Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto liczyło 2723 mieszkańców[2] (751. miejsce w kraju).
Obecnie jest to ośrodek usługowy regionu turystycznego. Istnieją tu niewielkie zakłady przemysłu maszynowego, odzieżowego, drzewnego, dziewiarskiego i spożywczego[4].
Toponimia
Nazwa miasta, nadana przez Słowian, przybyłych na Śląsk w VI wieku n.e.[5], wywodzi się prawdopodobnie od prasłowiańskiego słowa '*nemьcь' (niemy)[6], Nazywano tak ludzi niewładających językiem Słowian, obcych. Już od końca IX w. wyraz ten z pewnością odnosił się do germańskich sąsiadów plemion zachodniosłowiańskich. Najstarsze zapisy nazwy grodu: 990, 1125, 1177 Nemci, 1018, 1155 Nemechi, należy odczytywać jako Niemcy. To stara nazwa etniczna, typowa m.in. dla tzw. osad jenieckich (tak jak Czechy, Węgry, Pomorzany). Ponieważ nazwa została zanotowana w zaginionym Roczniku Praskim jako nazwa istniejącego już i znanego grodu pod datą 990, jej powstanie należy łączyć z okresem władztwa wielkomorawskiego i czeskiego, a więc z okresem od schyłku IX w. do roku 989. Według wzmianki z kroniki Thietmara z Merseburga nazwa grodu pochodzi od Niemców, którzy mieli gród założyć czy zbudować. Można to interpretować tak, że wzięci do niewoli przez Czechów czy Morawian Niemcy – rzemieślnicy, cieśle i in. wykonywali prace przy budowie grodu[7]. Takie podania znane były dawniej w samej Niemczy[8].
W dokumencie łacińskim z 1290 pojawia się określenie ziemi niemczańskiej in territorio Nympczensi[9], które zawiera w sobie nowszą postać nazwy grodu, można ją rekonstruować jako Niemcz lub Niemcza. (polską nazwę Niemcz wymienił w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 śląski pisarz Józef Lompa[10]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje polską nazwę w formie Niemcz oraz zgermanizowanąNimptsch[9].). Formy te stały się podstawą dla nazwy niemieckiej Nimptsch oraz nazwiska von Nimpsch, von Nimtsch odnoszącego się do rycerskiego, potem pańskiego i hrabiowskiego rodu wywodzącego się ze Starej Niemczy. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Nimitium[11].
Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946[12].
Archeologia
Na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym w Niemczy odkryto grupowe rodzinne pochówki szkieletowe zaopatrzone w naczynia gliniane, ozdoby i monety nie łączące się w żaden sposób z obecnością chrześcijan, odmienny obrządek pogrzebowy z VII-X wieku manifestuje na tych ziemiach odrębność religijną jeszcze przed przyjęciem chrztu przez Mieszka I[13]
Widok od północy Brama od południa Brama Dolna i mury miejskie Furta Bramy Dolnej
Mury miejskie w Niemczy
Ulica Podmiejska Ulica Piastowska Ulica Piastowska
Baszta Bramy Górnej
Widok od południa Widok od południa Widok od północnego wschodu
przełom IX i X wieku – wg znalezisk archeologicznych istnieje tu grodzisko kulturowo bliskie Wielkim Morawom, pochówki świadczą o możliwej chrystianizacji, znaleziono też relikty kamiennego kościoła, prawdopodobnie z końca IX w.
990 – zdobycie przez Mieszka I Niemczy wraz ze Śląskiem kosztem państwa czeskiego; kronikarz czeski Mnich Sazawski napisał wtedy: Nemci perdita est, tj. Niemcza została utracona[14]
1017 – szeroko znana z racji obrony Niemczy, kiedy to za panowania Bolesława Chrobrego odparto najazd zbrojny cesarza Henryka II wspomagany przez oddziały czeskie i lutyckie – bardzo szczegółowo fakt ten opisał niemiecki kronikarz Thietmar
1213–1216 – na zamku w Niemczy przebywa Jadwiga, księżniczka pochodząca ze starego arystokratycznego rodu Andechs-Meran, żona Henryka Brodatego i matka Henryka Pobożnego, późniejsza święta, patronka Śląska, fundatorka kościołów w Niemczy; zamek ten do czasów przedwojennych znany był jako „Zamek Jadwigi”
1244 – w kościele św. Wojciecha w Starej Niemczy podpisany zostaje dokument wydany przez księcia Bolesława Rogatkę dotyczący budowy katedry we Wrocławiu wraz z otrzymanymi przywilejami na tę okoliczność; w tym ważnym wydarzeniu uczestniczył biskup Tomasz z Wrocławia i pięciu kasztelanów; kopię tego dokumentu przechowuje Archiwum Archidiecezjalnym we Wrocławiu
1282 – Niemcza otrzymuje prawa miejskie z rąk Henryka IV Probusa, istnieje jednakże duże prawdopodobieństwo, że Niemcza mogła posiadać je już wcześniej
1288 – na zamku niemczańskim zostaje wzniesiona kaplica
1295 – budowa nowych fortyfikacji, przebudowa zamku i murów obronnych, które zaopatrzone są w dwie bramy i cztery furty – ówczesny stan zachował się do dziś
1329 – wraz z hołdem lennym złożonym we Wrocławiu przez ks. legnickiego, Bolesława III Rozrzutnego, Niemcza przechodzi pod zwierzchnictwo korony czeskiej
1331 – Niemcza odpiera skutecznie ataki wojsk króla czeskiego Jana Luksemburskiego, który oblegał miasto; obrona ta uniemożliwiła połączenie się wojsk Jana Luksemburskiego z wojskami krzyżackimi, co z kolei przyczyniło się do zwycięstwa króla Władysława Łokietka w wojnie z Krzyżakami
1419–1430 – Niemcza jest ostoją ruchu husyckiego na Śląsku; po poddaniu się grodu zostają zburzone mury obronne
1585 – przebudowa średniowiecznego zamku na styl renesansowy
1635 – w Niemczy urodził się poeta barokowy, późniejszy syndyk Wrocławia, Daniel Casper von Lohenstein; jedna z jego posiadłości, pałac w Kietlinie jest do dziś dobrze zachowana
21 września 1675 – umiera bezpotomnie w wieku 15 lat ostatni potomek dynastii Piastów Śląskich – Jerzy Wilhelm, władca Niemczy; miasto przechodzi na okres prawie 70 lat pod bezpośrednie panowanie Królestwa Czeskiego
1790 – w Niemczy przebywa Johann Wolfgang von Goethe, słynny poeta niemiecki zaprzyjaźniony z Adamem Mickiewiczem – m.in. w restauracji „Rycerskiej” (dziś „Łabędź”), co upamiętnia miedziana tablica
styczeń – zbliżanie się Armii Czerwonej spowodowało ucieczkę i ewakuację ludności niemieckiej z terenów Pomorza i Śląska[16] zarządzonej przez władze niemieckie bez przygotowania[17]; z tego powodu wielu ludzi zginęło – bądź to w wyniku działań frontowych, bądź wskutek wysokich mrozów[18]
9 maja – Niemcza zostaje zajęta przez wojska radzieckie
włączenie miasta wraz z Dolnym Śląskiem do państwa polskiego
początek wysiedlenia niewielu pozostałych jeszcze po zimowej ucieczce i ewakuacji dotychczasowych mieszkańców miasta do Niemiec; przybywają emigranci z Kresów Wschodnich
napływ uciekinierów z Grecji; niemal do końca lat 90. XX w. Grecy stanowili znaczącą część mieszkańców Niemczy – m.in. w latach 70. i 80. XX w. dysponowali własną szkołą podstawową
1996 – obchody 700-lecia kościoła w Niemczy
lipiec 1997 – wielka powódź, która swoim zasięgiem objęła również Gminę Niemcza, m.in. zalany został stadion miejski
20 marca 1998 – podpisanie układu o partnerstwie z niemieckim miastem Gladenbach, leżącym w północnej Hesji.
23 października 2008 – podpisanie układu o partnerstwie z czeskim miastem Letohrad[19].
22 maja 2009 – podpisanie układu o partnerstwie z francuskim miastem Monteux[20].
Demografia
Piramida wieku mieszkańców Niemczy w 2014 roku[21].
Ratusz w zachodniej pierzei rynku Fasada Fasada Okno Wieża zegarowa
Rynek w Niemczy
Pierzeja wschodnia Dom nr 14 Dom nr 16 Dom nr 18 Dom nr 33 Dom nr 34 Domy od nr 34 do 37 Dom nr 37 Dom przy ul. Królowej Jadwigi 1 Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP Wylot ul. Herbowej
Międzynarodowa trasa E67 (DK8) Wilno – Praga przebiega w granicach administracyjnych miasta, ale faktycznie jest traktowana jako jego obwodnica, gdyż nie przecina terenów zamieszkanych. Ponadto istnieją pozostałości linii kolejowej Kobierzyce – Piława Górna, wybudowanej w 1884. Odcinek do Kobierzyc zamknięto w 1995, a 5 lat później odcinek do Piławy Górnej (od 2006 cała linia kolejowa jest nieprzejezdna).
Według stanu na luty 2018 r. miejscowość jest objęta siecią publicznej komunikacji autobusowej funkcjonującej na obszarze powiatu dzierżoniowskiego, organizowanej przez Zarząd Komunikacji Miejskiej w Bielawie[24].
W lutym 2023 do Niemczy dotarły 4 elektryczne minibusy firmy «Automet», które mają posłużyć do utworzenia komunikacji zbiorowej[25].
cykliczne Dni Niemczy, odbywające się na rynku w połowie maja
PAF – Ogólnopolski Przegląd Amatorskich Filmów o zabytkowych miastach
ogólnopolskie zawody w staniu na materacu dmuchanym umieszczonym na wodzie
imprezy okolicznościowe oraz czasowe wystawy i galerie
nieWagary z Marzanną
Dzień Otwarty Szkół Niemczańskich
Festyn Parafialny organizowany od 2008 roku przez ks. Tadeusza Pitę
Muzeum
Muzeum w Niemczy (Nimptscher Heimatmuseum) założono w 1926 roku. Po przejęciu miasta przez Polaków działało jeszcze do 1951, po czym zostało zlikwidowane, a jego zbiory przekazano muzeum w Ziębicach[27]. Obecnie działa Stowarzyszenie Muzeum Ziemi Niemczańskiej, prowadzące Wirtualne Muzeum Ziemi Niemczańskiej; jedynym fizycznie istniejącym działem Muzeum jest Piernikarnia Śląska.
↑Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2, s. 200.
↑Hugo Weczerka, Handbuch der historischen Stätten: Schlesien. Stuttgart: Alfred Kröner Verlag, 2003. ISBN 3-520-31602-1.
↑„Trafnie więc pisze Stanisław Rospond: Może nazwa Niemcza, pierwotnie Niemcy, utworzona została od Niemiec (Němъcъ: němъ), ale w znaczeniu pierwotnym „każdego obcego”. Należy przy tym nadmienić, że wyraz prasłowiański nemz = niemy mógł być pożyczką od plemienia celtyckiego Nemětae. Kontakty celtycko – słowiańskie zostały potwierdzone w zapożyczeniach z języka celtyckiego”. [w:] Studia historica Slavo-Germanica. Uniwersytet Poznański. 1970/72. nr 7-9, s. 165 op. cit. Stanisław Rospond. Polszczyzna śląska 1970. s. 14.
↑Władysław Jan Grabski, 300 miast wróciło do Polski. Informator historyczny, PAX, Warszawa 1960, s. 283.
↑ abRafał Eysymontt i in.; red. nauk. Marta Młynarska-Kaletynowa, Niemcza: Wielka historia małego miasta, wyd. Towarzystwo Miłośników Niemczy i Ziemi Niemczańskiej, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2002, Wyszukaj tę książkę w księgozbiorze Biblioteki Narodowej.
↑Przemysław Urbańczyk. Co się stało w 966 roku. 2016, s. 63; Józef Kaźmierczyk. Ku początkom Wrocławia: Warsztat budowlany i kultura mieszkalna Ostrowa Tumskiego od X do połowy XI wieku, 1991, s. 159.
.jpg)
