Następnie odwiedził zakłady dobroczynne, po czym udzielał audiencji w swej rezydencji^[71]. Od godz. 17 trwał uroczysty obiad, a od 19:30 cesarz przebywał na strzelnicy miejskiej, gdzie sam oddawał strzały^[71]. Stamtąd cesarz przeszedł do pobliskiej sali, gdzie odbył spotkanie z miejscową szlachtą, podczas którego wysłuchał melodii ludowych zagranych przez pianistę Karola Mikuliego^[72]. Następnie, do godz. ok. 21 w ogrodzie publicznie uczestniczył w pokazie tańców ludowych^[72]. Następnego dnia, 23 października 1851 o godz. 5:30 cesarz opuścił Czerniowce^[72].

Radautz – cesarz przybył tam 23 października 1851^[73]. Najpierw dłuższy czas spędził na odwiedzinach stadniny, kierowanej przez ppłk. Marcina Hermanna^[73]. Potem spotkał się z miejscowymi osobistościami^[74]. W kolejnych dniach pobytu w Radautz, tj. 24–26 października 1851, cesarz poświęcał czas na „zabawy myśliwskie”^[75]. 26 października przyjął delegację strzelców czerniowieckich^[76]. 27 października 1851 wyjechał z Radautz^[76].

Czerniowce – cesarz przejeżdżał przez to miasto ponownie 27 października 1851, po czym opuścił teren Bukowiny i powrócił na obszar Galicji^[76].

Śniatyn – cesarz przejeżdżał tamtędy 27 października 1851^[77]. Był uroczyście pozdrawiany przez miejscową ludność^[77].

Kołomyja – cesarz przybył tam 27 października 1851 o godz. 14:30^[77]. Przy wjeździe odbył przegląd kompanii miejscowego 24 pułku piechoty^[77]. Następnie został przywitany przez burmistrza Michała Boczarskiego i magistrat, otrzymując klucze do miasta, po czym udał się do gmachu cyrkularnego przyjęty przez przełożonego cyrkułu hr. Bolesława Borkowskiego^[78]. W rezydencji gmachu odbywał spotkania oraz udzielał audiencji, po czym odwiedził koszary i szpital wojskowy^[79]. Potem wystawiono uroczysty obiad^[80]. Nazajutrz, 28 października 1851 o godz. 6 monarcha wyjechał z Kołomyi^[81].

Łanczyn – cesarz przybył tam 28 października 1851 o godz. 8:30^[81]. Został tam przyjęty przez miejscowe duchowieństwo^[81].

Delatyn – cesarz przybył tam 28 października 1851 o godz. 9:30^[81]. Był uroczyście witany, a w tym czasie rozbrzmiewały dzwony i wystrzały armatnie^[82]. Z miasta udał się do oddalonych o około ćwierć mili terenów budowy salin w Horyszu, gdzie uczestniczył w złożeniu kamienia węgielnego w placówce nazwanej „Saliny Franciszka Józefa”^[83]. Tam wziął udział we mszy św., odprawionej przez abpa Łukasza Baranieckiego, po czym sam dokonał złożenia kamienia węgielnego^[84]. Przy tej okazji odznaczył rządcę dóbr kameralnych w Delatynie, Tadeusza Kracha, Złotym Krzyżem Zasługi Cywilnej^[85][86]. Po uroczystościach cesarz wyjechał z Delatyna^[84].

Majdany (zob. Majdan Górny i Majdan Średni) – cesarz przejeżdżał tamtędy 28 października 1851 o godz. 11^[87]. Był poprzedzony orszakiem Hucułów oraz powitany przez komisarza stacyjnego i duchowieństwo^[87].

Nadwórna, Bohorodczany, Lisiec – cesarz przejeżdżał przez te miasta 28 października 1851, a mijając miejscowe stacje był uroczyście pozdrawiany^[87].

Stanisławów – cesarz przybył tam 28 października 1851 o godz. 13:30^[87]. Do miasta wjechał na udostępnionym mu przez komitet powitalny koniu angielskim^[88]. Został przyjęty przez burmistrza Leona Skorskiego i miejscowych dostojników oraz otrzymał klucze do miasta^[88]. Przed domem, stanowiącym jego rezydencję, został powitany przez urzędującego w zastępstwie starostę obwodowego, Józefa Majewskiego^[89]. Następnie udzielał audiencji, zwiedził szpital i gmach kryminalny, szpital wojskowy i koszary^[89]. Wieczorem w mieście ukazano iluminację^[90]. Nazajutrz, 29 października 1851 cesarz obejrzał musztrę wojskową^[90]. Potem zwiedzał stadninę Antoniego Mysłowskiego z Koropca, po czym – pożegnawszy się – opuścił Stanisławów^[91].

Kałusz, Dolina, Bolechów – cesarz przejeżdżał przez te miasta 29 października 1851, a mijając bramy triumfalne w tychże stacjach był uroczyście witany^[92].

Stryj – cesarz przybył tam 29 października 1851 o godz. 16^[92]. Został powitany przez burmistrza Jana Wajdowicza wraz z wydziałem miejskim, a następnie przez feldmarszałka porucznika hr. Sámuela Gyulaya i miejscowych wojskowych^[93]. Potem odwiedził szpital wojskowy, po czym w swym apartamencie spotkał się ze starostą Karolem Bochyńskim i urzędnikami cyrkułu oraz udzielał audiencji prywatnych^[94]. Potem na dziedzińcu przyjął inwalidów^[95]. Następnego dnia, 30 października 1851 o godz. 7 monarcha wyjechał do Lisowiec na polowanie, na którym przebywał do godz. 14^[95]. O godz. 15 znów był w Stryju, a około godz. 16 opuścił to miasto^[96].

Drohobycz – cesarz przybył tam 30 października 1851 po godz. 17^[96][97]. Został tam przywitany przez burmistrza Ignacego Niewiadomskiego, miejscowych wojskowych, duchowieństwo i dostojników^[98].

Sambor – cesarz przybył tam 30 października 1851 o godz. 20^[99][97]. Został powitany przez burmistrza Wincentego Daneka^[99]. Potem udał się do urzędu cyrkularnego, przyjęty przez miejscowego starostę^[100]. Następnie wydano ucztę, a pobyt monarchy uczczono oświetleniem miasta i wystrzałami z 25 moździerzy^[100]. Nazajutrz, 31 października 1851 o godz. 7 cesarz odwiedził szpital wojskowy, szpital cywilny, sąd karny^[100][97]. W dalszej kolejności przyjmował naczelnika cyrkularnego Jana Balkę i urzędników tego urzędu oraz innych^[101]. O godz. 9 cesarz wyjechał z Sambora^[102]

Chyrów – cesarz przejeżdżał przez tamtejszą stację 31 października 1851^[103]. Był uroczyście witany przez miejscowe duchowieństwo, urzędników i ludność^[103].

Przed Starzawą przy moście nad Strwiążem – cesarz przejechał 31 października 1851 przez łuk triumfalny^[104].

Smolnica – cesarz przejeżdżał przez tamtejszą stację 31 października 1851^[102][97]. Oczekującym tam chłopcom ze szkoły wojskowej ze Starego Sambora polecił wykonywać ćwiczenia militarne^[105][97].

Krościenko – cesarz przejeżdżał przez tę miejscowość w dalszej drodze^[104].

Ustrzyki Dolne – cesarz przybył tam 31 października 1851 o godz. 13^[103][104]. Przejechał przez łuk triumfalny z napisem Imperatori amato^[104]. Został tam powitany przez komisarza stacyjnego, urzędników, duchowieństwo i lud^[103].

Berehy (zob. Berehy Górne, Berehy Dolne) – cesarz przejeżdżał tamtędy po wyjeździe z Ustrzyk^[104]. Na powitanie monarchy oddano 21 strzałów z moździerzy^[104].

Lisko – cesarz przejechał przez tamtejszą stację^[103]. W mieście witała go szlachta, duchowieństwo, ludność karpacka, a także komisarz obwodowy i przedstawiciele rady miejskiej^[104]. W dalszej drodze monarcha przejechał przez bramy triumfalne: najpierw między Liskiem a Zagórzem, a potem w Zahutyniu, gdzie został powitany przez urzędników kameralnych z Mrzygłodu^[104].

Olchowce – zbliżając się do Sanoka od strony wschodniej, wyraził życzenie odwiedzenia stadniny w Olchowcach^[104][103]. W tym celu przekroczył postawiony naprędce most na rzece San, wizytował olchowiecką stadninę, prowadzoną przez rtm. Kaspra Müllera, obejrzał stado i sam wykonał kilka ewolucji konnych, po czym powrócił na drugą stronę rzeki i powozem ruszył w stronę pobliskiego Sanoka^[104][103].

Sanok – cesarz przybył tam 31 października 1851 o godz. 16^[103]. Witały go dzwony kościelne, huk armat (oddano 101 wystrzałów), muzyka i okrzyki „Niech żyje!”^[104][103]. Przy bramie triumfalnej, ozdobionej m.in. inicjałami F. J. oraz napisem Viribus unitis, monarcha został przyjęty przez burmistrza Jakuba Krulikiewicza, od którego otrzymał klucze do miasta^[104][106]. Następnie przeszedł miejscowy rynek^[104], po czym przy apartamentach udzielonych w siedzibie cyrkułu na zamku sanockim został powitany przez batalion piechoty arcyksięcia Wilhelma, przez starostę cyrkularnego, Ernesta Uherka, jak również przez władze skarbowe, duchowieństwo i szlachtę^[104][107]. Potem odwiedził szpital wojskowy, a na dziedzińcu gmachu rezydencjonalnego spotkał się z 1999 żołnierzami-weteranami z miejscowego obwodu, odznaczonymi złotymi lub srebrnymi medalami honorowymi, krzyżami armii i innymi^[104][107]. Później przyjmował duchowieństwo, szlachtę, nauczycieli oraz udzielał audiencji prywatnych^[104][107]. Wieczorem, o godz. 19 wydano ucztę, a miasto zostało oświetlone^[104][108]. Nazajutrz, 1 listopada 1851 o godz. 5:30 monarcha wziął udział we mszy św. w kościele farnym, po czym wyjechał z miasta^[104][109].

Rymanów, Iwonicz, Równe – cesarz przejeżdżał przez te miasta 1 listopada 1851, a w bramach triumfalnych był witany przez duchowieństwo, szlachtę i ludność^[104][109].

Dukla – cesarz przybył tam 1 listopada 1851 o godz. 10^[109]. Został tam przyjęty przez urzędników, duchowieństwo, szlachtę i lud^[110].

Jasło – cesarz przybył tam 1 listopada 1851 około godz. 12^[109][111]. Został tam przyjęty przez burmistrza Karola Alkera wraz z wydziałem miejskim, cechy okolicznych miast (Kołaczyce, Brzostek, Dębowiec, Krosno), duchowieństwo, wojskowych, starostę Józefa Szalowskiego^[112]. Obejrzał batalion Landwehry pułku barona Haynau^[112]. Otrzymał apartament w gmachu cyrkularnym, dokąd udał się w towarzystwie gen. Grünne^[112]. Tam udzielił kilku audiencji, po czym wyjechał z miasta^[112].

Biecz, Gorlice, Grybów – cesarz przejeżdżał przez te miasta 1 listopada 1851^[112]. W Grybowie był przyjęty przez burmistrza Karola Winnickiego^[113].

Nowy Sącz – cesarz przybył tam 1 listopada 1851 ok. godz. 19^[113]. Został uroczyście powitany i przyjęty przez burmistrza Michała Fiałkiewicza i starostę Wenzela Gepperta, a także przez szlachtę i kompanię piechoty wojska^[114]. Następnie przeszedł do przygotowanego dla niego mieszkania i spotkał się z przedstawicielami szlachty, duchowieństwa, urzędników i korpusu oficerów^[115]. W porze wieczornej, mimo deszczowej aury, przedstawiono w mieście iluminację świetlną^[115]. Nazajutrz, 2 listopada 1851 monarcha udał się na mszę św. o 7 rano, następnie wizytował załogę wojskową, potem odwiedził szpitale wojskowy i cywilny, po czym powróciwszy do swych apartamentów przyjmował petentów^[116]. O godz. 8:30 opuścił Nowy Sącz^[117].

Jordanów – cesarz przybył tam 2 listopada 1851 o godz. 15, tym samym po raz drugi w trakcie swej podroży zawitał na obszar cyrkułu wadowickiego^[118]. Spotkał się z miejscową szlachtą, duchowieństwem i ludność, po czym odjechał^[118].

Limanowa, Kasina, Mszana, Malejowa – cesarz przejeżdżał przez te miejscowości 2 listopada 1851, a mijając tamtejsze stacje był uroczyście pozdrawiany przez władze, szlachtę, duchowieństwo i ludność^[118].

Juszczyn, Biała, Maków – cesarz przejeżdżał przez te miejscowości 2 listopada 1851, a mijając tamtejsze stacje był uroczyście pozdrawiany przez władze i lud^[118].

Sucha – cesarz przybył tam 2 listopada 1851 o godz. 16^[118]. Jego przyjazd uczczono wystrzałami z moździerzy, a monarcha został powitany przez władze, szlachtę, duchowieństwo i mieszkańców^[118]. Po dostrzeżeniu grupy górali, płaczących z powodu spalenia w pożarze ich majątku, Franciszek Józef przekazał sumę pieniężną na ich rzecz^[119].

Ślemień, Kuków, Lass, Okrajnik – cesarz przejeżdżał przez te miejscowości 2 listopada 1851 już po zapadnięciu zmroku, zaś drogę orszakowi oświetlali przy drodze miejscowi włościanie z pochodniami oraz płonące stosy drzewa^[119].

Żywiec – cesarz przybył tam 2 listopada 1851 o godz. 18:45^[120]. W oświetlonym mieście został powitany przez magistrat z burmistrzem Grzegorzem Frankiem oraz ludność, po czym udał się do zamku arcyksiążęcego, przeznaczonego jemu na nocleg^[121]. Tam spotkał się z władzami, starostą obwodu wadowickiego Józefem Loserthem, wojskowymi, duchowieństwem w tym z bpem Józefem Alojzym Pukalskim, zaś dla monarchy i jego gości wyprawiono ucztę^[122]. Następnego dnia, 3 listopada 1851 o godz. 5 cesarz wyjechał z miasta^[123].

Biała – cesarz przybył tam 3 listopada 1851 o godz. 7^[120]. Przy odgłosach armat, dzwonów, muzyki został uroczyście powitany przez władze cywilne i wojskowe oraz duchowieństwo i mieszkańców^[123]. Przywitał się z magistratem, na czele z Antonim Jettmarem^[123]. Następnie monarcha pożegnał się i o godz 7:30 wyjechał z miasta, opuszczając następnie Galicję^[124]. W tym czasie została zdjęta chorągiew powiewająca na górze Franciszek Józef w stolicy Galicji tj. Lwowie^[1].

Jeszcze przebywając w Żywcu, w dniu 2 listopada 1851 cesarz skierował list do Namiestnika Galicji, Agenora Gołuchowskiego, wyrażając swoje uznanie dla jego polityki i wyrażając wdzięczność za okazaną mu podczas podroży przychylność i wierność^[125]. Za zasługi w zakresie administracji w krajach koronnych cesarz nadał odznaczenia wybranym osobom^[126].

W 1908 na budynku Zamku Królewskiego w Sanoku, gdzie podczas podróży przebywał cesarz, została ustanowiona tablica upamiętniająca jego pobyt^[127].

• 1851 r. (d. 11 października) wjazd najjaśniejszego Franciszka Józefa I, cesarza Austryi, do Krakowa, tudzież podróż J. Ces. Król. Apost. Mości po Galicyi i Bukowinie. Kraków: 1853, s. 1-116.
• Aleksander Nowolecki: Pamiątka podróży cesarza Franciszka Józefa I po Galicyi i dwudziesto-dniowego pobytu jego w tym kraju. Kraków: Wydawnictwo Czytelni Ludowej H. Nowoleckiego, 1881, s. 1-232.