Rodowód pułku sięga 6 lipca 1920 roku, kiedy to pułkownik Tadeusz Żółkiewski z rozkazu generalnego inspektora Armii Ochotniczej, generała broni Józefa Hallera przystąpił do organizowania Małopolskiej Brygady Jazdy Ochotniczej na terenie Okręgu Generalnego „Lwów” z ośrodkami koncentracji we Lwowie, Przemyślu i Stanisławowie. Do sformowania brygady ostatecznie nie doszło, lecz pułkownik Żółkiewski w sierpniu 1920 roku przy szwadronie zapasowym 14 pułku Ułanów Jazłowieckich we Lwowie zorganizował 214 pułk ułanów. 8 sierpnia pułk został oddany do dyspozycji Naczelnego Dowództwa z poleceniem przetransportowania do Mławy. 9 i 10 sierpnia oddziały pułku w liczbie 35 oficerów, 805 szeregowych i 422 koni zostały zawagonowane i skierowane do Mławy. Zmiana sytuacji na froncie wymusiła zmianę miejsca wyładowania transportów. Pierwsze oddziały zostały skierowane do Modlina, a następnie do rejonu Nowy Dwór Mazowiecki-Błonie. Tam też zostały skierowane kolejne oddziały pułku wyładowane w Warszawie[2].
We wrześniu 1920, podczas marszu Grupy Operacyjnej gen. Franciszka Krajowskiego na Kowel, 214 pułk ułanów podszedł pod Turzysk, gdzie spodziewano się zastać oddziały sowieckiej 12 Armii. Przeciwnik zdemoralizowany udanym zagonem polskiej grupy motorowej na Kowel, po krótkim oporze rzucił się do ucieczki pozostawiając cały sprzęt ciężki i zgromadzone na stacji transporty wojskowe. Pułk zdobył 4 parowozy, 181 wagonów w większości wyładowanych zapasami i sprzętem wojskowym, wagony pociągu pancernego „Krasny Kawaleryjski”, trzy samochody pancerne, 8 dział, 30 cekaemów i duże ilości amunicji. W ręce ułanów wpadło kilkudziesięciu jeńców z 7., 58. i 25 Dywizji Strzelców[3].
Ponadto 9 oficerów, 14 podoficerów i 29 ułanów zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych[6].
Pułk w okresie pokoju
Pluton honorowy 24 puł; Kraśnik, 15 maja 1935Zawody konne w Zakopanem o puchar prezydenta RP Ignacego Mościckiego 1933 - por. Tadeusz Biliński z 24 puł na klaczy Ola w skoku przez przeszkodę.
W drugiej dekadzie listopada 1920 roku pułk został przetransportowany koleją z Grodna do Żółkwi. 20 lutego 1921 roku oddział został przesunięty do Dębicy, a 21 lipca tego roku do Staszowa i Pińczowa. 4 grudnia 1921 roku, z powodu bardzo trudnych warunków kwaterunkowych w Pińczowie, część jednostki została przeniesiona do Jarosławia. 4 kwietnia 1922 roku pułk przeniósł się z Jarosławia i Staszowa do Kraśnika, w którym stacjonował do września 1939 roku[8].
19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 21 września jako datę święta pułkowego[9]. Święto pułkowe było obchodzone w rocznicę bitwy i szarży 214 pułku ułanów pod Stepaniem 21 września 1920 roku, który to dzień był wielkim triumfem bojowym ułanów-ochotników[10].
W latach 30. XX wieku pułk nieoficjalnie używał imienia „hetmana Stanisław Żółkiewskiego”[11]. Imię patrona zostało zatwierdzone oficjalnie dopiero w czerwcu 1940 roku we Francji[12].
26 czerwca 1935 roku kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych, generał brygady Tadeusz Kasprzycki zmienił datę święta pułkowego z 21 września na 6 lipca, w rocznicę powstania 214 pułku ułanów[13][14].
Pułk został odtworzony we Francji a następnie w Anglii. Wojnę 24 pułk ułanów zakończył 5 maja 1945 na terytorium Niemiec przebywszy całą kampanię w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej.
14 stycznia 1928 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pułkowej[24].
Odznaka o wymiarach 45x45 mm ma kształt zbliżony do Krzyża Walecznych o ramionach emaliowanych w kolorze białym z żółtym paskiem pośrodku. Na środek krzyża nałożony srebrny orzeł wz. 1927, między ramionami promienie słońca. Dwuczęściowa - oficerska, wykonana w srebrze lub w tombaku srebrzonym, łączona trzema nitami, emaliowana, na rewersie odznaki honorowej adnotacja "honoris causa". Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy[25][26].
↑Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[17].
↑rtm. Stefan Roman Łukowski pełnił jednocześnie funkcję dowódcy szwadronu gospodarczego.
↑rtm. adm. (kaw.) Romuald Kamiński pełnił jednocześnie funkcję zastępcy dowódcy szwadronu zapasowego.
↑Emilian Gracjan Sawczuk ur. 22 kwietnia 1912 we wsi Antoniów, w powiecie tarnobrzeskim. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1936 i 127. lokatą w korpusie oficerów rezerwy kawalerii[23]. Zmarł 31 stycznia 1944. Został pochowany na Corstorphine Hill Cemetery w Edynburgu.
↑W 1921 roku przywrócono barwne proporczyki w broniach jezdnych.
↑ Karmazynowe patki ułanów (zamiast proporczyków) nawiązywały do dawnych barw mundurów i wyłogów tych formacji od XVIII wieku po 1831[31].
↑Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[39].
Krzysztof M. Gaj: 10 Brygada Kawalerii w 1939 roku. Organizacja wojenna wielkiej jednostki motorowej. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2013. ISBN 978-83-7889-066-9.
Szymon Kucharski, Juliusz Tym: 24 pułk ułanów. T. 18. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. Odznaki kawalerii. ISBN 978-83-8164-151-7.
Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
Lesław Kukawski: Historia pułku. W: 24 Pułk Ułanów im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego. Krzysztof Mijakowski (red.). T. 27. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2013, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7769-354-4.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939-1945. Barwa i broń. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1990. ISBN 83-223-2055-9.
.jpg)
.jpg)
