Komenda Rejonu Uzupełnień Jarosław (KRU Jarosław) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie[1].
Historia komendy
4 maja 1919 roku minister spraw wojskowych gen. por. Józef Leśniewski rozkazem D.M.O. 3849.P. zarządził reorganizację służby poborowej na terenie Galicji. W ramach tej reorganizacji została utworzona Powiatowa Komenda Uzupełnień Jarosław. Komenda otrzymała numer XXVI i została podporządkowana nowo powołanej Okręgowej Komendzie Uzupełnień Lwów z tymczasową siedzibą w Przemyślu. Okręg poborowy PKU Jarosław XXVI obejmował powiaty: jarosławski, łańcucki, niski i przeworski, które zostały wyłączone z PKU Przemyśl XVI oraz powiat cieszanowski[2].
22 maja 1919 roku minister spraw wojskowych gen. por. Józef Leśniewski rozkazem D.M.O. 8127. IV polecił wprowadzić w życie terytorialne „kompletowanie”, czyli uzupełnianie pułków na terenie Galicji. Równocześnie przydzielił PKU Jarosław do Batalionu Zapasowego 39 Pułku Piechoty Strzelców Lwowskich w Jarosławiu. PKU Jarosław pozostawała nadal organem Ministerstwa Spraw Wojskowych, od którego miała otrzymywać wskazówki natury ogólnej. Szczegółowe wytyczne dla PKU wydawać miało DOGen. „Lwów”. Głównym zadaniem PKU Jarosław było uzupełnianie 39 pp. Dla realizacji tego zadania PKU Łańcut miała pozostawać w ściłej łączności z kadrą pułku, czyli jego batalionem zapasowym[3]. Dwa dni później minister rozkazem D.M.O. 8194. IV przemianował PKU Jarosław na „PKU w Jarosławiu dla 39 pp” i podporządkował jej powiaty: cieszanowski, jarosławski, łańcucki, niski i przeworski[4].
15 listopada 1921 roku, po wprowadzeniu podziału kraju na dziesięć okręgów korpusów oraz wprowadzeniu pokojowej organizacji służby poborowej, dotychczasowa PKU 39 pp została przemianowana na Powiatową Komendę Uzupełnień Jarosław i podporządkowana Dowództwu Okręgu Korpusu Nr X w Przemyślu. Okręg poborowy PKU Jarosław obejmował powiaty: cieszanowski, jarosławski i przeworski, natomiast powiaty łańcucki i niżański zostały włączone do nowo powstałej PKU Nisko w Łańcucie. W Jarosławiu, Lubaczowie i Przeworsku rezydowali oficerowie ewidencyjni[6][7][8][9].
Z dniem 1 czerwca 1922 roku została zlikwidowana gospoda inwalidzka przy PKU Jarosław[10].
Z dniem 1 stycznia 1923 roku, w związku z przeniesieniem siedziby starostwa z Cieszanowa do Lubaczowa, powiat cieszanowski zmienił nazwę na powiat lubaczowski[11].
18 listopada 1924 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 maja 1924 roku o powszechnym obowiązku służby wojskowej[12], a 15 kwietnia 1925 roku rozporządzenie wykonawcze ministra spraw wojskowych do tejże ustawy, wydane 21 marca tego roku wspólnie z ministrami: spraw wewnętrznych, zagranicznych, sprawiedliwości, skarbu, kolei, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, rolnictwa i dóbr państwowych oraz przemysłu i handlu[9]. Wydanie obu aktów prawnych wiązało się z przejęciem przez władze cywilne (administracji I instancji) większości zadań związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem poboru[13][14]. Przekazanie większości zadań władzom cywilnym umożliwiło organom służby poborowej zajęcie się wyłącznie racjonalnym rozdziałem rekruta oraz ewidencją i administracją rezerw. Do tych zadań dostosowana została organizacja wewnętrzna powiatowych komend uzupełnień i ich składy osobowe. Poszczególne komendy różniły się między sobą składem osobowym w zależności od wielkości administrowanego terenu[15].
Zadania i nowa organizacja PKU określone zostały w wydanej 27 maja 1925 roku instrukcji organizacyjnej służby poborowej na stopie pokojowej[13]. W skład PKU Jarosław wchodziły trzy referaty: I) referat administracji rezerw, II) referat poborowy i referat inwalidzki[13]. Nowa organizacja i obsada służby poborowej na stopie pokojowej według stanów osobowych L. O. I. Szt. Gen. 3477/Org. 25 została ogłoszona 4 lutego 1926 roku. Z tą chwilą zniesione zostały stanowiska oficerów ewidencyjnych[16][17][18].
12 marca 1926 roku została ogłoszona obsada personalna Przysposobienia Wojskowego, zatwierdzona rozkazem Dep. I L. 6000/26 przez pełniącego obowiązki szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Edmunda Kesslera, w imieniu ministra spraw wojskowych. Zgodnie z nową organizacją pokojową Przysposobienia Wojskowego zostały zlikwidowane stanowiska oficerów instrukcyjnych przy PKU, a w ich miejsce utworzone rozkazem Oddz. I Szt. Gen. L. 7600/Org. 25 stanowiska oficerów przysposobienia wojskowego w pułkach piechoty[19].
Od 1926 roku, obok ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Jarosław normowała „Tymczasowa instrukcja służbowa dla PKU”, wprowadzona do użytku rozkazem MSWojsk. Dep. Piech. L. 100/26 Pob.[20]
Z dniem 1 października 1927 roku powiat przeworski został wyłączony z PKU Jarosław i włączony do nowo powstałej PKU Łańcut[21].
W marcu 1930 roku PKU Jarosław była nadal podporządkowana DOK X w Przemyślu i administrowała powiatami: jarosławskim i lubaczowskim[22]. W grudniu tego roku komenda posiadała skład osobowy typ II[20].
31 lipca 1931 roku gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem B. Og. Org. 4031 Org. wprowadził zmiany w organizacji służby poborowej na stopie pokojowej. Zmiany te polegały między innymi na zamianie stanowisk oficerów administracji w PKU na stanowiska oficerów broni (piechoty) oraz zmniejszeniu składu osobowego PKU typ I–IV o jednego oficera i zwiększeniu o jednego urzędnika II kategorii. Liczba szeregowych zawodowych i niezawodowych oraz urzędników III kategorii i niższych funkcjonariuszy pozostała bez zmian[23].
1 lipca 1938 roku weszła w życie nowa organizacja służby uzupełnień, zgodnie z którą dotychczasowa PKU Jarosław została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Jarosław przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938 roku[28], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym[29]. Obok wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność KRU Jarosław normowały przepisy służbowe MSWojsk. D.D.O. L. 500/Org. Tjn. Organizacja służby uzupełnień na stopie pokojowej z 13 czerwca 1938 roku. Zgodnie z tymi przepisami komenda rejonu uzupełnień była organem wykonawczym służby uzupełnień[30].
Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr X, który był okręgowym organem kierowniczym służby uzupełnień. Rejon uzupełnień nie uległ zmianie i nadal obejmował powiaty: jarosławski i lubaczowski[1].
Obsada personalna
Poniżej przedstawiono wykaz oficerów zajmujących stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień i komendanta rejonu uzupełnień oraz wykaz osób funkcyjnych (oficerów i urzędników wojskowych) pełniących służbę w PKU i KRU Jarosław, z uwzględnieniem najważniejszych zmian organizacyjnych przeprowadzonych w 1926 i 1938 roku.
Komendanci
płk Stanisław Niedzielski (od 20 V 1919)
ppłk Herman Augustyn (1923[31][32] – II 1925[33] → komendant PKU Przemyśl)
ppłk piech. Andrzej Cieśliński[b] (II 1925[39] – 11 II 1929[40] → dyspozycja MSW)
naczelnik kancelarii – urzędnik wojsk. w randze porucznika Wiktor Wasiewicz
Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1921–1925[54][32]
I referent
mjr / ppłk piech. Andrzej Cieśliński (1923 – II 1925 → komendant PKU)
kpt. kanc. Władysław Albin Śliwa (V 1925[55][56] – II 1926 → kierownik I referatu)
II referent – urzędnik wojsk. IX rangi / kpt. kanc. Wiktor Wasiewicz (1923 – II 1926 → kierownik II referatu)
oficer instrukcyjny
por. piech. Stanisław Knotz (1923 – I 1924[57] → 39 pp)
por. / kpt. piech. Franciszek Benrot (I 1924[57] – III 1926[58] → 39 pp)
oficer ewidencyjny na powiat jarosławski – urzędnik wojsk. XI rangi / por. kanc. Grzegorz Zając (od 1 XII 1923[59])
oficer ewidencyjny na powiat przeworski – por. kanc. Marian Roch Bourdon (od IV 1924[60])
oficer ewidencyjny na powiat lubaczowski – urzędnik wojsk. XI rangi / por. kanc. Stanisław Buczma (1923 – 1924)
Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1926–1938[61][62][63][64]
kierownik I referatu administracji rezerw i zastępca komendanta
kpt. kanc. Władysław Albin Śliwa (II 1926 – VI 1930[65] → p.o. kierownika I referatu PKU Nisko)
kpt. kanc. Michał Stanisław Witkowski[e] (VI 1930[65] – 15 IX 1932[72] → praktyka u płatnika 3 pp Leg.)
kpt. piech. Jan Józef Domino[f] (1 VII 1932[76] – 30 XI 1934[46] → stan spoczynku)
kpt. piech. Roman Peszko (1 I 1935[77] – VI 1938 → kierownik I referatu KRU)
kierownik II referatu poborowego
kpt. kanc. Wiktor Wasiewicz (II 1926 – 30 IV 1927[78] → stan spoczynku)
kpt. kanc. Ludwik Józef Chrobak (XI 1927[79] – VI 1930[80] → kierownik I referatu PKU Zawiercie)
por. kanc. Grzegorz Zając[g] (IX 1930[81] – 30 XI 1932[82] → stan spoczynku)
kpt. piech. Tadeusz Jan Franciszek Klein (XII 1932[83] – VI 1938 → kierownik II referatu KRU)
referent – por. kanc. Grzegorz Zając (II 1926 – IX 1930 → kierownik II referatu)
referent inwalidzki – por. kanc. Stanisław Walerian Buczma[h] (II 1926 – IV 1929[87] → dyspozycja Min. Pracy i Opieki Społecznej)
Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych KRU w latach 1938–1939[52][i]
kierownik I referatu ewidencji – kpt. adm. (piech.) Roman Peszko (1938 – 1939, †1940 Katyń)
kierownik II referatu uzupełnień – kpt. adm. (piech.) Tadeusz Jan Franciszek Klein[89]
Uwagi
↑Chor. Józef Tobiasiewicz ur. 8 lutego 1897 roku we Lwowie, w rodzinie Edwarda i Katarzyny z Marynowiczów[24]. W marcu 1939 roku pełnił służbę w 17 pp w Rzeszowie na stanowisku oficera żywnościowego[25]. W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku dostał się do sowieckiej niewoli. Przebywał w obozie w Starobielsku. Wiosną 1940 roku został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Charkowie i pogrzebany w Piatichatkach. Od 17 czerwca 2000 roku spoczywa na Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie.
↑Ppłk piech. Andrzej Cieśliński ur. 28 listopada 1881 w Jarosławiu, w rodzinie Macieja. 15 lipca 1920 jako oficer 14 pułku piechoty został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu majora, w piechocie, w grupie oficerów byłej armii austro-węgierskiej[34]. 1 czerwca 1921 pełnił służbę w Dowództwie Okręgu Generalnego Łódź, a jego oddziałem macierzystym był 39 pułk piechoty[35]. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 157. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a jego oddziałem macierzystym był nadal 39 pp[36]. W lipcu 1923, po śmierci majora Józefa Borkowskiego pełnił czasowo obowiązki komendanta PKU Stryj[37]. Na stopień podpułkownika został mianowany ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 w korpusie oficerów piechoty. Z dniem 11 lutego 1929 został przydzielony do dyspozycji szefa Samodzielnego Wydziału Wojskowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na trzy miesiące. 2 kwietnia 1936 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości odrzucił wniosek o nadanie mu tego odznaczenia[38].
↑Rudolf Czerkiewski ur. 20 stycznia 1888 we wsi Demycze, w ówczesnym powiecie śniatyńskim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Michała. Był oficerem rezerwy piechoty c. i k. Armii. Na stopień podpułkownika został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 roku w korpusie oficerów piechoty. W styczniu 1931 został przeniesiony do 70 pp w Pleszewie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku. W czerwcu 1934 roku został przydzielony do PKU Jarosław celem odbycia praktyki poborowej. W grudniu tego roku został zatwierdzony na stanowisku komendanta PKU Jarosław. We wrześniu 1939 roku dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w Oflagu VI E Dorsten, a od 17 września 1942 roku w Oflagu VI B Dössel[47][48][49]. Był odznaczony Krzyżem Walecznych i Złotym Krzyżem Zasługi (1938)[50].
↑Kpt. int. Michał Stanisław Witkowski ur. 25 września 1891 w Jaśle. Uczęszczał do c. k. Gimnazjum w Jaśle, w którym w 1911 złożył maturę. W czasie I wojny światowej walczył w szeregach cesarskiej i królewskiej Armii. Jego oddziałem macierzystym był Pułk Piechoty Nr 20. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1916 w korpusie oficerów rezerwy piechoty[66]. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 24. lokatą w korpusie oficerów sanitarnych, dział sanitarno-administracyjna[67]. W lutym 1926 został przydzielony z 10 Batalionu Sanitarnego w Przemyślu do Powiatowej Komendy Uzupełnień Nisko na stanowisko kierownika I referatu administracji rezerw[68]. W czerwcu 1930 został przeniesiony do PKU Jarosław na takie samo stanowisko. Z dniem 15 września 1932 został skierowany został na czteromiesięczną praktykę u płatnika 3 pp Leg. Po zakończeniu praktyki przeniesiony został do 3 pp Leg. na stanowisko płatnika[69], a z dniem 15 sierpnia 1933 przeniesiony z korpusu oficerów administracyjnych do korpusu oficerów intendentów[70]. W marcu 1939 kapitan intendent Witkowski w dalszym ciągu pełnił służbę w 3 pp Leg. na stanowisku oficera gospodarczego[71]. Był odznaczony Medalem Niepodległości i Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz austriackim Krzyżem Wojskowym Karola.
↑Jan Józef Domino ur. 23 listopada 1888 w Rzeszowie, w rodzinie Wojciecha. 5 czerwca 1919 został przyjęty do Wojska Polskiego z byłej armii austriacko-węgierskiej, z zatwierdzeniem posiadanego stopnia podporucznika ze starszeństwem z 1 stycznia 1917, zaliczony do I Rezerwy armii z równoczesnym powołaniem do służby czynnej na czas wojny i przydzielony do 1. kompanii powiatowej w Rzeszowie[73][74]. Zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów piechoty[75].
↑Por. kanc. Grzegorz Zając (ur. 15 listopada 1886).
↑Por. kanc. Stanisław Walerian Buczma[84] (ur. 23 listopada 1888) w kwietniu 1929 roku został zwolniony z zajmowanego stanowiska z równoczesnym przydziałem do dyspozycji Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, do dnia 31 marca 1930 roku. We wrześniu 1930 roku został zwolniony z zajmowanego stanowiska i oddany do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr X[85], a z dniem 31 marca 1931 roku przeniesiony w stan spoczynku[86]. Był więźniem Obozu NKWD w Griazowcu.
↑Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[88].
↑Moczyński 1928 ↓, s. 393, autor użył sformułowania „wszystkie czynności przygotowawcze do poboru, jak również jego przeprowadzenie przeszły do władz administracyjnych”, co nie odpowiadało podziałowi kompetencji władz wojskowych i cywilnych, określonych we wspomnianych aktach prawa.
↑Moczyński 1928 ↓, s. 393, wg autora stanowiska oficerów ewidencyjnych, po krótkotrwałym przydzieleniu ich do władz administracyjnych, zostały zniesione w 1925 roku.
↑Jarno 2001 ↓, s. 169, autor także datuje zniesienie stanowisk oficerów ewidencyjnych na rok 1925, co stoi w sprzeczności z ogłoszoną 4 lutego 1926 roku obsadą służby poborowej na stopie pokojowej.
↑Rozkaz Dowództwa Okręgu Korpusu Nr X Nr 73 z 16 lipca 1923 w: Żandarmeria Wojskowa w dokumentach z lat 1918–1939. T. 2: Dzienniki Rozkazów Dowództw Okręgów Korpusów. Warszawa: Centralna Biblioteka Wojskowa, 2017, s. 581. ISBN 978-83-63050-46-7..
↑Rozkaz Dowództwa Okręgu Korpusu Nr X Nr 5 z 25 lutego 1935 w: Żandarmeria Wojskowa w dokumentach z lat 1918–1939. Jan Tarczyński (nadzór merytoryczny). T. 2: Dzienniki Rozkazów Dowództw Okręgów Korpusów. Warszawa: Centralna Biblioteka Wojskowa, 2017, s. 613. ISBN 978-83-63050-46-7..
Henryk Moczyński: Służba poborowa. W: Dziesięciolecie Odrodzenia Polskiej Siły Zbrojnej 1918–1928. Henryk Stanisław Mościcki (red.) Włodzimierz Dzwonkowski (red.) Tadeusz Bałaban (red.). Warszawa: Tadeusz Złotnicki, 1928, s. 391–394.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
