Komenda Rejonu Uzupełnień Bydgoszcz Powiat (KRU Bydgoszcz Powiat) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie[1].
Historia komendy
W czerwcu 1921 roku PKU Bydgoszcz była podporządkowana Dowództwu Okręgu Generalnego „Poznań” i obejmowała swoją właściwością miasto Bydgoszcz oraz powiaty: bydgoski, chodzieski i wyrzyski[2].
15 listopada 1921 roku, po wprowadzeniu podziału kraju na dziesięć okręgów korpusów oraz wprowadzeniu pokojowej organizacji służby poborowej, dotychczasowa PKU Bydgoszcz została podporządkowana Dowództwu Okręgu Korpusu Nr VIII i obejmowała swoją właściwością powiaty: bydgoski i wyrzyski, natomiast powiat chodzieski został włączony do PKU Szubin. W każdym z miast powiatowych rezydował oficer ewidencyjny[3][4][5][6].
18 listopada 1924 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 maja 1924 roku o powszechnym obowiązku służby wojskowej[7], a 15 kwietnia 1925 roku rozporządzenie wykonawcze ministra spraw wojskowych do tejże ustawy, wydane 21 marca tego roku wspólnie z ministrami: spraw wewnętrznych, zagranicznych, sprawiedliwości, skarbu, kolei, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, rolnictwa i dóbr państwowych oraz przemysłu i handlu[6]. Wydanie obu aktów prawnych wiązało się z przejęciem przez władze cywilne (administracji I instancji) większości zadań związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem poboru[8][9]. Przekazanie większości zadań władzom cywilnym umożliwiło organom służby poborowej zajęcie się wyłącznie racjonalnym rozdziałem rekruta oraz ewidencją i administracją rezerw. Do tych zadań dostosowana została organizacja wewnętrzna powiatowych komend uzupełnień i ich składy osobowe. Poszczególne komendy różniły się między sobą składem osobowym w zależności od wielkości administrowanego terenu[10].
Zadania i nowa organizacja PKU określone zostały w wydanej 27 maja 1925 roku instrukcji organizacyjnej służby poborowej na stopie pokojowej[8]. W skład PKU Bydgoszcz wchodziły trzy referaty: I) referat administracji rezerw, II) referat poborowy i referat inwalidzki[8]. Nowa organizacja i obsada służby poborowej na stopie pokojowej według stanów osobowych L. O. I. Szt. Gen. 3477/Org. 25 została ogłoszona 4 lutego 1926 roku. Z tą chwilą zniesione zostały stanowiska oficerów ewidencyjnych[11][12][13].
12 marca 1926 roku została ogłoszona obsada personalna Przysposobienia Wojskowego, zatwierdzona rozkazem Dep. I L. 6000/26 przez pełniącego obowiązki szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Edmunda Kesslera, w imieniu ministra spraw wojskowych. Zgodnie z nową organizacją pokojową Przysposobienia Wojskowego zostały zlikwidowane stanowiska oficerów instrukcyjnych przy PKU, a w ich miejsce utworzone rozkazem Oddz. I Szt. Gen. L. 7600/Org. 25 stanowiska oficerów przysposobienia wojskowego w pułkach piechoty[14].
Od 1926 roku, obok ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Bydgoszcz normowała „Tymczasowa instrukcja służbowa dla PKU”, wprowadzona do użytku rozkazem MSWojsk. Dep. Piech. L. 100/26 Pob.[15]
Z dniem 10 stycznia 1927 roku została zlikwidowana PKU Szubin, a powiaty szubiński i chodzieski włączone w skład okręgu poborowego PKU Bydgoszcz. Równocześnie powiat sępoleński został wyłączony z PKU Starogard i włączony do PKU Bydgoszcz, która otrzymała skład osobowy typ I[16].
Jesienią 1930 roku na obszarze Okręgu Korpusu Nr VIII została utworzona PKU Bydgoszcz Miasto, która administrowała miastem Bydgoszcz. Jednocześnie dotychczasowa PKU Bydgoszcz została przemianowana na PKU Bydgoszcz Powiat i zaliczona do II typu składu osobowego PKU. Od tego czasu PKU Bydgoszcz Powiat administrowała powiatami: bydgoskim, chodzieskim, sępoleńskim, szubińskim i wyrzyskim[15].
31 lipca 1931 roku gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem B. Og. Org. 4031 Org. wprowadził zmiany w organizacji służby poborowej na stopie pokojowej. Zmiany te polegały między innymi na zamianie stanowisk oficerów administracji w PKU na stanowiska oficerów broni (piechoty) oraz zmniejszeniu składu osobowego PKU typ I–IV o jednego oficera i zwiększeniu o jednego urzędnika II kategorii. Liczba szeregowych zawodowych i niezawodowych oraz urzędników III kategorii i niższych funkcjonariuszy pozostała bez zmian[17].
PKU Bydgoszcz Powiat razem z PKU Bydgoszcz Miasto miała swoją siedzibę przy ul. Gen. Bema 17[18].
1 lipca 1938 roku weszła w życie nowa organizacja służby uzupełnień, zgodnie z którą dotychczasowa PKU Bydgoszcz Powiat została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Bydgoszcz Powiat przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938 roku[19], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym[20]. Obok wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność KRU Bydgoszcz Powiat normowały przepisy służbowe MSWojsk. D.D.O. L. 500/Org. Tjn. Organizacja służby uzupełnień na stopie pokojowej z 13 czerwca 1938 roku. Zgodnie z tymi przepisami komenda rejonu uzupełnień była organem wykonawczym służby uzupełnień[21].
Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr VIII, który był okręgowym organem kierowniczym służby uzupełnień. Rejon uzupełnień nie uległ zmianie i nadal obejmował powiaty: bydgoski, chodzieski, sępoleński, szubiński i wyrzyski[1].
Obsada personalna
Poniżej przedstawiono wykaz oficerów zajmujących stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień i komendanta rejonu uzupełnień oraz wykaz osób funkcyjnych (oficerów i urzędników wojskowych) pełniących służbę w PKU Bydgoszcz oraz PKU i KRU Bydgoszcz Powiat, z uwzględnieniem najważniejszych zmian organizacyjnych przeprowadzonych w 1926 i 1938 roku.
↑Roman Gutkowski (ur. 6 listopada 1893) z byłej c. i k. Armii. Major ze starszeństwem z 1 stycznia 1928 roku w korpusie oficerów piechoty. Był odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych (trzykrotnie) i Medalem Niepodległości[33]. W lipcu 1929 roku został przesunięty w 78 pp ze stanowiska oficera sztabowego pułku na stanowisko dowódcy baonu[34]. We wrześniu 1930 roku ogłoszono jego przeniesienie z 78 pp do PKU Jarocin na stanowisko kierownika I referatu[35]. W styczniu następnego roku ten przydział został unieważniony[36]. W czerwcu 1934 roku został przeniesiony z 78 pp do PKU Bydgoszcz Powiat na stanowisko komendanta. W latach 1950–1970 pozostawał w zainteresowaniu operacyjnym służb bezpieczeństwa PRL z tytułu swojej służby w Wojsku Polskim[37].
↑Kpt. Tadeusz Henryk Jakub Woyciechowski (ur. 13 marca 1894) był odznaczony Krzyżem Niepodległości i Krzyżem Walecznych (trzykrotnie). W 1932 roku w Składnicy Materiału Intendenckiego Grudziądz[55]. Z dniem 31 sierpnia 1933 roku został przeniesiony w stan spoczynku[56].
↑Kpt. piech. Józef Grudziecki (ur. 25 sierpnia 1887) był odznaczony Krzyżem Walecznych (czterokrotnie). Został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów piechoty[60]. W listopadzie 1930 roku został przydzielony z 10 pp w Łowiczu do PKU Bydgoszcz Powiat na stanowisko kierownika I referatu.
↑Kpt. int. Fryderyk Andrzej Honzatko[66] ur. 14 lutego 1892 roku w Rzeszowie, w rodzinie Fryderyka i Joanny z Madejów. W 1923 roku, jako urzędnik wojskowy w XI randze, pełnił służbę w PKU Szubin na stanowisku II referenta. W marcu 1924 roku został przydzielony do PKU Włocławek na stanowisko II referenta, a w lutym 1926 roku został zatwierdzony w tej komendzie na stanowisku kierownika II referatu poborowego. Z dniem 29 lutego 1928 roku został przydzielony do PKU Bydgoszcz na takie samo stanowisko. W czerwcu 1930 roku ogłoszono jego przeniesienie do 15 DP w Bydgoszczy na stanowisko kierownika kancelarii[67]. W styczniu następnego roku ogłoszono anulację tego przeniesienia[68]. Z dniem 1 sierpnia 1932 roku został przydzielony na praktykę u płatnika 62 pp. Po zakończeniu praktyki został przeniesiony do 11 dak w Bydgoszczy na stanowisko płatnika[69]. Z dniem 15 sierpnia 1933 roku został przeniesiony do korpusu oficerów intendentów[70]. W marcu 1939 roku pełnił służbę w 16 puł. w Bydgoszczy na stanowisku oficera gospodarczego[71], a w czasie kampanii wrześniowej 1939 roku walczył w szeregach 16 puł. na stanowisku oficera płatnika. Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. Wiosną 1940 roku został zamordowany w Katyniu[72].
↑Kpt. piech. Józef Stanisław Dapiński (ur. 17 marca 1890) był odznaczony Medalem Niepodległości. W maju 1927 roku został przeniesiony służbowo z 61 pp do PKU Bydgoszcz na cztery miesiące[77]. W październiku tego roku został przydzielony do PKU Bydgoszcz na stanowisko referenta inwalidzkiego. W kwietniu 1929 roku został zwolniony z zajmowanego stanowiska z równoczesnym przydziałem do dyspozycji Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, do 31 marca 1930 roku. W październiku 1931 roku został przeniesiony z 15 DP do 61 pp. Służył w nim w 1935 roku[78][79]. Był żonaty z Heleną Zacharek (ur. 21 czerwca 1894 w Kołomyi, zm. 31 grudnia 1960), nauczycielką. W maju 1943 roku żona poszukiwała męża, który został aresztowany w Brześciu[80].
↑Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[87].
↑Kpt. adm. (piech.) Bronisław Górniak (ur. 3 lipca 1893) był odznaczony Krzyżem Walecznych i Medalem Niepodległości (25 stycznia 1933 roku)[88]. Został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów piechoty[89].
↑Kpt. adm. (art.) Jan Szymanowski z dniem 1 kwietnia 1933 roku został przydzielony z 9 pal do PKU Bydgoszcz Powiat w celu odbycia praktyki poborowej[90].
↑Moczyński 1928 ↓, s. 393, autor użył sformułowania „wszystkie czynności przygotowawcze do poboru, jak również jego przeprowadzenie przeszły do władz administracyjnych”, co nie odpowiadało podziałowi kompetencji władz wojskowych i cywilnych, określonych we wspomnianych aktach prawa.
↑Moczyński 1928 ↓, s. 393, wg autora stanowiska oficerów ewidencyjnych, po krótkotrwałym przydzieleniu ich do władz administracyjnych, zostały zniesione w 1925 roku.
↑Jarno 2001 ↓, s. 169, autor także datuje zniesienie stanowisk oficerów ewidencyjnych na rok 1925, co stoi w sprzeczności z ogłoszoną 4 lutego 1926 roku obsadą służby poborowej na stopie pokojowej.
Henryk Moczyński: Służba poborowa. W: Dziesięciolecie Odrodzenia Polskiej Siły Zbrojnej 1918–1928. Henryk Stanisław Mościcki (red.) Włodzimierz Dzwonkowski (red.) Tadeusz Bałaban (red.). Warszawa: Tadeusz Złotnicki, 1928, s. 391–394.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
